Izvorni kôd stranice Ugljik-monoksid

{{Infokutija hemijski spoj
| Strukturna formula   = [[Datoteka:Carbon-monoxide-2D-dimensions.png|150px]]
| Hemijski spoj        = Ugljik(II) oksid
| Druga imena          = Karbon monoksid<br />Ugljik monoksid
| Sumarna formula      = CO
| CAS registarski broj = 630-08-0
| Kratki opis          = bezbojna gas
| Molarna masa         = 28,01 g/mol
| Agregatno stanje     = plinovito
| Gustoća              = 1,2506 kg/m<sup>3</sup> pri 0&nbsp;°C
| Tačka topljenja      = −205,07&nbsp;°C
| Tačka ključanja      = −191,55&nbsp;°C
| Pritisak pare        = 
| Rastvorljivost       = 30 m/l [[voda|vode]] pri 20&nbsp;°C
| Dipolni moment       = 
| NFPA 704 = {{NFPA 704 |H = 4|F = 2| R = 0| O = }}
}}
'''Ugljik(II) oksid''' ili '''ugljik-monoksid'''  je [[gas]] bez boje i mirisa. Dobija se dehidratacijom [[mravlja kiselina|mravlje kiseline]] uz H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub> kao dehidratacijsko sredstvo:
:HCOOH → CO + H<sub>2</sub>O
U industriji se dobije kao generatorski i vodeni plin. Generatorski plin se dobije izgaranjem uglja u generatorima:

;:C + O<sub>2</sub> → CO<sub>2</sub>

Nastali CO<sub>2</sub> nastavlja reakciju s [[koks]]om:

;:CO<sub>2</sub> + C → 2CO
Smjesa nastalog ugljik monoksida i [[dušik]]a iz zraka se naziva ''generatorski plin''.
Ako se preko užarenog koksa u generatorima umjesto zraka dovodi vodena para, nastaje ''vodeni plin'', koji je smjesa ugljik monoksida i [[vodik]]a:
:C + H<sub>2</sub>O → CO + H<sub>2</sub>

== Osobine ==
Ugljik (II) oksid je gas koji može da gori:
:2CO + O<sub>2</sub> → 2CO<sub>
te se koristi kao reducent u dobijanju [[željezo|željeza]]. Veće količine čistog CO se koriste u sintezi [[metanol]]a.
Ugljik (II) oksid reaguje sa [[Metal (hemija)|metal]]ima dajući [[karbonil]]e: Fe(CO)<sub>5</sub>, Ni(CO)<sub>4</sub>, Cr(CO)<sub>6</sub>. Svi karbonili, kao i sam CO su jaki otrovi, jer vezanjem molekula CO, kao [[ligand]]a, na [[hemoglobin]] u [[krv]]i, sprječavaju disanje i brzo nastupa [[smrt]]. Zbog toga je neophodan oprez kod nepotpunog sagorijevanja fosilnih goriva ([[zemni gas]], [[nafta]], [[ugalj]]).

==Prirodni izvori  ==
Ugljik monoksid (''CO'') je prirodi je veoma rijedak. U [[zrak]]u ga ima  u tragovima, a nešto više u [[vulkan]]skim gasovima, ali ga ima i u [[ugalj|uglju]] i [[meteor]]itima. Mnogo više se stvara raznim antropogenim uticajima, najčešće kao proizvod [[zagađenje|zagađivanja]] [[atmosfera|atmosfere]]. Tako je prisutan u [[duhan]]skom dimu, kao i u gasovima koje izbacuju [[industrija|industrijski]] [[dimnjak|dimnjaci]], peći i [[motor s unutrašnjim sagorijevanjem|motori sa unutrašnjim sagorevanjem]]. Bitan je i sastojak gasa za osvetljenje, kao i [[generator]]skih  i vodenih gasova.<ref>Graeme K. Hunter G. K. (2000): Vital Forces. The discovery of the molecular basis of life. Academic Press, London, {{ISBN|0-12-361811-8}}.</ref><ref>Nelson D. L., Michael M. Cox M. M. (2013): Lehninger Principles of Biochemistry. W. H. Freeman, 2013.{{ISBN|978-1-4641-0962-1}}.</ref><ref>Međedović S., Maslić E., Hadžiselimović R. (2000): Biologija 2. Svjetlost, Sarajevo, {{ISBN|9958-10-222-6}}.</ref><ref>Nelson D. L., Cox M. M. (2013): Lehninger Principles of Biochemistry. W. H. Freeman and Co., {{ISBN|978-1-4641-0962-1}}.</ref><ref>Sofradžija A., Šoljan D., Hadžiselimović R. (1996): Biologija 1, Svjetlost, Sarajevo, {{ISBN|9958-10-686-8}}.</ref>

== Dobijanje ==
U praksi se najčešće dobija inter-reakciom  koncentrirane  [[sumporna kiselina|sumporne]] i [[mravlja kiselina|mravlje kiseline]], pri čemu se izdvaja [[voda]]. Osim mravlje, može se uzeti  i [[oksalna kiselina]] ili [[ferocijanid]]. Najčešće se koristi [[kalijum-ferocijanid]], ali uz odgovarajuće zagrijavanje. [[Hemijska jednačina]] po kojoj se to odbija je:

;:<math>\mathrm{K_4Fe(CN)_6 + 8H_2SO_4 + 6H_2O \longrightarrow \; 3(NH_4)_2SO_4 + 4KHSO_4 + FeSO_4 + 6CO}</math>.
 
Međutim, vjerovatnije je da se  ova [[hemijska reakcija]] odvija postepeno, a  da se kao  međuproizvodi pojavljuju [[cijanovodonična kiselina|cijanovodonična]] i mravlja kiselina i [[amonijak]].

Ugljik-monoksid se može dobiti i iz uglja,  pri visokim  temperaturama:

;:<math>\mathrm{CO_2 + C \longrightarrow \; 2CO}</math>.
gradi sa [[hlor]]om i mnogim [[metal]]ima poput [[nikl]]a.

== Također pogledajte ==
* [[Molekularni oblak]]

==Reference==
{{refspisak}}

==Vanjski linkovi==

{{Commonscat|Carbon monoxide}}
{{Oksidi}}

[[Kategorija:Oksidi]]
[[Kategorija:Spojevi ugljika]]