Izvorni kôd stranice Ksenon

{{Infokutija hemijski element
| Hemijski element = Ksenon
| Simbol = Xe
| Atomski broj = 54
| Serija = Plemeniti plinovi
| Grupa = 18
| Perioda = 5
| Blok = p
| Boja serije = LightskyBlue
| Izgled = bezbojni gas
| Zastupljenost = 9 · 10<sup>−10</sup><ref name="harry" />
| Atomska masa = 131,293(6)<ref name="ciaww" />
| Atomski radijus = 
| Atomski radijus izračunat = 108
| Kovalentni radijus = 140±9
| Van der Waalsov radijus = 216
| CAS registarski broj = 7440-63-3
| Elektronska konfiguracija = &#x5B;[[Kripton|Kr]]&#x5D; 4d<sup>10</sup> 5s<sup>2</sup>5p<sup>6</sup>
| Izlazna energija = 
| Elektroni u energetskom nivou = 2, 8, 18, 18, 8
| Energija ionizacije_1 = 1170,4
| Energija ionizacije_2 = 2046,4
| Energija ionizacije_3 = 3099,4
| Agregatno stanje = gasovito
| Mohsova skala tvrdoće = 
| Struktura kristala = kubična plošno centrirana
| Gustoća = 5,8982<ref name="gestis" />
| Gustoća_K = 273,15
| Magnetizam = dijamagnetičan<ref name="lidecrc" /> (<!--<math<\chi_{m}</math>--> = −2,5 · 10<sup>−8</sup>)
| Tačka topljenja_K = 161,45
| Tačka topljenja_C = −111,75
| Tačka ključanja_K = 165,2<ref name="zhang" />
| Tačka ključanja_C = −108,0
| Molarni volumen = 22,25 · 10<sup>−3</sup>
| Toplota isparavanja = 12,6<ref name="zhang" />
| Toplota topljenja = 2,27
| Pritisak pare = 4,13· 10<sup>6</sup>
| Pritisak pare_K = 273,15
| Brzina zvuka = 169
| Brzina zvuka_K = 
| Specifična toplota = 
| Specifična toplota_K = 
| Specifična električna provodljivost = 
| Specifična električna provodljivost_K = 
| Toplotna provodljivost = 0,00565
| Toplotna provodljivost_K = 
| Oksidacioni broj = 0
| Oksidi = 
| Elektrodni potencijal = 
| Elektronegativnost = 2,6<ref name="lcallen" />
| Oznaka upozorenja = {{Oznake upozorenja|-}}
| Oznake upozorenja R= {{Oznake upozorenja R|-}}
| Oznake upozorenja S = {{Oznake upozorenja S|-}}
| Radioaktivan = Ne
| Izotopi = 
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 1
| Simbol = Xe
| Maseni broj = 122
| Rasprostranjenost u prirodi = 0
| Vrijeme poluraspada =  20,1 [[Sat (jedinica)|h]]
| Tipraspada1ZM = [[Elektronski zahvat|ε]]
| Tipraspada1ZE = 0,890
| Tipraspada1ZP = <sup>122</sup>I
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 1
| Simbol = Xe
| Maseni broj = 123
| Rasprostranjenost u prirodi = 0
| Vrijeme poluraspada = 2,08 [[Sat (jedinica)|h]]
| Tipraspada1ZM = [[Elektronski zahvat|ε]]
| Tipraspada1ZE = 2,676
| Tipraspada1ZP = <sup>123</sup>I
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 1
| Simbol = Xe
| Maseni broj = 124
| Rasprostranjenost u prirodi = 0,1
| Vrijeme poluraspada = >4,8 · 10<sup>16</sup> [[godina|god]]
| Tipraspada1ZM = [[Dvostruki elektronski zahvat|εε]]
| Tipraspada1ZE = 
| Tipraspada1ZP = <sup>124</sup>Te
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 1
| Simbol = Xe
| Maseni broj = 125
| Rasprostranjenost u prirodi = 0
| Vrijeme poluraspada = 16,9 [[Sat (jedinica)|h]]
| Tipraspada1ZM = [[Elektronski zahvat|ε]]
| Tipraspada1ZE = 1,652
| Tipraspada1ZP = <sup>125</sup>I
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 0
| Simbol = Xe
