Izvorni kôd stranice Kutnjak (zub)

{{Infokutija anatomija
| Ime       = Kutnjak <br>(molar)
| Latinski       = Dentes molaers
| Slika      = Lower wisdom tooth.jpg
| Opis    = Donji  [[umnjak]] nakon vađenja
|Širina      = 259px
|Slika2      = Gray997.png
|Caption2  = Stalni zubi desne polovine donjeg zubnog luka, gledano odozgo: U ovaj dijagram uključen je zdrav [[umnjak]] (treći, zadnji kutnjak)
| Sistem      = 
| Arterija      = [[Zadnja gornja alveolska aterija]]
| Vena        = 
| Nerv       = 
| Limfa       = 
}}
[[datoteka:3D Medical Animation Still Showing Types of Teeth.jpg|thumb|medium|300px|Raspored kutnjaka i ostalih zuba u ustima odraslog čovjeka]]
'''Kutnjaci'''  '''molari''' ili '''molarni zubi''' su veliki, ravni [[zub]]i na stražnjoj strani [[usta]]. Razvijeniji su kod [[sisar]]a. Koriste se prvenstveno za [[mljevenje|mljevenje hrane]] tokom [[žvakanje|žvakanja]]. Naziv ''molar'' potiče od latinskog, ''molaris dens'', što znači zub od mlinskog kamena, prema ''mola ''= [[mlinski kamen]] + ''gustoća''.  Kutnjaci u grupama sisara,  pokazuju veliku raznolikost u veličini i obliku.

== Anatomija ljudskih zuba==
Kod ljudi, molarni zubi imaju ili četiri ili pet [[kvržica (stomatologija)|kvržica]]. Odrasli ljudi imaju 12 kutnjaka, u četiri grupe od tri na stražnjoj strani usta. Treći, zadnji molar u svakoj grupi naziva se [[treći kutnjak|umnjak ili zub mudrosti]]. To je posljednji zub koji se pojavljuje, a probija se kroz prednji dio desni oko 20-te godine, iako to ovisi od pojedinca do pojedinca. Rasna, odnosno populacijska pripadnost, tj. [[genetička struktura populacije]], može uticati i na dob u kojoj se to događa, sa statističkim varijacijama između grupa.<ref>{{cite journal|last=Rozkovcová|first=E|author2=Marková, M |author3=Dolejsí, J |title=Studies on agenesis of third molars amongst populations of different origin.|journal=Sbornik Lekarsky|year=1999|volume=100|issue=2|pages=71–84|pmid=11220165}}</ref> U nekim slučajevima, njihovo nicanje može potpuno izostati.

Ljudska usta sadrže gornje (maksilarni) i donje (mandibularni) kutnjake. To su: [[prvi maksilski kutnjak]], [[drugi maksilski kutnjak]], [[treći maksilski kutnjak]], [[prvi mandibulski kutnjak]], [[drugi mandibulski kutnjak]] i [[treći mandibulski kutnjak]].

*Zubna formula:
sjekutići ili incisori  (I) označavaju se kao prvi, drugi su očnjaci ili kanini (C), pa pretkutnjaci ili premolari(P) i na kraju kutnjaci ili molari(M): I:C:P:M.Tako, naprimjer, formula 2.1.2.3 za gornje zube označava 2 sjekutića, 1 očnjak, 2 pretkutnjaka i 3 kutnjaka na jednoj strani gornjeg dijela usta.
*Stalni zubi: <math>(I^2-C^1-P^2-M^3) / (I_2-C_1-P_2-M_3) \times 2 =32.</math>
Poređenjem gornjih i donjih molara, uočavaju se sljedeće razlike:

* krune donjih kutnjaka su šire mezio-distalno nego buko-oralno, a kod gornjih je obrnut slučaj,
* veličina, raspored i broj kvržica su različiti,
* kod donjih kontura unutrašnjeg okluzalnog (prema nepcu) polja je četverougaonog ili petougaonog oblika, a kod gornjih  je romboidnaima,
* donji kutnjaci imaju dvije, a gornji tri grane korijena,
* donji imaju lingvalni nagib krune itd.

