Izvorni kôd stranice Ugljik-dioksid

{{Infokutija hemijski spoj
| Strukturna formula   = [[Datoteka:Carbon-dioxide-2D-dimensions.svg|100px]] [[Datoteka:Carbon-dioxide-3D-vdW.svg|100px]]
| Hemijski spoj        = Ugljik dioksid
| Druga imena          = Karbon-dioksid, karbon (IV) oksid,<br /> ugljik (IV) oksid, ugljendioksid
| Sumarna formula      = CO<sub>2</sub>
| CAS registarski broj = 124-38-9
| Kratki opis          = bezbojni gas
| Molarna masa         = 44,0095(14) g/mol 
| Agregatno stanje     = gasovito
| Gustoća              = 1,562 g/L (čvrsti pri 1 atm i -78,5&nbsp;°C)<br /> 1,977 g/L (gasoviti pri 1 atm i 0&nbsp;°C)
| Tačka topljenja      = −78&nbsp;°C (194,7 K) ([[sublimacija|sublimira]])
| Tačka ključanja      = −57&nbsp;°C (216,6 K) (pod pritiskom od 5,185 bar)
| Pritisak pare        = 
| Rastvorljivost       = 1,45 g/L vode (na 25&nbsp;°C i 100 kPa)
| Dipolni moment       = 0
| NFPA 704 = {{NFPA 704 |H = 2|F = 0| R = 0| O = }}
}}
'''Ugljik-dioksid''' (drugi nazivi: ''karbon-dioksid'', ''karbon (IV) oksid'', ''ugljik (IV) oksid'', nepravilno: ''ugljendioksid'') ([[hemijska formula]] '''CO<sub>2</sub>''') je prirodni hemijski spoj dva atoma [[kisik]]a spojenih sa jednim atomom [[ugljik]]a [[Kovalentna veza|kovalentnom vezom]]. U standardnim uslovima temperature i pritiska je u gasovitom stanju. U [[Zemljina atmosfera|Zemljinoj atmosferi]] se nalazi u količini od oko 0,039% (po zapremini)<ref>http://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/#mlo</ref> Dio je ugljikovog ciklusa, a [[biljke]], [[alge]] i [[cijanobakterije]] ga koriste u procesu [[Fotosinteza|fotosinteze]] (u prisustvu vode djelovanjem sunčeve svjetlosti) za proizvodnju [[Ugljikohidrati|ugljikohidrata]], čime se kao nusproizvod otpušta kisik.<ref>{{cite book|author=Donald G. Kaufman, Cecilia M. Franz|title=Biosphere 2000: protecting our global environment|url=http://books.google.com/books?id=nm5FAAAAYAAJ|access-date=11. 10. 2011|year=1996|publisher=Kendall/Hunt Pub. Co.|isbn=978-0-7872-0460-0}}</ref> Međutim, pošto se fotosinteza ne može odvijati u mraku, dio ugljik dioksida proizvode biljke noću u procesu disanja.<ref>[http://www.legacyproject.org/activities/foodfactories.html Food Factories]. www.legacyproject.org. Pristupljeno 10. oktobar 2011.</ref>

Ugljik-dioksid u prirodi nastaje sagorijevanjem [[Ugalj|uglja]] ili [[Ugljikovodici|ugljikovodika]], [[Fermentacija|fermentacijom]] šećera u [[Alkoholno piće|alkoholnim pićima]] kao i [[disanje]]m svih živih organizama. [[Ljudi]] i kopnene životinje ga izbacuju iz [[Respiratorni sistem|disajnih organa]]. Emitiraju ga [[vulkan]]i, [[gejzir]]i i vreli izvori vode te druga mjesta gdje je [[Zemljina kora]] tanka. Oslobađa se i iz [[Karbonat|karbonatnih stijena]] putem [[Rastvor|rastvaranja]]. CO<sub>2</sub> se može naći u [[Jezero|jezerima]] na dubinama ispod [[Nadmorska visina|nivoa mora]], te izmješan sa [[Nafta|naftom]] i [[Prirodni gas|prirodnim gasom]].<ref>{{cite web|url=http://www.globalccsinstitute.com/publications/good-plant-design-and-operation-onshore-carbon-capture-installations-and-onshore-pipe-5|title=General Properties and Uses of Carbon Dioxide, Good Plant Design and Operation for Onshore Carbon Capture Installations and Onshore Pipelines|publisher=Energy Institute|access-date=14. 3. 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120626060816/http://www.globalccsinstitute.com/publications/good-plant-design-and-operation-onshore-carbon-capture-installations-and-onshore-pipe-5|archive-date=26. 6. 2012|url-status=dead}}</ref>

Uticaji ugljik dioksida na okolinu su od značajnog interesa. Ugljik dioksid je važan staklenički gas, koji zagrijava površinu Zemlje tako što smanjuje i onemogućava radijaciju toplote u svemir. Atmosferski ugljik dioksid je osnovni izvor [[karbon]]a za [[život]] na Zemlji, a njegova koncentracija u Zemljinoj atmosferi prije industrijske revolucije još od kasnog [[prekambrij]]a bila je regulirana fotosintetičkim organizmima. Međutim, od [[Industrijska revolucija|industrijske revolucije]] do danas brzo je porasla koncentracija CO<sub>2</sub> u atmosferi zbog sagorijevanja karbonskih (fosilnih) goriva (uglja, nafte i prirodnog gasa). Posljedica povećanja koncentracije CO<sub>2</sub> u atmosferi je [[globalno zatopljenje]] te antropogene [[klimatske promjene]]. Ugljik dioksid je najveći izvor zakiseljavanja okeana pošto on pri rastvaranju u vodi proizvodi ugljičnu kiselinu<ref>National Research Council. "Summary." Ocean Acidification: A National Strategy to Meet the Challenges of a Changing Ocean. Washington, DC: The National Academies Press, 2010. 1. Print.</ref> koja je slaba kiselina te njena ionizacija u vodi je nekompletna.

: CO<sub>2</sub> + H<sub>2</sub>O ⇔ H<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>

== Osobine ==
=== Fizičke ===
[[Datoteka:Carbon dioxide pressure-temperature phase diagram.svg|lijevo|thumb|220px|Fazni dijagram temperature i pritiska kod ugljik dioksida, prikazana je trojna i kritična tačka ugljik dioksida]]
[[Datoteka:Dry Ice Pellets Subliming.jpg|desno|thumb|220px|Uzorci čvrstog ugljik dioksida ili ''suhog leda'']]
To je [[gas]] bez boje. U manjim koncentracijama je bez [[miris]]a i okusa. U većim koncentracijama, gas ima oštar [[Kiseline|kiseli]] miris. Pri standardnim uslovima temperature i pritiska, [[gustoća]] mu je oko 1,98&nbsp;kg/m<sup>3</sup> što je oko 1,5 puta više od [[zrak]]a te se u zatvorenim prostorima često nalazi na dnu prostorije. Ugljik dioksid ne može biti u tečnom stanju pri pritisku ispod 5,1 atm. Pri pritisku od 1 atm (približno "normalnom" pritisku na nivou mora), gas se pretvara direktno u čvrsto stanje na temperaturi ispod -78,5&nbsp;°C a iznad te temperature CO<sub>2</sub> u čvrstom stanju sublimira direktno u gas. U svom čvrstom stanju, ugljik dioksid se često naziva i [[suhi led]].