| Maseni broj = 126
| Rasprostranjenost u prirodi = 0,09
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 1
| Simbol = Xe
| Maseni broj = 127
| Rasprostranjenost u prirodi = 0
| Vrijeme poluraspada = 36,4 [[dan|d]]
| Tipraspada1ZM = [[Elektronski zahvat|ε]]
| Tipraspada1ZE = 0,662
| Tipraspada1ZP = <sup>127</sup>I
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 0
| Simbol = Xe
| Maseni broj = 128
| Rasprostranjenost u prirodi = 1,91
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 0
| Simbol = Xe
| Maseni broj = 129
| Rasprostranjenost u prirodi = 26,4
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 0
| Simbol = Xe
| Maseni broj = 130
| Rasprostranjenost u prirodi = 4,1
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 0
| Simbol = Xe
| Maseni broj = 131
| Rasprostranjenost u prirodi = 21,29
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 0
| Simbol = Xe
| Maseni broj = 132
| Rasprostranjenost u prirodi = '''26,9'''
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 1
| Simbol = Xe
| Maseni broj = 133
| Rasprostranjenost u prirodi = 0
| Vrijeme poluraspada = 5,253&nbsp;[[dan|d]]
| Tipraspada1ZM = [[beta-zraci|β<sup>-</sup>]]
| Tipraspada1ZE = 0,427
| Tipraspada1ZP = <sup>133</sup>Cs
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 0
| Simbol = Xe
| Maseni broj = 134
| Rasprostranjenost u prirodi = 10,4
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 1
| Simbol = Xe
| Maseni broj = 135
| Rasprostranjenost u prirodi = 0
| Vrijeme poluraspada = 9,14&nbsp;[[Sat (jedinica)|h]]
| Tipraspada1ZM = [[beta-zraci|β<sup>-</sup>]]
| Tipraspada1ZE = 1,151
| Tipraspada1ZP = <sup>135</sup>Cs
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 1
| Simbol = Xe
| Maseni broj = 136
| Rasprostranjenost u prirodi = 8,9
| Vrijeme poluraspada = >10 · 10<sup>21</sup>&nbsp;[[godina|god]]
| Tipraspada1ZM = [[Dvostruki beta raspad|β<sup>-</sup>β<sup>-</sup>]]
| Tipraspada1ZE = 
| Tipraspada1ZP = <sup>136</sup>Ba
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 1
| Simbol = Xe
| Maseni broj = 137
| Rasprostranjenost u prirodi = 0
| Vrijeme poluraspada = 3,818&nbsp;[[minuta|min]]
| Tipraspada1ZM = [[beta-zraci|β<sup>-</sup>]]
| Tipraspada1ZE = 4,172
| Tipraspada1ZP = <sup>137</sup>Cs
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 1
| Simbol = Xe
| Maseni broj = 138
| Rasprostranjenost u prirodi = 0
| Vrijeme poluraspada = 14,08&nbsp;[[minuta|min]]
| Tipraspada1ZM = [[beta-zraci|β<sup>-</sup>]]
| Tipraspada1ZE = 2,770
| Tipraspada1ZP = <sup>138</sup>Cs
}}
|}}
'''Ksenon''' je [[hemijski element]] sa [[hemijski simbol|simbolom]] '''Xe''' i [[atomski broj|atomskim brojem]]&nbsp;54. On je bezbojni, gusti [[plemeniti plinovi|plemeniti gas]] bez mirisa, a javlja se u tragovima u [[Zemljina atmosfera|Zemljinoj atmosferi]].<ref name="infoplease" /> Iako je općenito nereaktivan, ksenon može stupiti u nekoliko [[hemijska reakcija|hemijskih reakcija]] kao što je naprimjer formiranje [[ksenon-heksafluoroplatinat]]a, prvog spoja nekog plemenitog gasa koji je sintetiziran.<ref name="lanl" /><ref name="viktorab" /><ref name="beautiful" />

