Izvorni kôd stranice Ugljik

{{Infokutija hemijski element
| Hemijski element = Ugljik
| Simbol = C
| Atomski broj = 6
| Serija = Nemetali
| Grupa = 14
| Perioda = 2
| Blok = p
| Boja serije = LimeGreen
| Slika = [[Datoteka:Diamond-and-graphite-with-scale.jpg|180px]]
| Izgled = crn ([[grafit]])<br />bezbojan ([[dijamant]])
| Zastupljenost = 0,087<ref name="binder" />
| Atomska masa = 12,011 (12,0096 – 12,0116)<ref name="wieser" />
| Atomski radijus = 70
| Atomski radijus izračunat = 67
| Kovalentni radijus = 77
| Van der Waalsov radijus = 170
| Elektronska konfiguracija = [[Helij|He]] 2s<sup>2</sup> 2p<sup>2</sup>
| Elektroni u energetskom nivou = 2, 4
| Izlazna energija = 4,81<ref name="kuchling" />
| Energija ionizacije_1 = 1086,2<ref name="nautilus" />
| Energija ionizacije_2 = 2352<ref name="nautilus" />
| Energija ionizacije_3 = 4620<ref name="nautilus" />
| Energija ionizacije_4 = 6222<ref name="nautilus" />
| Agregatno stanje = čvrsto
| Mohsova skala tvrdoće = 0,5 (grafit)<br />10 (dijamant)
| Struktura kristala = heksagonalna (grafit)<br />kubična prostorno centrirana (dijamant)
| Gustoća = 2260 (grafit)<br />3510 (dijamant)<ref name="arnold" />
| Magnetizam = dijamagnetičan<br>(D: <math>\chi_{m}</math> = −2,2 · 10<sup>−5</sup><ref name="crc90" />;<br>G: <math>\chi_{m}</math> do −4,5 · 10<sup>−4</sup>)<ref name="Simon_Geim" />
| Tačka topljenja_K = -
| Tačka topljenja_C = sublimira
| Tačka ključanja_K = 3915<ref name="crc90" />
| Tačka ključanja_C = 3642
| Molarni volumen = 5,31 · 10<sup>-6</sup> (grafit)<br>3,42 · 10<sup>-6</sup> (dijamant)
| Toplota isparavanja = 715 (sublimacija)
| Toplota topljenja = 
| Pritisak pare = 1
| Pritisak pare_K = 2710
| Brzina zvuka = 18350 (dijamant)
| Brzina zvuka_K  = 
| Specifična toplota = 709 (grafit)<ref name="crc90" /><br>427 (dijamant)
| Specifična toplota_K = 
| Specifična električna provodljivost = grafit: 3 · 10<sup>6</sup> S/m<br />dijamant: 1 · 10<sup>-4</sup>
| Specifična električna provodljivost_K = 
| Toplotna provodljivost = grafit: 119–165 W/(m · K)<br />dijamant: 900–1300
| Toplotna provodljivost_K = 
| Oksidacioni broj = 2, '''4'''
| Oksidi = CO<sub>2</sub>; CO
| Elektrodni potencijal = 
| Elektronegativnost = 2,55
| Oznaka upozorenja ={{Oznake upozorenja|-}}<br />
| Oznake upozorenja R = {{Oznake upozorenja R|-}}
| Oznake upozorenja S = {{Oznake upozorenja S|-}}
| Radioaktivan = Ne
| Izotopi = 
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 1
| Simbol = C
| Maseni broj = 10
| Rasprostranjenost u prirodi = 0
| Vrijeme poluraspada = 19,255 s
| Tipraspada1ZM = [[Elektronski zahvat|ε]]
| Tipraspada1ZE = 3,648
| Tipraspada1ZP = <sup>10</sup>B
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 1
| Simbol = C
| Maseni broj = 11
| Rasprostranjenost u prirodi = 0
| Vrijeme poluraspada = 20,39 min
| Tipraspada1ZM = [[Elektronski zahvat|ε]]
| Tipraspada1ZE = 1,982
| Tipraspada1ZP = [[Bor (element)|<sup>11</sup>B]]
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 0
| Simbol = C
| Maseni broj = 12
| Rasprostranjenost u prirodi = '''98,9'''
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 0
| Simbol = C
| Maseni broj = 13
| Rasprostranjenost u prirodi = 1,1
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 1
| Simbol = C
| Maseni broj = 14
| Rasprostranjenost u prirodi = < 10<sup>-9</sup>
| Vrijeme poluraspada = 5730 [[godina|god]]
| Tipraspada1ZM = [[Beta-zraci|β<sup>-</sup>]]
| Tipraspada1ZE = 0,156
| Tipraspada1ZP = [[Dušik|<sup>14</sup>N]]
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 1
| Simbol = C
| Maseni broj = 15
| Rasprostranjenost u prirodi = 0
| Vrijeme poluraspada = 2,449 s
| Tipraspada1ZM = [[Beta-zraci|β<sup>-</sup>]]
| Tipraspada1ZE = 9,772
| Tipraspada1ZP = <sup>15</sup>N
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 1
| Simbol = C
| Maseni broj = 16
| Rasprostranjenost u prirodi = 0
| Vrijeme poluraspada = 0,747 s
| Tipraspada1ZM = [[Beta-zraci|β<sup>-</sup>]]
| Tipraspada1ZE = 8,012
| Tipraspada1ZP = <sup>16</sup>N
}}
|}}
'''Ugljik''' ili '''karbon''' (od {{jez-la|carboneum}}) jeste [[hemijski element]] sa simbolom '''C''' i [[atomski broj|atomskim brojem]] 6. U periodnom sistemu elemenata nalazi se u [[14. grupa hemijskih elemenata|IV glavnoj grupi]], nazvanoj po njemu, i u 2. periodi. Spada u [[nemetal]]e.