Tečni ugljik dioksid se formira samo pri pritisku iznad 5,1 atm. [[Trojna tačka]] uglik-dioksida je na oko 518 [[kPa]] i −56.6&nbsp;°C. Kritična tačka je na 7,38 MPa i 31,1&nbsp;°C.<ref>{{cite web|url=http://webbook.nist.gov/cgi/cbook.cgi?ID=C124389&Units=SI&Mask=4#Thermo-Phase|title=Phase change data for Carbon dioxide|authors=National Institute of Standards and Technology|access-date=21. 1. 2008}}</ref> Proučavan je i drugačiji oblik ugljik dioksida u čvrstom stanju pri visokom pritisku u amorfnom obliku sličnom staklu.<ref>{{cite journal|author=Santoro, M.|url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16778885|year=2006|title=Amorphous silica-like carbon dioxide|journal=Nature|volume=441|pages=857–860|issue=7095}}</ref> Taj oblik stakla nazvan ''karbonija'' se proizvodi od superohlađenog CO<sub>2</sub> pri izuzetno visokom pritisku (40-48 GPa ili 400 hiljada atm) u [[Dijamantska komora|dijamantskoj komori]]. Ovo otkriće je potvrdilo teoriju da bi ugljik dioksid mogao postojati u obliku sličnom staklu, poput drugih članova iste elementarne porodice spojeva kao što su [[silikon]], silika staklo i [[germanij-dioksid]]. Za razliku od silika i germanijskog stakla, karbonija staklo nije stabilno na normalnom pritisku i vraća se u gasno stanje kada se smanji pritisak.

=== Hemijske ===
==== Struktura i veze ====
[[Molekula]] ugljik dioksida je pravolinijska i centrosimetrična. Dvije C-O veze su jednake i kratke (116,3 pm), a sastoje se iz dvostruke veze.<ref name="Green">Norman N. Greenwood; Alan Earnshaw (1997): ''Chemistry of the Elements'' (2. izd.). Butterworth–Heinemann. {{ISBN|978-0-08-022056-7}}</ref> Pošto je centrosimetrična, molekula nema električni [[dipol]]. U skladu sa ovom činjenicom, moguće je uočiti samo dvije vibracijske linije u [[Infracrveno zračenje|IC spektru]] i to: antisimetrično proširenje na 2349&nbsp;cm<sup>−1</sup> i savijanje u blizini 666&nbsp;cm<sup>−1</sup>. Postoji i simetrično proširenje na 1388&nbsp;cm<sup>−1</sup> koje se može uočiti samo putem [[Ramanova spektroskopija|Ramanove spektroskopije]].

==== U vodenom rastvoru ====
Ugljik-dioksid je dosta [[rastvorljivost|topljiv]] u [[voda|vodi]]. Vodeni rastvor reagira kiselo ([[pH]] oko 4), zbog stvaranja [[ugljična kiselina|ugljične kiseline]]:

:CO<sub>2</sub> + H<sub>2</sub>O ⇔ H<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>

Ova [[hemijska ravnoteža|ravnoteža]] pomaknuta je jako ulijevo, jer je više od 99% CO<sub>2</sub> otopljeno kao molekula, a samo mali dio reagira s vodom, dajući kiselinu. Henryeva konstanta ugljične kiseline je <math>K_{\mathrm h}=\frac{\rm{[H_2CO_3]}}{\rm{[CO_2(aq)]}}=1,70\times 10^{-3}</math> (na 25&nbsp;°C). Zbog toga, veći dio ugljik dioksida nije prešao u ugljičnu kiselinu već je ostao kao molekula CO<sub>2</sub> bez uticaja na [[pH vrijednost]]. Relativne koncentracije CO<sub>2</sub> i Hsub>2</sub>CO<sub>3</sub> te deprotoniziranih formi HCO<sub>3</sub><sup>−</sup> (bikarbonat) i CO<sub>3</sub><sup>2−</sup> (karbonat) zavise od pH. U neutralnim i blago alkalnim vodama (pH > 6,5) dominira bikarbonatna forma (>50%) i pretežna je (>95%) pri pH vrijednosti morske vode. U veoma alkalnim vodama (pH > 10,4), dominira karbonatna forma (>50%). Okeani, koji su blago alkalni sa tipičnim vrijednostima pH od 8,2 do 8,5 sadrže oko 120&nbsp;mg bikarbonata po litru.

Pošto je ugljična kiselina diprotična, ima dvije konstante kisele disocijacije, prva je za disocijaciju u bikarbonatni [[ion]] (hidrogen karbonat) (HCO<sub>3</sub><sup>−</sup>):

:H<sub>2</sub>CO<sub>3</sub> ⇔ HCO<sub>3</sub><sup>−</sup> + H<sup>+</sup>
:''K''<sub>a1</sub> = 2,5x10<sup>-4</sup> mol/litru; p''K''<sub>a1</sub> = 3,6 na 25&nbsp;°C.<ref name=Green/>

Ovo je ''prava'' prva konstanta kiselinske disocijacije, definirana kao <math>K_{a1}=\frac{\rm{[HCO_3^-] [H^+]}}{\rm{[H_2CO_3]}}</math>, gdje denominator uključuje samo kovalentnu vezu H<sub>2</sub>CO<sub>3</sub> a ne uključuje hidratizirani CO<sub>2</sub>(aq). Mnogo manja i mnogo češće spominjana vrijednost oko 4,16x10<sup>−7</sup> je ''vidljiva'' vrijednost izračunata na bazi (netačne) pretpostavke da je sav otopljeni CO<sub>2</sub> prisutan kao ugljična kiselina, tako da je <math>K_{\mathrm{a1}}{\rm{(vidljivi)}}=\frac{\rm{[HCO_3^-] [H^+]}}{\rm{[H_2CO_3] + [CO_2(aq)]}}</math>. Pošto većina otopljenog ugljik dioksida ostaje kao molekula, ''K''<sub>a1</sub>(vidljiva) ima daleko veći denominator i mnogo manju vrijednost od stvarne ''K''<sub>a1</sub>.<ref>Jolly, William L., ''Modern Inorganic Chemistry'' (McGraw-Hill 1984), str. 196</ref>

Bikarbonatni ion je amfoterična vrsta koja može reagirati i kao kiselina i kao baza, u zavisnosti od pH vrijednosti [[rastvor]]a. Kod viših pH vrijednosti, on se u velikoj mjeri disocira na karbonatni ion (CO<sub>3</sub><sup>2−</sup>):
:HCO<sub>3</sub><sup>−</sup> ⇔ CO<sub>3</sub><sup>2−</sup> + H<sup>+</sup>
:''K''<sub>a2</sub> = 4,69x10<sup>-11</sup> mol/litru; p''K''<sub>a2</sub> = 10,329

U organizmima, proizvodnja ugljične kiseline se [[katalizator|katalizira]] putem [[enzim]]a [[karbonanhidraza|karbonanhidraze]].