Ksenon koji se javlja u prirodi sastoji se iz [[izotopi ksenona|osam stabilnih izotopa]]. Osim njih postoji i preko 40 nestabilnih, radioaktivnih izotopa. Omjer između izotopa ksenona je važan alat za proučavanje rane historije [[Sunčev sistem|Sunčevog sistema]].<ref name="kaneoka" /> Radioaktivni izotop [[ksenon-135]] se dobija iz joda-135 kao rezultat [[nuklearna fisija|nuklearne fisije]], djelujući kao najznačajniji apsorber [[neutron]]a u [[nuklearni reaktor|nuklearnim reaktorima]].<ref name="stacey" />

Ksenon se koristi u bljeskalicama<ref name="burke" /> i svjetiljkama na bazi električnog pražnjenja u cijevi napunjenoj gasom,<ref name="mellor" /> kao i opći [[anestezija|anestetik]].<ref name="Sanders" /> Prvi eksimerski [[laser]] koristio je ksenonske dimerne molekule (Xe<sub>2</sub>) kao aktivni laserski medij,<ref name="basov" /> a prvobitni laseri su koristili ksenonske bljeskalice kao laserske pumpe.<ref name="toyserkani" /> Ksenon se također koristi i u istraživanju hipotetskih slabo interaktivnih masivnih čestica<ref name="ball" /> te kao pogonski gas za [[ion]]ske motore u [[Svemirska letjelica|svemirskim letjelicama]].<ref name="saccoccia" />

==Historija==
Ksenon je otkriven u Engleskoj, a otkrili su ga škotski hemičar [[William Ramsay]] i engleski hemičar [[Morris Travers]] 12. jula 1898. vrlo brzo nakon što su otkrili elemente [[kripton]] i [[neon]]. Oni su ksenon pronašli u ostacima nakon što su isparile komponente tečnog [[zrak]]a.<ref name="Travers" /><ref name="itselemental" /> Ramsay je za ovaj gas predložio naziv ''xenon'' prema [[grčki jezik|grčkoj]] riječi ''ξένον'' [xenon], jednini srednjeg roda riječi ''ξένος'' [xenos], što znači "stranac", "nepoznati" ili "gost".<ref name="Coit" /><ref name="Webster" /> Godine 1902. Ramsay je načio procjenu udjela ksenona u Zemljinoj atmosferi od jednog dijela u 20 miliona dijelova zraka.<ref name="Attempt" />

Tokom 1930ih, američki inženjer [[Harold Eugene Edgerton|Harold Edgerton]] počeo je istraživati tehnologiju [[stroboskopsko svjetlo|stroboskopskih svjetala]] za fotografiju velike brzine. To ga je dovelo do izuma ksenonskih bljeskalica, u kojima se [[svjetlost]] generira slanjem električne struje u vidu impulsa kroz cijev napunjenu gasom ksenonom. Edgerton je 1934. uspio pomoću ove metode dobiti bliceve u trajanju od jedne mikrosekunde.<ref name="burke" /><ref name="millisecond" /><ref name="Paschotta" />

Američki ljekar [[Albert R. Behnke]] Jr. počeo je 1939. istraživati uzroke "opijenosti" uočene kod ronioca koji su ronili u velikim dubinama. Proučavao je efekte raznih mješavina zraka za disanje na roniocima, te je otkrio da su one uzrokovale da ronioci primijete promjene u dubinama. Na osnovu rezultata njegovih istraživanja zaključio je da bi gas ksenon mogao poslužiti kao [[anestezija|anestetik]]. Mada je ruski toksikolog Nikolaj V. Lazarev navodno već proučavao korištenje ksenona u ove svrhe još 1941. Behnke je ipak prvi objavio svoj izvještaj dok je potvrda otkrića uslijedila 1946. kada je američki medicinski istraživač John H. Lawrence eksperimentirao na miševima. Ksenon je prvi put upotrijebljen kao anestetik pri jednoj operaciji 1951. kada je američki anesteziolog Stuart C. Cullen uspješno operirao dva pacijenta.<ref name="Marx" />