== Evolucija kod sisara ==
Kod sisara je kruna kutnjaka i pretkutnjaka naborana u širok raspon složenih oblika. Osnovni elementi krune su manje ili više konusne izbočine koje se nazivaju kvržice i doline koje ih razdvajaju. Kvržice sadrže i dentin i caklinu, dok su manja izbočenja na kruni, nazvana kreniranje, rezultat različite debljine cakline. Čvrsto se povremeno spajaju u obliku grebena i šire se u obliku [[krista]]. [[Cingula (zub)|Cingule]] su često nekompletni grebeni koji prolaze oko baze krunice.<ref name="Zhao-etal-2000-154">{{Harvnb|Zhao|Weiss|Stock|2000|loc= Acquisition of multi-cusped cheek teeth in mammals, p. 154}}</ref> Sisarski, višekvržični zubi na obrazu vjerovatno su evoluirali iz jednokvržičnih zuba kod gmizavaca, iako raznolikost molarnih obrazac [[Therapsida]] i složenost u kutnjacima najranijih sisara onemogućavaju određivanje kako se to dogodilo. Prema široko prihvaćenoj "teoriji diferencijacije", dodatne kvržice nastale su pupanjem ili stvaranjem izraslina iz krunice, dok suparnička "teorija konkrecije" umjesto toga predlaže da se složeni zubi razviju kvržice izvorno zasebnih konusnih zuba. Svojstva zuba  [[Theria|terijskih]]  sisara (placentalni i [[torbari]]) uglavnom podržavaju  pretpostavku da su evoluirali od pretka s tribosfernim obrazima zuba, s tri glavne kvržice raspoređene u trougao.<ref name="Zhao-etal-2000-154" />
[[datoteka:Cambridge Natural History Mammalia Fig 039.png|thumb|center|650px|Poređenje  obraznih zuba kod različitih taksona:{{div col|2}} 1 – [[Gmizavac]]<br> 2 – ''[[Dromatherium]] '' (trijasni [[Cynodont]])<br> 3 – ''[[Microconodon]]'' (trijasni [[Eucynodont]])<br> 4 – ''[[Spalacotherium]]'' (kredni [[simetrodont]]) <br>5 – '' [[Amfiteria]]'' (jurski sisar){{div col end|2}}]]
----
==Također pogledajte==
*[[Zubna formula]]
*[[Zub]]