U prirodi se javlja u [[samorodni elementi|samorodnoj formi]] u obliku [[dijamant]]a i [[grafit]]a, a mnogo više u obliku brojnih hemijskih spojeva (karbonata, [[ugljik-dioksid]]a, prirodne [[nafta|nafte]] i plina, [[ugalj|uglja]] i drugih). Zbog svoje posebne elektronske konfiguracije (polupopunjena L-ljuska), posjeduje mogućnost stvaranja izuzetno kompleksnih molekula, i među svim hemijskim elementima pokazuje najveću raznolikost u stvaranju brojnih hemijskih spojeva. Spojevi ugljika čine molekularnu osnovu za cjelokupni živi svijet na Zemlji.

== Historija ==
[[René Antoine Ferchault de Réaumur|René A. F. de Réaumur]] je 1772. pokazao da se [[željezo]] prevodi u [[čelik]] apsorpcijom suspstance, za koju se danas zna da je ugljik.<ref name="reaumur" /> Godine 1772, [[Antoine Lavoisier]] je dokazao da je dijamant forma ugljika, spaljivanjem uzorka ugljika i dijamanta, pri čemu je dokazao da ne nastaje voda kao produkt i da i jedan i drugi oslobađaju istu količinu [[ugljik-dioksid]]a po gramu.
[[Carl Wilhelm Scheele]] je dokazao da je grafit, za koji se mislilo da je oblik olova, u stvari oblik ugljika.<ref name="antoine" /> Godine 1786, francuski naučnici [[Claude Louis Berthollet]], [[Gaspard Monge]] i C. A. Vandermonde pokazali su da je ova supstanca ugljik.<ref name="giolitti" /> Oni su predložili ime '''karbon''' za ovaj element ({{jez-la|carbonum}}). Antoine Lavoisier uveo je ugljik kao hemijski element u svojoj knjizi iz 1789. godine.<ref name="antoine" />

== Osobine ==
[[Datoteka:Carbon-phase-diagram_bs.svg|thumb|lijevo|Fazni dijagram ugljika]]
Pri normalnom pritisku i temperaturama ispod 4000&nbsp;K grafit je termodinamički stabilnija modifikacija ugljika, što se vidi na faznom dijagramu. Zbog visoke energije aktiviranja i dijamant je stabilan na sobnoj temperaturi, a tek na temperaturi iznad 500&nbsp;°C uočljivo se pretvara u grafit. Obrnuta transformacija iz grafita u dijamant je moguća uz [[pritisak]] od najmanje 20.000&nbsp;bara (2&nbsp;GPa). Za dovoljno brzu reakciju, temperatura bi trebala biti iznad 1500&nbsp;°C a pritisak oko 60.000 bara što odgovara faznom dijagramu.