Dugo vremena su se ksenon i drugi plemeniti gasovi smatrali potpuno hemijski inertni i da nisu u mogućnosti graditi bilo koje [[hemijski spoj|spojeve]]. Međutim, dok je predavao na Univerzitetu Britanska Kolumbija, hemičar Neil Bartlett je otkrio da je gas [[platina-heksafluorid]] (PtF<sub>6</sub>) vrlo jako [[redoks reakcija|oksidacijsko]] sredstvo koje može oksidirati gasoviti [[kisik]] (O<sub>2</sub>) dajući [[dioksigenil-heksafluoroplatinat]]
(O<sub>2</sub><sup>+</sup>[PtF<sub>6</sub>]<sup>−</sup>).<ref name="Dioxygenyl" /> Pošto O<sub>2</sub> i ksenon imaju gotovo identične prve [[energija ionizacije|energije ionizacije]], Bartlett je shvatio da bi se platina-heksafluorid mogao također upotrijebiti za oksidiranje ksenona. Tako je 23. marta 1962. on pomiješao dva gasa dobivši prvi poznati spoj nekog plemenitog gasa, [[ksenon-heksafluoroplatinat]].<ref name="beautiful" /><ref name="bartlettxe" />

Bartlett je smatrao da je sastav njegovog spoja Xe<sup>+</sup>[PtF<sub>6</sub>]<sup>−</sup>, ali su kasniji radovi doveli do zaključka da se vjerovatnije radi od mješavini različitih soli koji sadrže ksenon.<ref name="grahm" /><ref name="Bernhard" /><ref name="Joanna" /> Od tada, otkriveno je još veliki broj drugih ksenonovih spojeva,<ref name="noblegases" /> a uporedo su otkriveni i neki spojevi drugih plemenitih gasova [[argon]]a, [[kripton]]a i [[radon]]a, uključujući [[argon-fluorohidrid]] (HArF),<ref name="Markku" /> [[kripton-difluorid]] (KrF<sub>2</sub>),<ref name="Lynch" /><ref name="MacKenzie" /> i [[Radon-difluorid|radon-fluorid]].<ref name="Fields" /> Do 1971, bilo je poznato više od 80 spojeva ksenona.<ref name="CRC" /><ref name="Adecade" />

U novembru 1999. tim naučnika iz kompanije [[IBM]] demonstrirao je tehnologiju koja je u mogućnosti manipulirati pojedinačnim [[atom]]ima. Program nazvan ''IBM in atoms'' (IBM u atomima) koristio je [[skenirajući tunelski mikroskop]] da bi aranžirao 35 pojedinačnih atoma ksenona na supstrat od izuzetno ohlađenog kristala [[nikl]]a, tako da su tim atomima napisali tri slova kompanije IBM. Bio je to prvi slučaj da su atomi precizno raspoređeni na nekoj ravnoj površini.<ref name="spellibm" />

== Osobine ==
[[Datoteka:Xenon-flash.jpg|thumb|lijevo|Ksenonska bljeskalica<br>[[Datoteka:Xenon-flash.gif|170px]]<br>Animacija]]
Ksenon ima [[atomski broj]] 54, što znači da njegovo jezgro sadrži 54 [[proton]]a. Pri uslovima standardne temperature i pritiska, čisti gasoviti ksenon ima gustoću od 5,761&nbsp;kg/m<sup>3</sup>, što je oko 4,5 puta više od gustoće Zemljine atmosfere pri površini, 1,217&nbsp;kg/m<sup>3</sup>.<ref name="zemljafact" />

Kao [[tečnost]], gustoća ksenona iznosi 3,100&nbsp;g/mL, a najveću gustoću dostiže na trojnoj tački.<ref name="detectors" /> Pod istim uslovima, gustoća čvrstog ksenona iznosi 3,640&nbsp;g/cm<sup>3</sup>, što je više od prosječne gustoće [[granit]]a, 2,75&nbsp;g/cm<sup>3</sup>.<ref name="detectors" /> Pri pritiscima od nekoliko gigapaskala (GPa), ksenon se može prevesti u metalnu fazu.<ref name="Pfrommer" /> Čvrsti ksenon prelazi iz plošno centrirane kubične strukture (fcc) u heksagonalnu gusto pakovanu (hcp) kristalnu fazu pod pritiskom od 155&nbsp;Gpa te počinje prelaziti u [[metal (hemija)|metal]], bez primjetne promjene zapremine u hcp fazi. U potpuni metalni izgled prelazi pri 155&nbsp;GPa. Kada se metalizira, ksenon poprima plavu boju poput neba jer apsorbira crvenu svjetlost i emitira druge vidljive frekvencije. Takve osobine su neobične za neki metal a objašnjavaju se relativno malehnom širinom elektronskih vrpci u metalnom ksenonu.<ref name="Anniversary" /><ref name="Eremets" />