==== Reakcije ====
CO<sub>2</sub> je slabi [[elektrofilnost|elektrofil]]. Njegova reakcija sa vodom ilustruje ovu osobinu, pri čemu je [[hidroksid]] nukleofil. S njim reagiraju i drugi nukleofili. Naprimjer, [[karbanion]] koji se dobija iz [[Grignardova reakcija|Grignardovog reagensa]] i organolitijskih spojeva reagira sa ugljik dioksidom te daje karboksilate:
:MR + CO<sub>2</sub> → RCO<sub>2</sub>M (gdje je M = Li ili MgBr a R = [[alkil]] ili [[aril]]).

U metalnim-ugljik dioksid kompleksima CO<sub>2</sub> služi kao ligand, a može poslužiti pri konverziji CO<sub>2</sub> u druge hemikalije<ref>M. Aresta (Ed.) "Carbon Dioxide as a Chemical Feedstock" 2010, Wiley-VCH: Weinheim. {{ISBN|978-3-527-32475-0}}</ref>

Redukcija CO<sub>2</sub> u [[ugljik-monoksid]] je obično "teška" i spora reakcija:
:CO<sub>2</sub> + 2 e<sup>−</sup> + 2H<sup>+</sup> → CO + H<sub>2</sub>O
Redoks potencijal za ovu reakciju pri pH vrijednost od približno 7 se kreće oko -0,53 V u odnosu na standardnu vodikovu elektrodu. Enzim [[ugljik-monoksid dehidrogenaza]] koji sadrži [[nikl]] je katalizator u ovom procesu.<ref>Colin Finn, Sorcha Schnittger, Lesley J. Yellowlees, Jason B. Love "[http://pubs.rsc.org/en/Content/ArticleLanding/2012/CC/c1cc15393e Molecular approaches to the electrochemical reduction of carbon dioxide]" Chemical Communications 2011, 0000.</ref>

== Historija ==
[[Datoteka:Carbon-dioxide-crystal-3D-vdW.png|thumb|lijevo|220px|Kristalna struktura "suhog leda"]]
Ugljik dioksid je jedan od prvih gasova koji je opisan kao supstanca različita od zraka. U 17. vijeku, flamanski hemičar [[Jan Baptist van Helmont]] je uočio da se sagorijevanjem [[Ugalj|uglja]] u zatvorenoj posudi dobija [[pepeo]] koji je mnogo lakši od početne količine sagorjelog uglja. Njegovo objašnjenje je bilo da je ostatak uglja transmutirao u nevidljivu supstancu koju je nazvao ''gas'' ili ''divlji duh'' (''spiritus sylvestre'')<ref>Ebbe Almqvist (2003): ''History of industrial gases'', Springer, 2003, {{ISBN|978-0-306-47277-0}}, str. 93</ref>

Osobine ugljik-dioksida su intenzivnije proučavane od 1750tih od strane škotskog fizičara [[Joseph Black|Josepha Blacka]]. On je zapadio da [[krečnjak]] ([[kalcij-karbonat]]) može biti zagrijavan ili tretiran sa kiselinama, nakon čega se dobija gas koji je on nazvao ''fiksni zrak''. Otkrio je da je taj gas gušći od zraka i da ne podržava sagorijevanje niti život. Black je otkrio i da taj gas prolazi kroz vodeni rastvor kreča ([[kalcij-hidroksid]]a), taloži se kalcij-karbonat. On je ovaj fenomen koristio za ilustriranje da ugljik-dioksid nastaje putem [[ćelijsko disanje|ćelijskog disanja]] i mikrobiološke [[Fermentacija|fermentacije]]. Engleski hemičar [[Joseph Priestley]] je 1772. godine objavio rad pod naslovom ''Impregnacija vode sa fiksnim zrakom''<ref>http://todayinsci.com/P/Priestley_Joseph/PriestleyJoseph-MakingCarbonatedWater1772.htm</ref> (engl. ''Impregnating Water with Fixed Air'') u kojem je opisao proces sipanja [[Sumporna kiselina|sumporne kiseline]] na [[Kreda (materijal)|kredu]] da bi dobio ugljik dioksid, te nastojao da taj gas rastvori u posudi sa vodom.<ref name="Priestley">{{cite journal|author = Joseph, Priestley|title = Observations on Different Kinds of Air|journal = Philosophical Transactions|volume = 62|issue = 0|year = 1772|pages = 147–264|url = http://web.lemoyne.edu/~GIUNTA/priestley.html}}</ref> Na taj način je izumio [[soda voda|soda vodu]].

Ugljik-dioksid je prvi put ukapljen (pri povišenom pritisku) 1823. godine od strane [[Humphry Davy|Davya]] i [[Michael Faraday|Faradaya]].<ref name="Davy">{{cite journal|author= Humphry, Davy|title = On the Application of Liquids Formed by the Condensation of Gases as Mechanical Agents|journal = Philosophical Transactions|volume = 113|issue = 0|year = 1823|pages = 199–205}}</ref> Najraniji opis čvrstog ugljik-dioksida je dao [[Charles Thilorier]] 1834. godine kada je otvorio kontejner tekućeg ugljik dioksida pod pritiskom i otkrio da je hlađenjem nastalim brzim isparavanjem tekućine došlo do formiranja ''snijega'' od CO<sub>2</sub>.<ref>{{cite journal|title = Thilorier and the First Solidification of a "Permanent" Gas (1835)|author = Duane, H.D. Roller; Thilorier, M.|journal = Isis |volume = 43|issue = 2|year = 1952|pages = 109–113}}</ref>

== Izdvajanje i proizvodnja ==
Ugljik dioksid se uglavnom proizvodi kao krajnji nusproizvod četiri ''tehnologije'': sagorijevanja fosilnih goriva, proizvodnje vodika putem reformiranja pare, sinteze amonijaka i fermentacije. Može se dobiti i iz zraka putem destilacije, međutim ovaj način nije efikasan i skup je.