Ugljik ima najveću otpornost na visoke temperature od svih poznatih materijala. Ne topi se pri normalnom pritisku, nego [[Sublimacija (fizika)|sublimira]] pri temperaturi od 3915&nbsp;K (3642&nbsp;°C),<ref name="crc90" /> bez prethodnog gubljenja čvrstoće. [[Trojna tačka]] ugljika je na 10,8&nbsp;±&nbsp;0,2 MPa i 4600&nbsp;±&nbsp;300 K.<ref name="triple" /><ref name="zazula" />

Ugljik je dijamagnetičan. Pirolitički izdvojen grafit ima visoku [[anizotropija|anizotropiju]] u magnetskom susceptibilitetu (paralelno: <math>\chi_{m}</math> = −85&nbsp;·&nbsp;10<sup>−6</sup>, vodoravno: <math>\chi_{m}</math> = −450&nbsp;·&nbsp;10<sup>−6</sup>),<ref name="Simon_Geim" />, nasuprot njemu dijamant je izotropan (<math>\chi_{m}</math> = −22&nbsp;·&nbsp;10<sup>−6</sup>).

=== Alotropske modifikacije ===
{{Glavni|Dijamant|Grafit}}
Ovaj [[valencija (hemija)|četvorovalentni]] [[nemetal]] ima nekoliko [[Alotropske modifikacije|alotropskih modifikacija]]. [[Dijamant]] je najtvrđi poznati [[mineral]], kod kojeg atomi ugljika prave sp<sup>3</sup>-hibridizaciju sa tetraedarskim prostornim rasporedom. Svaki atom ugljika u dijamantu je povezan s četiri druga ugljikova atoma [[sigma veza|sigma vezom]], te je čitav [[kristal]] jedna velika molekula.
[[Datoteka:Diamond and graphite.jpg|mini|lijevo|Alotropske modifikacije ugljika: [[grafit]] i [[dijamant]]]]
[[Grafit]] (jedna od najmekših supstanci) ima lisnatu strukturu. Svaki ugljikov atom je povezan s tri druga ugljikova atoma. To znači da je prisutna sp<sup>2</sup>-[[hibridizacija orbitala|hibridizacija]] i tri hibrida leže u jednoj ravni. Preostali π-elektron pravi dvostruku vezu, te je prisutna [[Rezonanca (hemija)|rezonanca]]. Kod grafita je zbog toga svaka od tri veze nešto pojačana, pa je on ''stabilniji'' od dijamanta za energiju rezonance.<ref name="Filipović" /> Razlike u fizikalnim osobinama ove dvije modifikacije su ekstremne. Dijamant je jedan od najtvrđih minerala, dok je grafit mehka supstanca. Dijamant je najbolji provodnik toplote, dok je grafit izolator. Dijamant je izrazito transparentan, a grafit neproziran. Grafit je provodnik [[električna struja|električne struje]], dok je dijamant izolator. Osim grafita i dijamanta poznate su još neke alotropske modifikacije, kao npr. [[fulereni]].

[[Lonsdaleit]], nazvan također i ''heksagonalni dijamant'', jeste jedna veoma rijetka modifikacija dijamanta. Ime je dobio po [[Irska|irskoj]] kristalografinji Kathleen Lonsdale, a pronađen je u Barringerovom krateru u [[Arizona|Arizoni]].<ref name="krater" /> On nastaje kada se grafit izloži određenim ekstremnim uslovima, tj. veoma visokom pritisku i temperaturi koji se dešavaju naprimjer pri udaru [[meteor]]a ili [[Asteroidi|asteroida]]. Pri tome se zadržava heksagonalni karakter kristalne strukture grafita, ali za razliku od običnog grafita svaki atom ugljika se veže kovalentnom vezom sa još četiri atoma.<ref name="nemeth" />

=== Amorfni ugljik ===
Postoji više oblika elementarnog ugljika, pod zajedničkim nazivom ''amorfni ugljik''. Rentgenskom analizom je utvrđeno da čestice amorfnog ugljika sadrže grafitnu strukturu, pa zbog toga amorfni ugljik nije posebna alotropska modifikacija. Glavne vrste amorfnog ugljika su: [[aktivni ugalj]], mineralni [[ugalj]], [[koks]], [[čađ]].<ref name="Filipović"/>