Ksenon je član elemenata sa nultom [[valencija (hemija)|valencijom]] a koji se nazivaju plemeniti ili inertni gasovi. U većini uobičajenih hemijskih reakcija on je inertan (poput sagorijevanja), jer njegova vanjska valentna ljuska sadrži osam [[elektron]]a. To mu daje stabilnu konfiguraciju sa minimalnom energijom u kojoj su vanjski elektroni čvrsto vezani.<ref name="miranda" /> U cijevi za pražnjenje, ksenon emitira [[plava|plavu]] ili ljubičastu svjetlost kada se pobudi električnim pražnjenjem. Ksenon emitira emisijske (spektralne) linije koje obuhvataju vidljivi spektar,<ref name="Talbot" /> a najintenzivnije linije se nalaze u području plavog dijela spektra što mu i daje obojenost.<ref name="Longmans" />

===Izotopi===
Ksenon u prirodi sastavljen je iz osam stabilnih [[izotop]]a, što je više od svih drugih hemijskih elemenata izuzev [[kalaj]]a, koji ih ima deset. Ksenon i kalaj su jedini elementi koji imaju više od sedam stabilnih izotopa.<ref name="Rajam" /> Za izotope <sup>124</sup>Xe i <sup>134</sup>Xe se pretpostavlja da se raspadaju [[dvostruki beta raspad|dvostrukim beta raspadom]], ali to nikad nije dokazano pa se ubrajaju u stabilne izotope.<ref name="Barabash" /> Osim ovim stabilnih, postoji preko 40 nestabilnih izotopa koji su dobro istraženi. Među nestabilnim izotopima najduže "živući" je <sup>136</sup>Xe, za kojeg je dokazano da se raspada dvostrukim beta raspadom uz [[vrijeme poluraspada]] od 2,11 x 10<sup>21</sup> godina.<ref name="EXO" /> Izotop <sup>129</sup>Xe nastaje beta raspadom [[jod|<sup>129</sup>I]], a ima vrijeme poluraspada od 16 miliona godina, dok su <sup>131m</sup>Xe, <sup>133</sup>Xe, <sup>133m</sup>Xe i <sup>135</sup>Xe neki od fisijskih proizvoda izotopa <sup>235</sup>[[uranij|U]] i <sup>239</sup>[[plutonij|Pu]]<ref name="caldwell" /> pa se kao takvi koriste kao indikatori nuklearnih eksplozija.

Jezgra dva stabilna izotopa ksenona, <sup>129</sup>Xe i <sup>131</sup>Xe, imaju intrinsički ugaoni momenat različit od nule (nuklearni spin, pogodan za [[nuklearna magnentna rezonanca|NMR]]). Nuklearni spinovi se mogu posložiti i izvan uobičajenih polarizacijskih nivoa pomoću cirkularno polarizirane svjetlosti i para [[rubidij]]a.<ref name="Otten" /> Tako postignuta polarizacija spina atomskog jezgra ksenona može prekoračiti 50% svoj maksimalno moguće vrijednosti, značajno prelazeći vrijednost termalne ravnoteže koju nalaže paramagnetna statistika (obično 0,001% najviše vrijednosti pri sobnoj temperaturi, čak i u prisustvu najsnažnijih [[magnet]]a). Takvo slaganje spinova izvan ravnoteže je privremena situacija i naziva se [[hiperpolarizacija (fizika)|hiperpolarizacija]]. Proces hiperpolarizacije ksenona naziva se ''optičko pumpanje'' (iako se sam proces znatno razlikuje od "pumpanja" kod lasera).<ref name="Ketel" />

