Paskal (jedinica)
Paskal (znak: Pa) je mjerna jedinica za pritisak u Međunarodnom sistemu jedinica (SI). Koristi se za kvantifikaciju (određivanje veličine) unutrašnjeg pritiska, mehaničkog napona, modula elastičnosti (Jangovog (Young) modula) i čvrstoće zatezanja. Iznosi 1 njutn po kvadratnom metru (1N/m2).[1] Jedinica je dobila ime u čast Blaisea Pascala, francuskog matematičara i filozofa.[2]
Ranija mjerna jedinica za pritisak bila je standardna atmosfera (oznaka: atm). Prvobitno je bila definirana kao pritisak pri kojem visina žive u barometru iznosi 760 mm, što je pritisak zraka izmjeren pri srednjem nivou mora na geografskoj širini Pariza (45° sjeverne geografske širine).[3][4] Ova definicija zavisi od gustoće žive, koja također zavisi od pritiska, tako da je iz razloga preciznosti izmijenjena prema paskalu i iznosi 101,325 kPa.
Etimologija
Jedinica je nazvana prema prezimenu Blaisea Pascala, naučnika zaslužnog za doprinos na polju hidrodinamike i hidrostatike i eksperimetiranju sa barometrom. Naziv jedinice paskal je usvojen za veličinu njutn po kvadratnom metru (1N/m2) na XIV Generalnoj konferenciji za utege i mjere 1971. godine.[5]
Definicija
Jedinica paskal se može izraziti korištenjem osnovnih mjernih jedinica i izvedenih mjernih jedinica:
Gdje je N Njutn, m je metar, kg je kilogram, a s je sekunda.[1]
Jedan paskal je pritisak koju pod pravim uglom vrši sila od jednog njutna na površinu od jednog kvadratnog metra.
Primjena
Izvedene jedinice najčešće u upotrebi su:
- hektopaskal (1 hPa = 100 Pa = 1 mbar)
- kilopaskal (1 kPa = 1000 Pa)
- megapaskal (1 MPa = 1Šablon:E Pa = 1 000 000 Pa)
- gigapaskal (1 GPa = 1Šablon:E Pa = 1 000 000 000 Pa)
- terapaskal (1 TPa = 1Šablon:E Pa = 1 000 000 000 000 Pa)
U srazmjeri s izvedenom veličinom može se napisati i njena formula, npr.:
Paskal (Pa), kilopaskal (kPa) itd., kao mjerne jedinice za pritisak, primjenjuju se u cijelom svijetu, osim u, npr., SAD-u, gdje se i dalje koristi jedinica funta po kvadratnom inču – psi (Imperijalni sistem mjernih jedinica). U medicini, neinvazivno mjerenje čvrstoće tkiva (elastografija) vrši se ultrazvukom ili magnetnom rezonancom pri čemu se izmjerene vrijednosti prikazuju kao modul elastičnosti u kilopaskalima. U tehničkim naukama, mjerenje modula elastičnosti, čvrstoće zatezanja i kompresivne čvrstoće (otpornosti na kompresiju) koristi se izvedena jedinica megapaskal (MPa) jer je osnovna jedinica paskal neadekvatna za ove vrste mjerenja.
Najniži pritisak postignut u laboratorijskim uslovima iznosio je 10−12 Pa ili 10 pPa.[6] Pritisak u središtu Sunca vjerovatno iznosi oko 25Šablon:E ili 25 PPa (oko 250 milijardi bara).[7]
| Materijal | Jangov modul |
|---|---|
| najlon | 2–4 GPa |
| vlakno konoplje | 35 GPa |
| aluminijum | 69 GPa |
| zubna caklina | 83 GPa |
| bakar | 117 GPa |
| čelik | 200 GPa |
| dijamant | 1220 GPa |
Gigapaskal (GPa) se koristi u geofizici prilikom mjerenja ili izračunavanja tektonskog napona i pritisaka u unutrašnjosti Zemlje. Kod mjerenja zvučnog pritiska ili jačine zvuka, jedan paskal iznosi 94 db (decibel). Tihi šapat, najtiši zvuk koji ljudsko uho može registrovati iznosi oko 0 db ili 20 µPa.
Odnos prema drugim jedinicama za pritisak prikazan je u tablici: Šablon:Mjerne jedinice za pritisak
Hektopaskali i milibari
Ranija jedinica koja se često koristila za mjerenje atmosferskog pritiska bila je bar (tj. izvedena jedinica milibar), njena vrijednost je otprilike bila jednaka pritisku vazduha na površini Zemlje. Od uvođenja jedinica iz SI sistema, meteorolozi koriste hektopaskal (hPa) za izražavanje veličine atmosferskog pritiska (100 paskala ili 1 milibar).[9][10][11][12][13][14][15]