=== Pentagrafen ===
Istraživači na Univerzitetu Virginia Commonwealth i univerzitetima u [[Japan]]u i Kini sačinili su u augustu 2014. novu strukturnu varijantu ugljika nazvanu ''pentagrafen''. On se sastoji iz veoma tankih slojeva čistog ugljika koji ima jedinstvenu strukturu, inspiriranu pentagonalnom shemom koja podsjeća na popločane ulicu u [[Kairo|Kairu]]. Ovaj novootkriveni materijal je dinamički, termalno i mehanički stabilan. Istraživanja su pokazala da kada se pentagrafen umota u obliku valjka, takve nanocijevi posjeduju poluprovodničke osobine, bez obzira na njihovu [[hiralnost]]. Očekuje se da će ovaj materijal naći široku primjenu u nanoelektronici i nanomehanici.<ref name="pentagrafen" />

=== Izotopi ===
[[Datoteka:C14 metoda fizikalna osnova.png|thumb|lijevo|Ciklus <sup>14</sup>C]]

Ugljik ima dva stabilna [[izotop]]a: <sup>12</sup>C i<sup>13</sup>C. Izotop <sup>12</sup>C je daleko uobičajeniji u prirodi i čini 98,9 % prirodnog ugljika, dok na izotop <sup>13</sup>C otpada 1,1%. Po definiciji izotop <sup>12</sup>C je osnova za jedinicu atomske mase. Izotop <sup>13</sup>C se može detektirati u [[Nuklearna magnetna rezonanca|NMR spektroskopskim]] ispitivanjima, jer ima drugačiji magnetski momenat od <sup>12</sup>C.

Osim ova dva stabilna izotopa postoji još nekoliko nestabilnih. Najpoznatiji nestabilni izotop ugljika je <sup>14</sup>C koji ima [[vrijeme poluraspada]] od 5730 godina. On nastaje prirodnim raspadanjem [[dušik|<sup>14</sup>N]] u gornjim slojevima [[Zemljina atmosfera|atmosfere]].

Organski materijal, koji učestvuje u ugljikovom ciklusu u prirodi, ima isti udio <sup>14</sup>C u odnosu na stabilne izotope kao i ugljik u atmosferi. Nakon završetka razmjene materija, naprimjer pri opadanju lišća sa drveta, ovaj odnos se postepeno smanjuje zbog radioaktivnog raspada. Mjerenjem odnosa količina izotopa <sup>14</sup>C i stabilnih izotopa moguće je tačno procijeniti starost predmeta koji je nastao od organskog materijala, što je poznato kao ''metoda datiranja ugljikom C-14'' a našla je primjenu u [[arheologija|arheologiji]].

== Rasprostranjenost ==
[[Slika:Carbon_cycle-cute_diagram.svg|500px|thumb|'''Ciklus ugljika u prirodi''':<br> Crni brojevi pokazuju koliko je ugljika uskladišteno u različitim ležištima, u milijardama tona ("GtC" znači gigatone ugljika, oko 2004.).<br> Ljubičasti brojevi pokazuju koliko se ugljika svake godine kreće između ležišta. <br>Sedimenti, kako su definirani na ovom dijagramu, ne uključuju ≈70 miliona GtC karbonatnih stijena i kerogena.]] 
Ugljik je esencijalni element u [[biosfera|biosferi]], te po masenom udjelu drugi najrasprostranjeniji element nakon [[kisik]]a u živim organizmima. Sva živa tkiva su sastavljena iz [[organska hemija|organskih spojeva]] ugljika. Međutim, geološki gledano on se ne ubraja u najrasprostranjenije elemente. Ugljik je zastupljen u [[Zemlja (planeta)|zemljinoj]] kori u količini od 0,087%.<ref name="binder" /> On se nalazi u neživoj prirodi pretežno u obliku spojeva, ali i slobodan u obliku [[dijamant]]a i [[grafit]]a. Glavna nalazišta dijamanata nalaze se u Africi ([[Južnoafrička Republika]] i [[Demokratska Republika Kongo|Kongo]]) i [[Rusija|Rusiji]]. Oni se često mogu naći u vulkanskim stijenama poput [[kimberlit]]a. Grafit se javlja relativno rijetko u metamorfnim stijenama bogatim ugljikom. Najznačajnija nalazišta su u Indiji i Kini.