Sagorijevanjem svih goriva koja sadrže ugljik, poput [[metan]]a, [[Zemni plin|prirodnog gasa]], destilata [[Nafta|nafte]] ([[benzin]]a, [[dizel]]a, [[kerozin]]a), [[propan]]a kao i drveta i uglja, stvara se ugljik dioksid i, najčešće, [[voda]]. Hemijska reakcija između metana i kisika je data kao primjer:
: CH<sub>4</sub> + 2 O<sub>2</sub> → CO<sub>2</sub> + 2 H<sub>2</sub>O

Proizvodnja živog (negašenog) [[kreč]]a (CaO), materijala koji se često koristi, uključuje zagrijavanje (kalciniranje) krečnjaka na oko 850&nbsp;°C:
: CaCO<sub>3</sub> → CaO + CO<sub>2</sub>

Ruda [[željezo|željeza]] se reducira uz [[koks]] u visokoj peći, dajući elementarno željezo i ugljik-dioksid:<ref>{{Cite book |author= Strassburger, Julius | title = Blast Furnace Theory and Practice | publisher = American Institute of Mining, Metallurgical, and Petroleum Engineers | place = New York| year = 1969 | isbn = 0-677-10420-0}}
</ref>
: Fe<sub>2</sub>O<sub>3</sub> + 3 CO → 2 Fe + 3 CO<sub>2</sub>

[[Kvasac|Kvasci]] metaboliziraju [[šećer]] i proizvode ugljik-dioksid i [[etanol]], poznat i kao obični alkohol, pri proizvodnji [[Vino|vina]], [[Pivo|piva]] i drugih [[Alkoholno piće|alkoholnih pića]], kao i proizvodnji [[bioetanol]]a::

: C<sub>6</sub>H<sub>12</sub>O<sub>6</sub> → 2 CO<sub>2</sub> + 2 C<sub>2</sub>H<sub>5</sub>OH

Svi aerobski organizmi proizvode CO<sub>2</sub> prilikom oksidiranja [[Ugljikohidrati|ugljikohidrata]], masnih kiselina i [[Bjelančevine|bjelančevina]] u [[mitohondrija]]ma [[ćelija]]. Veliki broj reakcija koje se odvijaju u tim procesima su izrazito složene. Jedna od njih je proces [[Fotosinteza|fotosinteze]]. Jednačina razlaganja [[Glukoza|glukoze]] i drugih monosaharida pri procesu disanja je:

: C<sub>6</sub>H<sub>12</sub>O<sub>6</sub> + 6 O<sub>2</sub> → 6 CO<sub>2</sub> + 6 H<sub>2</sub>O

Fotoautotrofni organizmi (biljke i [[cijanobakterije]]) koriste drugi način: biljke absorbiraju CO<sub>2</sub> iz zraka, zajedno sa vodom, te oni reagiraju dajući ugljikohidrate:
: ''n''CO<sub>2</sub> + ''n''H<sub>2</sub>O → (CH<sub>2</sub>O)<sub>n</sub> + ''n''O<sub>2</sub>

== Upotreba ==
[[Datoteka:Soda bubbles macro.jpg|thumb|250px|Mjehurići ugljik-dioksida u gaziranom piću.]]
Ugljik-dioksid se uglavnom koristi u prehrambenoj, hemijskoj i naftnoj industriji.<ref name="kirk">Pierantozzi, Ronald (2001): ''Carbon Dioxide'' u "Kirk-Othmer Encyclopedia of Chemical Technology". Kirk-Othmer Encyclopedia of Chemical Technology. Wiley. {{ISBN|0-471-23896-1}}</ref>

=== Proizvodnja hemikalija ===
U hemijskoj industriji, ugljik-dioksid se uglavnom koristi kao sastojak pri proizvodnji [[Urea|uree]] i [[metanol]]a. Metalni karbonati i bikarbonati kao i neki derivati karboksilnih kiselina (npr. [[natrij-salicilat]]) se dobijaju iz CO<sub>2</sub>.

=== Hrana ===
Ugljik-dioksid je prehrambeni [[aditiv]], a koristi se kao regulator kiselosti u hrani. Odobren je za upotrebu od strane Evropske unije<ref>Agencija za standarde hrane u UK: {{cite web |url=http://www.food.gov.uk/safereating/chemsafe/additivesbranch/enumberlist |title=Current EU approved additives and their E Numbers |access-date=27. 10. 2011}}</ref> (označen kao '''E290'''<ref>{{Cite web |url=http://www.halal.ba/site/index.php?option=com_content&view=article&id=514&Itemid=148&lang=ba |title=halal.ba, podaci o E-brojevima (bos.) |access-date=4. 4. 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160316025543/http://halal.ba/site/index.php?option=com_content&view=article&id=514&Itemid=148&lang=ba |archive-date=16. 3. 2016 |url-status=dead }}</ref>), u SAD od strane Agencije za hranu i lijekove (''US Food and Drug Administration''),<ref>Agencija za hranu i lijekove SAD: {{cite web |url=http://www.fda.gov/Food/FoodIngredientsPackaging/FoodAdditives/FoodAdditiveListings/ucm091048.htm |title=Listing of Food Additives Status Part I |access-date=27. 10. 2011}}</ref> te u Australiji i na Novom Zelandu<ref>Australija i Novi Zeland ''Food Standards Code'' {{cite web |url=http://www.comlaw.gov.au/Details/F2011C00827 |title=Standard 1.2.4 – Labelling of ingredients |access-date=27. 10. 2011}}</ref> (sa oznakom INS 290).

Postoje neke vrste [[bombon]]a koje se prave tako da se u njih presa ugljik-dioksid pri pritisku od 40 bara. Kada se takvi bomboni stave u usta, ugljik dioksid se otapa i otpuštaju se mjehurići gasa uz karakterističan zvuk. Sredstva za dizanje tijesta uzrokuju njegovo ''dizanje'' proizvodeći u njemu ugljik dioksid. Pekarski kvasac proizvodi ugljik-dioksid fermentacijom šećera koji se nalazi u tijestu, dok hemijski kvasci poput praška za pecivo ili pekarske sode otpuštaju ugljik-dioksid kada se zagrijavaju ili kada na njih djeluju kiseline. Ugljik dioksid se upotrebljava za proizvodnju osvježavajućih [[Soda voda|pića]]. Tradicionalno, karboniziranje u pivu i mjehurići u vinu su se dešavali putem prirodne fermentacije, ali danas mnogi proizvođači svjesno karboniziraju ova pića ugljik-dioksidom proizvedenim u procesu fermentacije.

=== Gašenje požara ===
Ugljik dioksid gasi vatru (stvara inertnu atmosferu onemogućavajući pristup [[kisik]]u) te neki aparati za gašenje [[požar]]a koriste ugljik dioksid punjen pod pritiskom, naročito oni aparati koji služe za gašenje požara na električnim instalacijama. Ti aparati su pogodni i za gašenje požara zapaljenih tekućina, ali ne i za gašenje ''običnih'' požara (drveta i sl.) jer, iako onemogućavaju pristup kisiku, ne hlade zapaljene predmete, pa nakon što ugljik dioksid ispari, vatra se opet rasplamsa u dodiru sa atmosferskim kisikom. Međutim, sistemi za gašenje požara koji su zasnovani na ugljik dioksidu su povezani sa nekoliko smrtnih slučaja. Udisanjem velike koncentracije CO<sub>2</sub> može doći do gušenja. Američka EPA navodi u izvještaju da se desio 51 incident između 1975. i 2010. godine u kojem su stradale 72 osobe a 145 povrijeđeno, a čiji je uzrok kvar na sistemu za gašenje požara na bazi ugljik dioksida.<ref>[http://www.epa.gov/ozone/snap/fire/co2/co2report.html Carbon Dioxide as a Fire Suppressant: Examining the Risks], US EPA</ref>