Pošto jezgro izotopa <sup>129</sup>Xe ima spin 1/2, pa stoga ima nulti električni [[kvadrupolni moment]], ono ne pokazuje bilo kakve kvadrupolne međureakcije tokom sudara sa drugim atomima, te se njegova hiperpolarizacija može održavati duži vremenski period čak i kada se laserski snop prekine ili isključi a alkalne pare uklone kondenzacijom sa površine pri sobnoj temperaturi. Polarizacija spina <sup>129</sup>Xe može se održati od nekoliko sekundi kod atoma ksenona rastvorenih u [[krv]]i<ref name="oxygenation" /> pa do nekoliko sati u gasnoj fazi<ref name="srelaxation" /> i nekoliko dana u duboko smrznutom čvrstom ksenonu.<ref name="Schulthess" /> Za razliku od njega, izotop <sup>131</sup>Xe ima vrijednost nuklearnog spina od {{frac|3|2}} i kvadrupolni moment različit od nule, tako da su njegova vremena relaksacije t<sub>1</sub> u rasponima od milisekunde do sekunde.<ref name="Quadrupole" />

Neki radioaktivni izotopi ksenona, naprimjer <sup>133</sup>Xe i <sup>135</sup>Xe, nastaju [[neutron]]skom radijacijom fisijskog materijala unutar nuklearnih reaktora.<ref name="lanl" /> Izotop [[ksenon-135|<sup>135</sup>Xe]] je od posebnog značaja u procesima koji se odvijaju u nuklearnim fisijskim reaktorima. <sup>135</sup>Xe ima enormno veliki poprečni presjek za termalne neutrone od 2,6×10<sup>6</sup>&nbsp;barna,<ref name="stacey" /> te tako on djeluje kao apsorber neutrona ili "otrov" koji može usporiti ili potpuno zaustaviti lančanu nuklearnu reakciju nakon određenog perioda. Ova pojava je otkrivena kod prvih nuklearnih reaktora koji su napravljeni u sklopu američkog projekta [[Projekt "Manhattan"|"Manhattan"]] za proizvodnju [[plutonij]]a. Kasnije su naučnici načinili promjene u dizajnu reaktora da bi povećali reaktivnost u njima (broj neutrona po fisiji koji dalje učestvuju u fisiji drugih atoma [[nuklearno gorivo|nuklearnog goriva]]).<ref name="hanford" /> "Trovanje" reaktora sa <sup>135</sup>Xe igralo je značajnu ulogu u [[Černobilska katastrofa|Černobilskoj katastrofi]].<ref name="pfeffer" /> Gašenje ili smanjenje snage reaktora može biti rezultat akumuliranja <sup>135</sup>Xe i prelaska reaktora u takozvanu "jodnu jamu".

U ekstremnim, neželjenim uslovima, relativno visoke koncentracije radioaktivnih izotopa ksenona se mogu naći da izlaze iz nuklearnog reaktora zbog otpuštanja fisijskih proizvoda nastalih od oštećenih šipki nuklearnog goriva<ref name="Aquatic" /> ili fisije uranija u vodi za hlađenje.<ref name="Nightmare" />

Pošto je ksenon traser za dva "roditeljska" izotopa, odnos izotopa ksenona u [[meteorit]]ima je moćan alat za proučavanje [[nastanak Sunčevog sistema|nastanka Sunčevog sistema]]. Jodno-ksenonska metoda radiometričnog datiranja daje vrijeme prošlo između [[nukleosinteza|nukleosinteze]] i kondenzacije čvrstog objekta iz solarne maglice. Fizičar John H. Reynolds je 1960. otkrio da određeni meteoriti sadrže izotopsku anomaliju u vidu prekomjernog udjela ksenona-129. On je zaključio da je taj ksenon proizvod raspada radioaktivnog joda-129. Ovaj izotop sporo nastaje i spalacijom kosmičkim zrakama i nuklearnom fisijom, ali se u većim količinama proizvodi samo u eksplozijama supernova. Kako je vrijeme poluraspada <sup>129</sup>I razmjerno kratko na kosmološkoj vremenskoj skali, ''samo'' 16 miliona godina, ono pokazuje da je prošlo vrlo malo vremena između neke supernovee i vremena kada su meteoriti postali čvrsti te u sebi "zarobili" <sup>129</sup>I. Za ova dva događaja (supernova i očvršćivanje gasnog oblaka) smatra se da su se desili tokom rane historije [[Sunčev sistem|Sunčevog sistema]], pošto je izotop <sup>129</sup>I po svemu sudeći nastao prije formiranja Sunčevog sistema, ali te i isuviše davno, te je solarnom gasnom oblaku dodao izotope iz drugog izvora. Ovaj izvor iz supernove također je mogao uzrokovati i kolaps solarnog gasnog oblaka.<ref name="Clayton" /><ref name="Packard" />