Ugljik se u prirodi najčešće može naći u obliku neorganskih karbonatnih stijena (oko 2,8 · 10<sup>16</sup>&nbsp;t). Karbonatne stijene su veoma rasprostranjene na Zemlji i ponegdje formiraju i cijele planine. Jedna od najpoznatijih primjera planina sastavljenih iz ovih stijena su [[Dolomiti]] u Italiji. Najvažniji karbonatni minerali su [[kalcij-karbonat]] CaCO<sub>3</sub> (sa brojnim modifikacijama: [[krečnjak]], [[kreda (materijal)|kreda]], [[mramor]]), [[kalcij magnezij-karbonat]] CaCO<sub>3</sub> · MgCO<sub>3</sub> ([[dolomit]]), [[željezo(II)-karbonat]] FeCO<sub>3</sub> i [[cink-karbonat]]  ZnCO<sub>3</sub>.

Poznati spojevi ugljika su [[fosilna goriva]] [[ugalj]], [[nafta]] i [[zemni plin]]. Oni nisu čisti ugljikovi spojevi, nego mješavine mnogih različitih organskih spojeva. Oni nastaju pretvaranjem biljnih (ugalj) i životinjskih (nafta i plin) ostataka pod velikim pritiskom. Najveća nalazišta uglja nalaze se u SAD, Kini i Rusiji, a u Bosni i Hercegovini veća nalazišta uglja se nalaze u okolini [[Banovići|Banovića]], [[Zenica|Zenice]], [[Kakanj|Kaknja]], [[Sanski Most|Sanskog Mosta]], [[Breza (općina)|Breze]], [[Živinice|Živinica]], [[Doboj]]a ([[Stanari]]), [[Ugljevik]]a, [[Gacko|Gacka]] i drugih mjesta. Najvažnije rezerve nafte se nalaze na Arapskom poluostrvu ([[Irak]], [[Saudijska Arabija]], [[Kuvajt]]), Meksičkom zalivu i Sjevernom moru. Nešto manje poznata su nalazišta čvrstog [[metan hidrat]]a u velikim dubinama.

Ugljik se nalazi u atmosferi u obliku [[ugljik-dioksid]]a (ugljik(IV) oksida). On je sastavni dio [[zrak]]a. U zraku ima prosječni udio od oko 0,04%. Ugljik-dioksid nastaje pri sagorijevanju spojeva koji sadrže ugljik, prilikom [[disanje|disanja]] svih živih bića, vulkanskom aktivnošću i putem [[fotosinteza|fotosinteze]] biljaka. Čak i u [[voda|morskoj vodi]] rastvoreno je oko 0,01% CO<sub>2</sub> (po masenom udjelu).

U pogledu količine najveći dio ugljika nalazi se u sastavu stijena ([[litosfera]]). Svi ostali oblici ugljika čine samo oko 0,1% ukupne količine ugljika na Zemlji.

Stvaranje jezgra atoma ugljika zahtijeva gotovo simultani trostruki sudar alfa čestica (jezgara [[helij]]a) unutar središta ogromne zvijezde ''giganta'' ili supergiganta, u procesu poznatim pod nazivom [[trostruki alfa proces]], kao proizvod daljnjih reakcija nuklearne fuzije helija sa vodonikom ili drugom jezgrom helija stvara se izotop [[litij]]a Li-5 i [[berilij]]a Be-8, respektivno, a oba su vrlo nestabilni i gotovo odmah se raspadaju nazad u manja jezgra.<ref name="Audi" /> Ovo se dešava u uslovima temperature iznad 100 megakelvina i koncentracije helija koja se brzo širi i hladi što nije bilo slučaj u ranom svemiru, tako da ne postoje dokazi da su se značajne količine ugljika kreirale tokom [[Veliki prasak|Velikog praska]]. Umjesto toga, u unutrašnjosti zvijezda u horizontalnoj ravni H-R dijagrama transformiraju se tri jezgra atoma helija u ugljik pomoću ovog trostrukog alfa procesa.<ref name=" Ostlie"/> Da bi ugljik bio dostupan za formiranje života kakvog danas znamo, ovaj ugljik mora biti raširen u svemir kao prašina nakon eksplozije [[supernova]], kao dio materijala od kojeg se kasnije formira druga i treća generacija zvjezdanih sistema koje imaju prisutne planete formirane od takve prašine.<ref name="dust2" /> [[Sunčev sistem]] je jedan zvjezdani sistem treće generacije. Drugi mehanizam fuzije kojeg pogone zvijezde je [[CNO ciklus]], u kojem ugljik djeluje kao [[katalizator]] omogućavajući odvijanje reakcije.