=== Poljopriveda ===
Biljkama je neophodan ugljik dioksid za proces [[fotosinteza|fotosinteze]]. U većim staklenicima vrši se obogaćivanje sa dodatnim CO<sub>2</sub> da bi se održao rast biljaka i povećala plodnost.<ref>[http://www.ext.colostate.edu/mg/gardennotes/141.html Plant Growth Factors: Photosynthesis, Respiration, and Transpiration] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140902192633/http://www.ext.colostate.edu/mg/gardennotes/141.html |date=2. 9. 2014 }}. Ext.colostate.edu. Pristupljeno 10.10.2011.</ref><ref>[http://www-formal.stanford.edu/jmc/nature/node21.html Carbon dioxide]. Formal.stanford.edu. Pristupljeno 10.10.2011.</ref> Pad koncentracije ugljik dioksida koji je povezan sa fotosintezom unutar staklenika bi doveo do uginuća biljaka ili bi barem značajno usporio njihov rast. U veoma visokim koncentracijama (100 puta više od koncentracije u atmosferi) CO<sub>2</sub> može biti otrovan za živa bića. Na taj način porastom koncentracije do 1% ili više u toku nekoliko sati mogu se uništiti paukovi i biljne uši na biljkama u stakleniku.<ref>{{cite journal|author=Stafford, Ned|title=Future crops: The other greenhouse effect|journal=Nature|volume=448|date=7. 2. 2007|issue=7153|pages=526–8 }}</ref> Ugljik dioksid korišten u staklenicima upotrebljava se kao osnovni izvor ugljika za alge iz roda ''Spirulina''.

=== Ostalo ===
U [[Medicina|medicini]], do 5% ugljik dioksida (oko 130 puta više od atmosferske koncentracije) se dodaje [[kisik]]u za stimuliranje disanja nakon što pacijent prestane disati zbog stabiliziranja balansa kisika i ugljik dioksida u krvi. Predloženo je da se ugljik dioksid koji nastaje pri proizvodnji struje ubacuje u jezera i bare gdje bi rasle alge koje bi se kasnije prerađivale u biodizel.<ref name='csmon'>{{cite news|author=Mark, Clayton|title=Algae – like a breath mint for smokestacks|date=11. 1. 2006| url =http://www.csmonitor.com/2006/0111/p01s03-sten.html|work =Christian Science Monitor| access-date=11. 10. 2007}}</ref>

Tečni i čvrsti ugljik dioksid su važni rashlađivači naročito u prehrambenoj industriji, gdje se koriste pri transportu i skladištenju sladoleda i druge zaleđene hrane. Čvrsti ugljik dioksid poznat i kao ''suhi led'' koristi se za manje pošiljke gdje korištenje rashladnih uređaja nije praktično. Čvrsti ugljik dioksid je uvijek na temperaturi ispod −78.5&nbsp;°C pri normalnom atmosferskom pritisku, bez obzira na temperaturu zraka. Tečni ugljik dioksid (industrijska oznaka R744) se koristio kao rashlađivač prije otkrića R-12 ([[dihlordifluormetan]]) te bi mogao ponovno ući u upotrebu zbog mišljenja da R134a ([[tetrafluoretan]]) doprinosi [[Klimatske promjene|klimatskim promjenama]]. Njegove fizičke osobine su veoma prihvatljive za rashlađivanje, zamrzavanje te zagrijavanje, zbog velikog volumetrijskog kapaciteta hlađenja. Zbog operativnog pritiska do 130 [[Bar (jedinica)|bara]], sistemi sa CO<sub>2</sub> zahtijevaju vrlo otporne komponente koji su se razvile za masovnu proizvodnju u mnogim sektorima. U klima uređajima automobila, u oko 90% slučajevima u područjima sa hladnijom klimom, R744 se pokazao efikasniji od sistema koji koriste R134a. Tečni CO<sub>2</sub> ima i ekološke prednosti jer ne oštećuje ozon, nije otrovan niti zapaljiv te bi u budućnosti mogao zamijeniti hidrofluorougljike u automobilima, klima uređajima i drugim uređajima. Kompanije poput [[Coca-Cola|Coca-Cole]] su već rasporedile svoje razhlađivače za pića na bazi CO<sub>2</sub>, dok je američka vojska zainteresirana za tehnologiju hlađenja i zagrijavanja na istoj bazi.<ref name='ccref1'>{{cite web |url=http://www.thecoca-colacompany.com/presscenter/nr_20060605_corporate_hfc-free.html |title=The Coca-Cola Company Announces Adoption of HFC-Free Insulation in Refrigeration Units to Combat Global Warming |access-date=11. 10. 2007 |publisher=The Coca-Cola Company |archive-url=https://web.archive.org/web/20071004201154/http://www.thecoca-colacompany.com/presscenter/nr_20060605_corporate_hfc-free.html |archive-date=4. 10. 2007 |url-status=dead }}</ref><ref name='usforces'>{{cite news|title = Modine reinforces its CO<sub>2</sub> research efforts|url = http://www.r744.com/news/news_ida145.php|date=28. 6. 2007|publisher = R744.com|access-date=16. 5. 2013|archive-url = https://web.archive.org/web/20080210194203/http://www.r744.com/news/news_ida145.php|archive-date=10. 2. 2008|url-status = dead}}</ref>

== U Zemljinoj atmosferi ==
[[Datoteka:Mauna Loa Carbon Dioxide-bs.svg|thumb|lijevo|280px|Keelingova krivulja koncentracije atmosferskog CO<sub>2</sub> mjerena na planini [[Mauna Loa]], [[Hawaii]]]]
Ugljik dioksid u [[Zemljina atmosfera|Zemljinoj atmosferi]] se smatra gasom u tragovima, a trenutno se smatra da je njegova prosječna koncentracija oko 0,04% po zapremini<ref name=NOAA>[http://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/#mlo National Oceanic & Atmospheric Administration (NOAA) – Earth System Research Laboratory (ESRL), Trends in Carbon Dioxide]</ref> (ili 0,0591% po masi). Procjenjuje se da je ukupna masa atmosferskog CO<sub>2</sub> oko 3,16x10<sup>15</sup> kg (oko 3.000 gigatona). Njegova koncentracija varira u zavisnosti od sezone ali i na regionalnoj osnovi, naročito blizu površine. U gradskim područjima koncentracije su općenito više, dok u zatvorenim prostorijama mogu doseći i do 10 puta više koncentracije od vanjskih. Ugljik dioksid se smatra [[staklenički gas|stakleničkim gasom]].