Na sličan način, izotopski odnosi ksenona kao što su <sup>129</sup>Xe/<sup>130</sup>Xe i <sup>136</sup>Xe/<sup>130</sup>Xe su također vrlo dobri alati za razumijevanje diferencijacije planeta i prvobitnog otpuštanja gasova.<ref name="kaneoka" /> Naprimjer, u [[atmosfera Marsa|atmosferi Marsa]] postoji slična rasprostranjenost ksenona kao na Zemlji: 0,08 ppm (dijelova na milion),<ref name="marsfact" /> međutim na Marsu je zabilježen veći udio izotopa <sup>129</sup>Xe nego na Zemlji ili Suncu. Kako se taj izotop generira radioaktivnim raspadom, rezultat mogu ukazivati da je Mars izgubio svoju prvobitnu atmosferu, možda unutar prvih 100 miliona godina nakon što je nastao.<ref name="Schilling" /><ref name="Zahnle" /> U drugom primjeru, suvišak <sup>129</sup>Xe pronađen u gasovitim izvorima [[ugljik-dioksid]]a u [[Novi Meksiko|Novom Meksiku]] možda potječe od raspada gasova nastalih u plaštu nedugo nakon formiranja Zemlje.<ref name="caldwell" /><ref name="Boulos" />

== Rasprostranjenost ==
Količine ksenona u Zemljinoj atmosferi su zanemarive, otprilike 87±1&nbsp;nL/L odnosno oko 1 dio ksenona na 11,5 miliona dijelova zraka,<ref name="kirk" /> a također je pronađen kao komponenta gasova koji izlaze iz nekih [[mineralni izvor|mineralnih izvora]]. Ksenon se komercijalno dobija kao nusproizvod separacije zraka na [[kisik]] i [[dušik]]. Nakon te separacije, općenito vršene pomoću [[frakciona destilacija|frakcione destilacije]] u dvostrukoj koloni, proizvedeni tečni kisik sadrži male količine kriptona i ksenona. U dodatnim koracima frakcione destilacije, tečni kisik se može obogatiti tako da sadrži 0,1 do 0,2% mješavine [[kripton]]a i ksenona, koji se izdvajaju bilo apsorpcijom na silika-gel ili [[destilacija|destilacijom]]. Konačno, mješavina dva plemenita gasa se može destilacijom razvojiti na zasebne gasove.<ref name="Separation" /><ref name="specgas" /> Svjetska proizvodnja ksenona 1998. se procjenjivala na 5.000 do 7.000&nbsp;m<sup>3</sup>.<ref name="ullmann" /> Zbog njegovog vrlo malog udjela, ksenon je dosta skuplji od laških plemenitih gasova. Tako naprimjer približna cijena manjih količina ksenona u Evropi 1999. je iznosila 10 €/L, dok je kripton koštao 1&nbsp;€/L, neon 0,20&nbsp;€/L,<ref name="ullmann" /> dok je cijena mnogo rasprostranjenijeg [[argon]]a iznosila manje od jednog [[euro]] centa po litru.

Unutar Sunčevog sistema, udio jezgara ksenona je 1,56 × 10<sup>−8</sup>, što je po rasprostranjenosti otprilike jedan dio na 630.000 dijelova po ukupnoj masi.<ref name="Supernovae" /> Ksenon je relativno rijedak u Sunčevoj atmosferi, na [[Zemlja (planeta)|Zemlji]], asteroidima i kometama. [[Planeta]] [[Jupiter]] ima neuobičajeno veliki udio ksenona u svojoj atmosferi, oko 2,6 viši nego što ima [[Sunce]].<ref name="mahaffy" /><ref>Maseni udio je izračunat iz prosječne mase atoma u Sunčevom sistemu od oko 1,29 jedinica atomske mase (u)</ref> Ovako velika zastupljenost ksenona na Jupiteru je i dalje nepoznanica a možda je uzrokovana ranijim, brzim nastankom planetezimala, malehnih subplanetarnih tijela, prije nego što se protosolarna maglica počela zagrijavati.<ref name="Atreya" /> (U suprotnom, ksenon ne bi bio zarobljen u [[led]]u planetezimala.) Problem niskog nivoa zemaljskog ksenona možda može biti objašnjen [[kovalentna veza|kovalentnim vezivanjem]] ksenona na kisik unutar [[kvarc]]a, tako smanjujući "isparavanje" ksenona u atmosferu.<ref name="Sanloup" />