Rotacijska tranzicija različitih izotopskih oblika ugljik-monoksida (naprimjer <sup>12</sup>CO, <sup>13</sup>CO i C<sup>18</sup>O) se može otkriti u submilimetarskom rasponu talasnih dužina i koristi se u proučavanju formiranja novih zvijezda u molekularnim oblacima.<ref name="solomon" />

== Spojevi ==
[[Datoteka:Methane-2D-stereo.svg|mini|lijevo|100px|Najjednostavniji organski spoj: [[metan]]]]
Ugljik je element koji poslije [[vodik]]a može graditi najveći broj poznatih spojeva među svim elementima (vodik je na prvom mjestu, jer većina spojeva ugljika također sadrži i vodik). Posebnost ugljika je da može praviti duge lance i prstenove molekula sa samim sobom kao i s drugim elementima, a u molekulama može se spajati i dvostrukom i trostrukom vezom koristeći π-orbitale. Prilikom stvaranja višestrukih veza ugljiku preostaje i jedan slobodan elektron, koji može dalje reagirati, za razliku od takvih veza kod kisika i dušika. To znači da se otvaraju mogućnosti za dalje reakcije i formiranje spojeva. Zbog svoje srednje snažne [[elektronegativnost]]i ima izuzetno dobre mogućnosti spajanja bilo sa elektropozitivnim kao i sa elektronegativnim elementima. U prirodnim organskim i neorganskim spojevima nalazi se u oksidacijskim stanjima u cijelom rasponu od -IV do +IV.

Spojevi ugljika se tradicionalno ubrajaju u [[organska hemija|organsku hemiju]], uz samo nekoliko izuzetaka. Ova grana hemije ponekad se naziva i ''hemija ugljika''. Organska hemija obuhvata, zbog posebnih sposobnosti ugljika, da gradi duge molekulske lance i kovalentne veze sa drugim atomima, više spojeva nego cijela [[neorganska hemija]]. I [[biohemija]] je također dio organske ugljikove hemije. Među najjednostavnije organske spojeve ubrajaju se alkani [[metan]] i [[etan]].

Samo relativno malehni broj spojeva ugljika se tradicionalno ubraja u neorganske spojeve, među njima količinski najvažniji spojevi sa kisikom:
* karbidi; spojevi ugljika tipa E<sub>x</sub>C<sub>y</sub>, u kojima je ugljik elektronegativniji dio molekule. Mnogi metali mogu graditi karbide, a koji su djelimično izuzetno tvrdi i pogodni za izradu alata za rezanje (naprimjer [[volfram-karbid]])
* [[Ugljik-monoksid|ugljik(II)-oksid]] (CO, ugljik-monoksid), vrlo otrovni plin, koji djeluje kao jako redukciono sredstvo i igra značajnu ulogu u industrijskom topljenju metala (naprimjer [[željezo|željeza]])
* [[ugljik-dioksid]] (CO<sub>2</sub>, ugljik(IV)-oksid) je staklenički plin koji se otpušta u velikim količinama sagorijevanjem fosilnih goriva (uglja, nafte i zemnog plina). Otpuštaju ga i većina živih bića u procesu disanja, a za biljke je neophodan za proces [[fotosinteza|fotosinteze]]. Ugljik-dioksid čini oko 0,038% Zemljine atmosfere, a procjenjuje se da je prije industrijske ere njegova koncentracija u atmosferi iznosila oko 0,028%.
* [[ugljična kiselina]] (H<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>) je metastabilni proizvod sastavljen od vode i u vodi otopljenog CO<sub>2</sub>; srednje jaka kiselina, ali se zbog neprestanog prelaska između ugljične kiseline i otopljenog CO<sub>2</sub>, najčešće se obuhvata zajedno sa ugljik-dioksidom.
* [[Suboksid]]i kao što su [[ugljik-suboksid|triugljik dioksid]] (C<sub>3</sub>O<sub>2</sub>), [[tetraugljik-dioksid]] (C<sub>4</sub>O<sub>2</sub>), [[pentaugljik-dioksid]] (C<sub>5</sub>O<sub>2</sub>) i [[anhidrid oksalne kiseline]] (C<sub>4</sub>O<sub>6</sub>)<ref name="oksalnianh" />.
* Hidrogenkarbonat ili bikarbonat E<sup>+</sup> HCO<sub>3</sub><sup>−</sup>, čiji je najpoznatiji predstavnik [[natrij hidrogen karbonat]], šire poznat i pod trgovačkim nazivom ''soda bikarbona''.
* [[Karbonat]]i E<sup>2+</sup> CO<sub>3</sub><sup>2−</sup> su dvovalentne soli ugljične kiseline. Dva najpoznatija karbonata su natrij karbonat (sa trivijalnim imenom ''soda''), važna sirovina za proizvodnju stakla i [[kalcij-karbonat]] koji se može izdvojiti iz školjki, oklopa puževa i slično, a gradi i kamene korale. Tokom Zemljine geneze kalcij karbonat koji se taložio i drugim procesima sakupljao od školjki i sličnih životinja te danas su od njega građene cijele planine. Kalcij karbonat je važan građevinski materijal.
*Spojevi ugljika i sumpora, među kojima je najpoznatiji spoj [[ugljik-disulfid]] (CS<sub>2</sub>), koji je vrlo otrovna tekućina.
*Spojevi ugljika i dušika, poput [[cijanid]]a, čiji je najpoznatiji predstavnik [[kalij-cijanid]], vrlo snažni otrov koji blokira disanje čovjeka. Mnogi drugi cijanidi su također otrovni za čovjeka.