Prema mjerenjima iz novembra 2011. godine, koncentracija ugljik dioksida u Zemljinoj atmosferi iznosi približno 0,039% po zapremini.<ref>[ftp://ftp.cmdl.noaa.gov/ccg/co2/trends/co2_mm_mlo.txt Mauna Loa CO<sub>2</sub> annual mean data] sa NOAA. Također pogledajte: [http://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/ Trends in Carbon Dioxide] sa NOAA.</ref> Njegova koncentracija u atmosferi se neznatno mijenja tokom godine, na šta utiče rast sezonskih biljaka na [[Sjeverna hemisfera|sjevernoj hemisferi]]. Tokom proljeća i ljeta na sjevernoj hemisferi, biljke konzumiraju CO<sub>2</sub> te se njegova koncentracija smanjuje, dok tokom jeseni i zime raste. I pored sezonskih promjena, smatra se da je koncentracija CO<sub>2</sub> tokom 2009. godine porasla za 0,0002%.<ref>{{cite web|url=http://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/#mlo_growth|title=Annual Mean Growth Rate for Mauna Loa, Hawaii|work=Trends in Atmospheric Carbon Dioxide|publisher=NOAA Earth System Research Laboratory|access-date=28. 4. 2010}}</ref> Pošto ugljik dioksid propušta vidljivu [[svjetlost]] ali snažno apsorbuje [[Infracrveno zračenje|infracrvenu]] prije nego što je polahko počne otpuštati u istoj [[Talasna dužina|talasnoj dužini]] u kojoj je i apsorbirao.<ref>Atmosphere Changes,http://www.epa.gov/climatechange/science/recentac.html</ref>

Prije nego što je došlo do ispuštanja ugljik dioksida koji je proizvod ljudskog djelovanja, u prahistorijsko doba koncentracije su rasle sa porastom globalne temperature, djelujući kao pozitivna povratna informacija za promjene koje su inducirali drugi procesi poput [[Milankovićevi ciklusi|orbitalnih ciklusa]].<ref>Genthon, G.; Barnola, J. M.; Raynaud, D.; Lorius, C.; Jouzel, J.; Barkov, N. I.; Korotkevich, Y. S.; Kotlyakov, V. M. (1987). "[http://adsabs.harvard.edu/abs/1987Natur.329..414G Vostok ice core: climatic response to CO2 and orbital forcing changes over the last climatic cycle]". Nature 329 (6138): 414.</ref> Ovi sezonski ciklusi u koncentraciji CO<sub>2</sub> su prvenstveno povezani sa rastom vegetacije na sjevernoj hemisferi.<ref>Enting, I.G., 1987: Interannual variation in the seasonal cycle of carbon dioxide concentration at Mauna Loa. ''Journal of Geophysical Research'' 92:D5, 5497–5504.</ref>

Istraživanja pokazuju da je prije 500 miliona godina količina ugljik dioksida bila oko 20 puta veća nego danas, te se tokom [[Jura (period)|perioda Jure]] smanjuje 4 do 5 puta, a nakon toga se smanjenje usporava, da bi se prije 49 miliona godina desilo [[Azolla događaj|naglo smanjenje]].<ref>{{cite web|title = Climate and CO<sub>2</sub> in the Atmosphere|url=http://earthguide.ucsd.edu/virtualmuseum/climatechange2/07_1.shtml| access-date=10. 10. 2007}}</ref><ref>
{{Cite journal|author=Robert A.; Berner, Zavareth; Kothavala |title = GEOCARB III: A revised model of atmospheric CO<sub>2</sub> over Phanerozoic Time|url=http://www.geocraft.com/WVFossils/Reference_Docs/Geocarb_III-Berner.pdf|journal=American Journal of Science|volume=301|year=2001|issue=2|pages=182–204|access-date=15. 2. 2008}}</ref> Ljudske aktivnosti poput sagorijevanja fosilnih goriva i [[deforestacija|krčenje šuma]] uzrokovali su povećanje koncentracije ugljik dioksida u atmosferi za oko 35% od početka [[Industrijska revolucija|industrijalizacije]].<ref name="nonanews">{{cite news |title=After two large annual gains, rate of atmospheric CO<sub>2</sub> increase returns to average| url=http://www.noaanews.noaa.gov/stories2005/s2412.htm |date=31. 3. 2005|publisher =NOAA News Online, Story 2412}}</ref>

Procjenjuje se na ugljik dioksid otpada 40% ukupnih gasova iz [[vulkan]]a tokom nekih oblika erupcije.<ref>{{Cite book|author=Sigurdsson, Haraldur; Houghton, B. F. |title=Encyclopedia of volcanoes |url=https://archive.org/details/isbn_012643140 |year=2000 |publisher=Academic Press |location=San Diego |isbn=0-12-643140-X}}</ref> Također, procjene govore da se godišnje iz vulkana otpusti u atmosferu oko 130 do 230 miliona tona CO<sub>2</sub>. Osim vulkana, njega proizvode i vrući izvori i gejziri. Lokalno ogromne koncentracije gasa su zabilježene u Kamerunu kod jezera Monoun pri čemu je 15. augusta 1984. godine zbog izlijevanja vode iz jezera zasičene ugljik dioksidom umrlo 37 osoba, a 1986. kod jezera Nyos u [[Kamerun]]u zbog istog uzroka je umrlo 1700 osoba.<ref>{{Cite book |author=Martini, M.; Raschi, A.; Miglietta, F.; Tognetti, R.; van Gardingen, P.R. (ur.)|chapter=CO<sub>2</sub> emissions in volcanic areas: case histories and hazaards |title=Plant responses to elevated CO<sub>2</sub>: Evidence from natural springs |url=https://archive.org/details/plantresponsesto0000unse_n8j0|year=1997 |publisher=Cambridge University Press |location=Cambridge |isbn=0-521-58203-2|pages=[https://archive.org/details/plantresponsesto0000unse_n8j0/page/69 69]–86}}</ref> Procjenjuje se da je emisija CO<sub>2</sub> čiji je uzrok ljudska aktivnost 135 veća od emisije CO<sub>2</sub> iz vulkana.<ref>{{cite web|title = Volcanic Gases and Climate Change Overview | url=http://volcanoes.usgs.gov/hazards/gas/climate.php | authors = US Geological Survey | access-date=26. 2. 2013}}</ref>

=== U svemiru ===
Istraživanja su pokazala da u [[Sunčev sistem|Sunčevom sistemu]] [[Venera]] i [[Mars]] imaju atmosferu sačinjenu iz ugljik dioksida, uz razliku što Venera ima enormno gušću atmosferu od Marsa<ref name="nucleus">http://www.msnucleus.org/membership/html/k-6/uc/solar_system/5/ucss5_3a.html</ref>. Sumnja se da [[Pluton]] u svojoj rijetkoj atmosferi pored dušika također sadrži ugljik-dioksid.<ref name="nucleus"/>
Tokom istraživanja planeta izvan Sunčevog sistema, NASA je u septembru 2008. godine otkrila planetu označenu kao [[HD 189733 b]] u sazvijeđu Lisice na kojoj bi prema procjenama stručnjaka moglo biti ugljik dioksida.<ref>http://www.nasa.gov/mission_pages/hubble/news/CO2.html</ref><ref>http://www.nature.com/news/2008/081121/full/news.2008.1248.html</ref>