==Napomene==
{{Reflist}}

==Reference==
{{Refbegin|30em}}
* {{Cite journal
 | last1 = Flynn | first1 = John J.
 | last2 = Wyss | first2 = André R.
 | last3 = Charrier | first3 = Reynaldo
 |author-link3=Reynaldo Charrier| title = South America's Missing Mammals
 | journal = Scientific American |date=maj 2007 | pages = 68–75
 | url = http://www.scientificamerican.com/article.cfm?id=south-americas-missing-mammals | access-date = 11. 5. 2013
 | oclc = 17500416 | ref = harv}}<!-- {{Harvnb|Flynn|Wyss|Charrier|2007}} -->
* {{Cite book | last1 = Lawlor | first = T.E. | chapter = The Mammalian Skeleton | title = Handbook to the Orders and Families of Living Mammals | year = 1979 | publisher = Mad River Press | chapter-url = http://www.eebweb.arizona.edu/Courses/Ecol485_585/Readings/Lawlor/The_Mammalian_Skeleton_T.E.Lawlor.pdf | access-date = 12. 5. 2013 | isbn = 978-0-916422-16-5 | oclc = 5763193 | ref = harv | archive-url = https://web.archive.org/web/20100701051943/http://www.eebweb.arizona.edu/Courses/Ecol485_585/Readings/Lawlor/The_Mammalian_Skeleton_T.E.Lawlor.pdf | archive-date = 1. 7. 2010 | url-status = dead }}<!-- {{Harvnb|Lawlor|1979}} -->
* {{Cite journal|last1=Luo |first1=Zhe-Xi |last2=Cifelli |first2=Richard L. |last3=Kielan-Jaworowska |first3=Zofia |title=Dual origin of tribosphenic mammals |url=https://archive.org/details/sim_nature-uk_2001-01-04_409_6816/page/53 |date=4. 1. 2001 |journal=Nature |volume=409 |doi=10.1038/35051023 |ref=harv |pmid=11343108 |issue=6816 |pages=53–7 }}<!-- {{Harvnb|Luo|Cifelli|Kielan-Jaworowska|2001}} -->
* {{Cite journal
 | last1 = Luo | first1 = Z.-X.
 | last2 = Ji | first2 = Q.
 | last3 = Yuan | first3 = C.-X.
 | title = Convergent dental adaptations in pseudo-tribosphenic and tribosphenic mammals
 |date=novembar 2007 | journal = Nature | volume = 450 | issue = 7166 | pages = 93–97
 | doi = 10.1038/nature06221 | pmid = 17972884 | ref = harv}}<!-- {{Harvnb|Luo|Ji|Yuan|2007}} -->
* {{Cite web
 | last1 = Myers | first1 = P.
 | last2 = Espinosa | first2 = R.
 | last3 = Parr | first3 = C. S.
 | last4 = Jones | first4 = T.
 |author5=Hammond, G. S. |author6=Dewey, T. A.
 | title = The Basic Structure of Cheek Teeth | publisher = Animal Diversity Web, University of Michigan
 | year = 2013a | url = http://animaldiversity.ummz.umich.edu/collections/mammal_anatomy/cheek_teeth_structure/
 | access-date = 12. 5. 2013 | ref = harv}}<!-- {{Harvnb|Myers|Espinosa|Parr|Jones|2013a}} -->
* {{Cite web
 | last1 = Myers | first1 = P.
 | last2 = Espinosa | first2 = R.
 | last3 = Parr | first3 = C. S.
 | last4 = Jones | first4 = T.
 |author5=Hammond, G. S. |author6=Dewey, T. A.
 | title = The Diversity of Cheek Teeth | publisher = Animal Diversity Web, University of Michigan
 | year = 2013b | url = http://animaldiversity.ummz.umich.edu/anat/tooth_diversity.html
 | access-date =  12. 5. 2013
 | archive-url = https://web.archive.org/web/20130405132205/http://animaldiversity.ummz.umich.edu/site/topics/mammal_anatomy/tooth_diversity.html
 | archive-date = 5. 4. 2013
 | ref = harv}}<!-- {{Harvnb|Myers|Espinosa|Parr|Jones|2013b}} -->
* {{Cite journal
 | last = Stokstad | first = E.
 | title = Tooth Theory Revises History of Mammals
 |date=januar 2001 | journal = Science | volume = 291 | issue = 5501 | page = 26
 | url=http://www.sciencemag.org/cgi/content/full/291/5501/26?ck=nck
 | doi = 10.1126/science.10.1126/science.291.5501.26 | pmid = 11191993 | ref = harv}}<!-- {{Harvnb|Stokstad|2001}} -->
* {{Cite book
 | last = Zhao | first1 = Z.
 | last2 = Weiss | first2 = K. M.
 | last3 = Stock | first3 = D. W.
 | chapter = Development and evolution of dentition patterns and their genetic basis | pages = [https://archive.org/details/developmentfunct00teaf/page/n162 152]–72
 | title = Development, Function and Evolution of Teeth
 | url = https://archive.org/details/developmentfunct00teaf | url-access = limited | editor1-last = Teaford | editor1-first = Mark F
 | editor2-last = Smith | editor2-first = Moya Meredith
 | editor3-last = Ferguson | editor3-first = Mark WJ
 | year = 2000 | publisher = Cambridge University Press
 | isbn = 978-0-511-06568-2 | ref = harv}}<!-- {{Harvnb|Zhao|Weiss|Stock|2000}} -->
{{Refend}}

==Vanjski linkovi==
* [http://palaeos.com/vertebrates/bones/teeth/molars.html Overview of molar morphology and terminology]- Paleos.com
{{anatomija}}

[[Kategorija:Zubi]]
[[Kategorija:Anatomija čovjeka]]