== Reference ==
{{refspisak|2|refs=
<ref name="binder">{{Cite book|author=Harry H. Binder|title=Lexikon der chemischen Elemente|publisher=S. Hirzel Verlag|location=Stuttgart|year=1999|isbn=3-7776-0736-3}}</ref>
<ref name="wieser">Michael E. Wieser, Tyler B. Coplen: ''Atomic weights of the elements 2009 (IUPAC Technical Report)''. u: Pure and Applied Chemistry. 2010, str. 1, {{doi|10.1351/PAC-REP-10-09-14}}</ref>
<ref name="kuchling">{{Cite book|author=Horst Kuchling|title=Taschenbuch der Physik|publisher=Fachbuchverlag |location=Leipzig|year=2007|edition=17|isbn=9783446217607}}</ref>
<ref name="nautilus">{{Cite web |url=http://nautilus.fis.uc.pt/st2.5/scenes-e/elem/e00692.html |title=Carbon: Properties Atomic |access-date=6. 12. 2014 |archive-date=22. 10. 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171022054232/http://nautilus.fis.uc.pt/st2.5/scenes-e/elem/e00692.html |url-status=dead }}</ref>
<ref name="arnold">{{Cite book|author=Arnold F. Holleman, Nils Wiberg|title=Lehrbuch der Anorganischen Chemie|url=https://archive.org/details/lehrbuchderanorg00wibe|edition=102|publisher=de Gruyter|location=Berlin|year=2007|page=[https://archive.org/details/lehrbuchderanorg00wibe/page/n903 864]|isbn=978-3-11-017770-1}}</ref>
<ref name="crc90">David R. Lide (Ed.): ''CRC Handbook of Chemistry and Physics''. 90. izd. (Internet Version: 2010), CRC Press/Taylor and Francis, Boca Raton, FL, Properties of the Elements and Inorganic Compounds, str. 4-8, 135</ref>
<ref name="Simon_Geim">Simon MD, Geim AK (2000): ''Diamagnetic levitation: Flying frogs and floating magnets''. Journal of Applied Physics 87, str.&nbsp;6200–6204 {{doi|10.1063/1.372654}}</ref>
<ref name="reaumur">{{cite book |author=R-A Ferchault de Réaumur |year=1722 |title=L'art de convertir le fer forgé en acier, et l'art d'adoucir le fer fondu, ou de faire des ouvrages de fer fondu aussi finis que le fer forgé (English translation from 1956) |location=Paris, Chicago}}</ref>
<ref name="antoine">[http://antoine.frostburg.edu/chem/senese/101/inorganic/faq/discovery-of-carbon.shtml General Chemistry Online! Who discovered carbon?]</ref>
<ref name="giolitti">Federico Giolitti (1914): The Cementation of Iron and Steel,McGraw-Hill Book Company, inc.</ref>
<ref name="triple">{{cite journal|journal = Nature|volume = 276|pages= 695–696|year=1978|title = The controversial carbon solid–liquid–vapour triple point|first =A.|last = Greenville Whittaker}} {{doi|10.1038/276695a0}}</ref>
<ref name="zazula">{{cite news|url = http://lbruno.home.cern.ch/lbruno/documents/Bibliography/LHC_Note_78.pdf|title = On Graphite Transformations at High Temperature and Pressure Induced by Absorption of the LHC Beam|author = J.M. Zazula|year = 1997|access-date = 6. 6. 2009|publisher = CERN|archive-date = 25. 3. 2009|archive-url = https://web.archive.org/web/20090325230751/http://lbruno.home.cern.ch/lbruno/documents/Bibliography/LHC_Note_78.pdf|url-status = dead}}</ref>