=== Fotosinteza i fiksiranje ugljika ===
[[Datoteka:Auto-and heterotrophs.png|thumb|170px|Pregled procesa fotosinteze i disanja. Ugljik dioksid (desno), zajedno sa vodom, daje kisik i organske spojeve (lijevo) tokom procesa fotosinteze, koji se dalje tokom ćelijskog disanja razlažu na vodu i CO<sub>2</sub>.]]
[[Datoteka:Calvin-cycle4.svg|thumb|lijevo|170px|Pregled [[Calvinov ciklus|Calvinovog ciklusa]] i fiksiranja ugljika]]
[[Fiksiranje ugljika]] je proces uklanjanja ugljik dioksida iz zraka i njegova ''fiksacija'' (ugradnja) u čvrste spojeve. Biljke, alge i mnoge vrste bakterija ([[cijanobakterije]]) "ugrađuju" ugljik i prave vlastitu hranu tokom procesa fotosinteze. U tom procesu se koristi ugljik dioksid i voda za proizvodnju [[šećer]]a, a ponekad i drugih organskih spojeva otpuštajući kisik kao nusproizvod.

[[Rubisco]] (Ribuloza-1,5-bisfosfat karboksilaza oksigenaza) je enzim koji je uključen u prvi važni korak u procesu fiksiranja ugljika, pri čemu se iz atmosferskog ugljika u biljci grade energetske molekule poput [[Glukoza|glukoze]]. Smatra se da je on jedan od najraširenijih proteina na Zemlji.<ref>{{cite journal | author = Dhingra A, Portis AR, Daniell H | title = Enhanced translation of a chloroplast-expressed RbcS gene restores small subunit levels and photosynthesis in nuclear RbcS antisense plants | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 101 | issue = 16 | pages = 6315–20 | year = 2004}}</ref> Fototrofni organizmi koriste ove spojeve za svoje fotosintetičke procese kao vlastite izvore hrane i kao sirovine za pravljenje mnogo složenijih organskih molekula poput polisaharida, [[Nukleinske kiseline|nukleinskih kiselina]] i proteina. Zatim se ti spojevi dalje koriste za njihov rast i kao osnova cijelog lanca ishrane.

Studije pokazuju da biljke rastu oko 50% brže ako je koncentracija CO<sub>2</sub> 1.000 ppm u odnosu na normalne uslove, mada ovo pretpostavlja da nema promjena klime i da nema ograničenja u drugim hranjivim materijama.<ref>{{cite web|title=Carbon Dioxide In Greenhouses|authors=T.J. Blom; W.A. Straver; F.J. Ingratta; Shalin Khosla; Wayne Brown|url=http://www.omafra.gov.on.ca/english/crops/facts/00-077.htm|access-date=12. 6. 2007}}</ref> Istraživači su došli do saznanja da povećani nivoi ugljik dioksida kojim se povećava rast biljaka dolazi do izražaja u količini plodova koje daju biljke, kao što su [[pšenica]], [[riža]] i [[soja]], koje su u kontroliranim uslovima davale oko 12-14% veće prinose u uslovima povećane koncentracije CO<sub>2</sub>.<ref>{{cite journal|author=Ainsworth Elizabeth A.|title=Rice production in a changing climate: a meta-analysis of responses to elevated carbon dioxide and elevated ozone concentration|year=2008|page=1642|issue=7|volume=14|journal=Global Change Biology|url=http://www.plant-biotech.dk/Meetings/PBD_Symposium_Plant%20Stress_litterature/LisaAinsworth_pdf2.pdf|date=|access-date=20. 5. 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20110719130608/http://www.plant-biotech.dk/Meetings/PBD_Symposium_Plant%20Stress_litterature/LisaAinsworth_pdf2.pdf|archive-date=19. 7. 2011|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite journal|author=Long SP; Ainsworth EA; Leakey AD; Nösberger J; Ort DR|title=Food for thought: lower-than-expected crop yield stimulation with rising CO<sub>2</sub> concentrations |url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16809532|journal=Science|volume=312|issue=5782|pages=1918–21|year=2006}}</ref> Također, studije su pokazale da povećanje koncentracije CO<sub>2</sub> smanjuje broj i razvoj [[stoma]] u biljci<ref>{{cite journal|author=F. Woodward and C. Kelly |journal=New Phytologist|year=1995 |volume= 131|issue=3|pages=311–327 |title=The influence of CO<sub>2</sub> concentration on stomatal density|url=https://archive.org/details/sim_new-phytologist_1995-11_131_3/page/311 }}</ref> što dovodi do toga da biljka unosi manju količinu vode nego uobičajeno.<ref>{{cite journal|journal=Annual Review of Plant Physiology and Plant Molecular Biology|volume=48|issue=1|year=1997|title=More efficient plants: A consequence of rising atmospheric CO<sub>2</sub>?|author=Bert G. Drake; Gonzalez-Meler Miquel A.; Long Steve P.|pages=609–639}}</ref>

=== Fiziologija ===
CO<sub>2</sub> se prenosi u krvi na tri različita načina (procenti se razlikuju za arterijsku i vensku krv):<ref>[http://www.solarnavigator.net/solar_cola/carbon_dioxide.htm] "Carbon dioxide" 2007.</ref>
* većina (70 % do 80 %) se pretvara u bikarbonatni ion (HCO<sub>3</sub><sup>-</sup>) u crvenim krvnim zrncima, hemijskom reakcijom CO<sub>2</sub> + H<sub>2</sub>O → H<sub>2</sub>CO<sub>3</sub> → H<sup>+</sup> + HCO<sup>−</sup>
* 5 % do 10 % se otapa u [[Krvna plazma|krvnoj plazmi]]
* 5 % do 10 % je vezano za [[hemoglobin]] (aminokiseline)

[[Hemoglobin]] je glavni nosilac kisika i i CO<sub>2</sub> u krvi, samo što se ne vežu na istom mjestu. Postoji povezanost vezivanja kisika i CO<sub>2</sub>, tako da povećano vezivanje CO<sub>2</sub> na hemoglobin, smanjuje mogućnost vezanja kisika na hemoglobin. Bikarbonatni ioni imaju veliku važnost u reguliranju [[pH]] vrijednosti u krvi.

Iako tijelo treba kisik za [[metabolizam]], malehna količina kisika ne izaziva pojačano [[disanje]]. Upravo je obratno, velika koncentracija CO<sub>2</sub> utiče na pojačano disanje. Tako naprimjer, ako čovjek udiše zrak bez kisika, gubi svijest, bez osjećaja teskoće u disanju. To je opasno naročito za pilote borbenih [[avion]]a.

Centri za disanje pokušavaju održati pritisak CO<sub>2</sub> u arterijama od oko 40&nbsp;mm Hg. Sa pojačanim disanjem, taj pritisak se smanjuje. Disanje jedne osobe stvara oko 1&nbsp;kg CO<sub>2</sub> dnevno.<ref>[http://www.epa.gov/climatechange/fq/emissions.html#q7] "How much carbon dioxide do humans contribute through breathing?" 2009.</ref>

== Otrovnost ==
{{Glavni|Trovanje ugljik dioksidom}}
Sadržaj ugljik dioksida u svježem zraku (prosjek uzet između nivoa mora i nivoa od 10kPa, tj. na visini oko 30&nbsp;km) varira između 0,036% i 0,039% u zavisnosti od područja mjerenja.<ref>{{cite web|url=http://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/carbontracker/|title=Graphical map of CO<sub>2</sub>}}</ref>

Ugljik dioksid je gas koji izaziva [[asfikcija|asfikciju]], odnosno sam po sebi nije otrovan ali zamjenjuje kisik u zraku te može izazvati gušenje zbog nedostatka kisika. U istu grupu spadaju i gasovi poput [[helij]]a ili [[dušik]]a. Ugljik dioksid nije otrovan niti štetan u skladu sa Globalnim harmoniziranim sistemom klasifikacije i označavanja hemijskih standarda koje je donijela [[Ekonomska komisija Ujedinjenih naroda za Evropu|UN Ekonomska komisija za Evropu]] koristeći OECD upute za testiranje hemikalija. U koncentracijama do 1%, CO<sub>2</sub> može kod ljudi izazvati osjećaj pospanosti.<ref name=friedman>[http://www.inspect-ny.com/hazmat/CO2gashaz.htm Toxicity of Carbon Dioxide Gas Exposure, CO2 Poisoning Symptoms, Carbon Dioxide Exposure Limits, and Links to Toxic Gas Testing Procedures] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090928073740/http://www.inspect-ny.com/hazmat/CO2gashaz.htm |date=28. 9. 2009 }} autor: Daniel Friedman – InspectAPedia</ref> Koncentracije od 7% do 10% mogu izazvati gušenje koje se manifestira vrtoglavicom, glavoboljom, poremećajima vida i sluha, te nesvijest u toku par minuta do jednog sata.<ref>{{cite news|publisher=U.S. Environmental Protection Agency: |url=http://www.epa.gov/ozone/snap/fire/co2/co2report.html |title=Carbon Dioxide as a Fire Suppressant: Examining the Risks}}</ref> Pošto je on teži od zraka, postoje mjesta gdje gas izlazi iz zemljišta (zbog vulkanske ili geotermalne aktivnosti) u relativno velikim količinama bez da ga odnosi vjetar te se može sakupljati na zaklonjenim mjestima ili dolinama ispod prosječne nadmorske visine okolnog zemljišta. Ta pojava često dovodi do smrti velikog broja životinja koje se nađu na tim mjestima. Iz tog razloga desile su se brojne smrti u blizini [[Demokratska Republika Kongo|kongoanskog]] grada [[Goma]] zbog vulkanske aktivnosti na obližnjoj planini [[Mount Nyiragongo]].<ref>http://www.pbs.org/wgbh/nova/transcripts/3215_volcanoc.html</ref> Riječ ''mazuku'' iz [[Svahili jezik]]a se koristi za ovaj fenomen.

Ljudi se mogu adaptirati na povećani nivo CO<sub>2</sub>. Neprestano udisanje zraka u kojem imaju veće koncentracije CO<sub>2</sub> se može tolerisati do nivoa od 3% najmanje jedan mjesec i do nivoa od 4% najmanje oko jedne sedmice. Smatra se da udisanje zraka u kojem ima 2% CO<sub>2</sub> duže vrijeme se može tolerisati u zatvorenim prostorima (naprimjer u [[podmornica]]ma), jer je prilagođavanje na to psihološko i reverzibilno. Na ovim nivoima nije primjećeno smanjenje sposobnosti i normalne fizičke aktivnosti kod ljudi.<ref name="Glatte Jr H. A., Motsay G. J., Welch B. E. 1967">{{cite journal |title=Carbon Dioxide Tolerance Studies |author=Glatte Jr H. A., Motsay G. J., Welch B. E. |year=1967 |volume=SAM-TR-67-77 |journal=Brooks AFB, TX School of Aerospace Medicine Technical Report |url=http://archive.rubicon-foundation.org/6045 |access-date=2. 5. 2008 |archive-date=9. 5. 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080509072828/http://archive.rubicon-foundation.org/6045 |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite journal |title=Carbon Dioxide Tolerance and Toxicity |author=Lambertsen, C. J. |year=1971 |journal=Environmental Biomedical Stress Data Center, Institute for Environmental Medicine, University of Pennsylvania Medical Center |volume=Report No. 2-71 |location=Philadelphia, PA |url=http://archive.rubicon-foundation.org/3861 |access-date=2. 5. 2008 |archive-date=24. 7. 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110724044527/http://archive.rubicon-foundation.org/3861 |url-status=dead }}</ref>

== Reference ==
{{refspisak|2}}

== Vanjski linkovi ==
{{Commonscat|Carbon dioxide}}
* [http://www.cdc.gov/niosh/npg/npgd0103.html CDC – NIOSH Priručnik za hemijske opasnosti – Ugljik dioksid]
* [http://www.uigi.com/carbondioxide.html CO<sub>2</sub> Osobine, korištenje i primjena ugljik dioksida]
* [http://www.dryiceinfo.com/science.htm Podaci o ''suhom ledu''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040403174431/http://www.dryiceinfo.com/science.htm |date=3. 4. 2004 }}
* [https://web.archive.org/web/20070225181531/http://www.cmdl.noaa.gov/ccgg/trends/ Trendovi u atmosferskom ugljik dioksidu] ''(NOAA)''
* [http://books.google.com/books?id=RicDAAAAMBAJ&pg=PA53 "A War Gas That Saves Lives."] ''Popular Science'', juni 1942, str.&nbsp;53–57.
* [http://oco.jpl.nasa.gov NASA's Orbiting Carbon Observatory] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180909072113/https://oco.jpl.nasa.gov/ |date=9. 9. 2018 }}
* [http://googas.ov.ingv.it Internetski katalog o prirodnoj emisiji CO<sub>2</sub> u Italiji] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210213080344/http://googas.ov.ingv.it/ |date=13. 2. 2021 }}
* [http://www.chemistry-reference.com/q_compounds.asp?CAS=124-38-9 Reakcije, termohemija, korištenje i funkcije ugljik dioksida] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210213080320/http://chemistry-reference.com/q_compounds.asp?CAS=124-38-9 |date=13. 2. 2021 }}
* [http://www.periodicvideos.com/videos/mv_carbon_dioxide_one.htm Ugljik dioksid – prvi dio] i [http://www.periodicvideos.com/videos/mv_carbon_dioxide_two.htm drugi dio] na ''The Periodic Table of Videos'' (Univerzitet u Nottinghamu)
{{Oksidi}}

[[Kategorija:Oksidi]]
[[Kategorija:Spojevi ugljika]]
[[Kategorija:Neorganska otapala]]