<ref name="Filipović">Filipović, I., Lipanović, S.: ''Opća i anorganska kemija'', Školska knjiga, 1973</ref>
<ref name="krater">[http://www.uni-bayreuth.de/pressemitteilungen-html/224-Lonsdaleit/index.html Lonsdaleit - ein Phantom der Materialwissenschaft und der Planetenforschung?]{{Mrtav link}}, Univerzitet Bayreuth, medijska izjava br. 224/2014 od 21. novembra 2014.</ref>
<ref name="nemeth">Péter Németh, Laurence A. J. Garvie, Toshihiro Aoki, Natalia Dubrovinskaia, Leonid Dubrovinsky, Peter R. Buseck, ''Lonsdaleite is faulted and twinned cubic diamond and does not exist as a discrete material'', Nature Communications 5, Article number: 5447, objavljeno 20. novembra 2014, {{doi|10.1038/ncomms6447}}</ref>
<ref name="pentagrafen">Shunhong Zhanga, Jian Zhouc, Qian Wanga, Xiaoshuang Chend, Yoshiyuki Kawazoef, Puru Jenac: ''Penta-graphene: A new carbon allotrope'', PNAS, Proceedings of the National Academy of Sciences, 2015., 2. februar 2015., {{doi|10.1073/pnas.1416591112}}</ref>
<ref name="Audi">{{cite journal|last1=Audi|first1=G, et. al.|title=The Nubase evaluation of nuclear and decay properties|year=1997|page=1|volume=624|journal=Nuclear Physics A|url=http://amdc.in2p3.fr/nubase/nubase97.pdf|date=|access-date=20. 3. 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20110928003647/http://amdc.in2p3.fr/nubase/nubase97.pdf|archive-date=28. 9. 2011|url-status=dead}} {{doi|10.1016/S0375-9474(97)00482-X}}</ref>
<ref name=" Ostlie">{{cite book|author=Ostlie, D.A.; Carroll, B.W. |title=An Introduction to Modern Stellar Astrophysics|publisher=Addison Wesley, San Francisco|year=2007|isbn=0-8053-0348-0}}</ref>
<ref name="dust2">{{Cite book|author=Whittet D. C. B.|year=2003|title=Dust in the Galactic Environment|url=https://archive.org/details/dustingalacticen0000whit|pages=[https://archive.org/details/dustingalacticen0000whit/page/45 45]–46|publisher=CRC Press|isbn=0-7503-0624-6}}</ref>
<ref name="solomon">{{cite book|author=Pikelʹner, Solomon Borisovich|title=Star formation|url=http://books.google.com/books?id=qbGLgcxnfpIC&pg=PA38|access-date=6. 6. 2011|year=1977|publisher=Springer|pages=38–|isbn=978-90-277-0796-3}}</ref>
<ref name="oksalnianh">Paolo Strazzolini, Alberto Gambi, Angelo G. Giumanini, Hrvoj Vancik (1998). ''The reaction between ethanedioyl (oxalyl) dihalides and Ag2C2O4: a route to Staudinger’s elusive ethanedioic (oxalic) acid anhydride''. J. Chem. Soc., Perkin Trans. 1 (16): 2553–2558 {{doi|10.1039/a803430c}}</ref>
}}

== Vanjski linkovi ==
{{Commonscat|Carbon}}
{{HemijaPortal}}
* [http://www.chemieseite.de/hauptelemente/node35.php Ugljik na Chemieseite.de]
* [http://pharmaboard.de/Thread-Kohlenstoff-und-Hybridisierung Hibridizacija ugljika]

{{Alotropi ugljika}}
{{PSE}}

[[Kategorija:Hemijski elementi]]