Za razliku od plemenitih gasova nižih masa, tokom normalnog procesa [[nukleosinteza|nukleosinteze]] unutar neke zvijezde ne nastaje ksenon. Elementi masivniji od izotopa [[željeza|željeza-56]] imaju neto energetski "trošak" da bi nastali putem fusije, tako da zvijezda ne dobija dodatnu energiju proizvodeći ksenon.<ref name="Clayton" /> Umjesto toga, ksenon nastaje tokom eksplozija [[supernova]],<ref name="heymann" /> procesom hvatanja sporih [[neutron]]a (s-proces), u zvijezdama [[crveni div|crvenim divovima]] koje su iscrpile vodik u svojim jezgrima i ušle u asimptotsku granu giganata,<ref name="Beer" /> tokom klasičnih eksplozija nova<ref name="Pignatari" /> te radioaktivnim raspadom elemenata poput [[jod]]a, [[uranij]]a i [[plutonij]]a.<ref name="caldwell" />

== Upotreba ==
Iako je ksenon rijedak i relativno skup za izdvajanje iz Zemljine atmosfere, on ima veliki broj aplikacija.

===Osvjetljenje i optika===
====Sijalice sa gasnim pražnjenjem====
[[Datoteka:Xenon short arc 1.jpg|thumb|Ksenonska kratkolučna svjetiljka]]
[[Datoteka:VWGOLFXENON.jpg|thumb|desno|[[VW Golf VI]] sa ksenonskim svjetlima, LED dnevnim svjetlima i senzorima automatskog sistema za pomoć pri parkiranju]]
Ksenon se upotrebljava u uređajima koji emitiraju [[svjetlost]] zvanim ksenonske bljeskalice, a koje se koriste u fotografskim aparatima i stroboskopskim svjetiljkama;<ref name="burke" /> za pobuđivanje aktivnog [[laser]]skog medija u laserima koji generiraju [[koherentno svjetlo]];<ref name="praxair" /> te, nešto rjeđe, u baktericidnim svjetiljkama.<ref name="Dobozy2" /> Prvi laser čvrstog stanja izumljen 1960. koristio je ksenonsku bljeskalicu kao lasersku pumpu,<ref name="toyserkani" /> a laseri korišteni za pogon inercijalnog zadržavanja fuzije također su koristili iste bljeskalice kao pumpe.<ref name="Skeldon" />

Neprekinute, kratkolučne, visokotlačne ksenonske svjetiljke imaju [[temperatura boje|temperaturu boje]] sličnu kao sunčeva svjetlost u podne, pa se zbog toga koriste u simulatorima Sunca. Drugim riječima, [[hromatičnost]] takvih svjetiljki je vrlo bliska zagrijanom crnom tijelu sa temperaturom sličnom kao što je površina Sunca. Nakon što su one prvi put uvedene 1940tih, te svjetiljke su polahko počele zamjenjivati ugljične lučne svjetiljke u filmskim projektorima, a koje su imale znatno kraći vijek trajanja.<ref name="mellor" /> Ksenonske svjetiljke su korištene i u uobičajenim 35-milimetarskim, [[IMAX]] i novim digitalnim projektorima za sisteme filmske projekcije, automobilskim svjetiljkama za pražnjenje visokog intenziteta (HID), visokotehnološkim "taktičkim" bljeskalicama i drugim specijalnim prilikama. Takve lučne svjetiljke su odličan izvor kratkotalasnog ultraljubičastog zračenja i imaju intenzivnu emisiju u blisko-infracrvenom intervalu, koji se koristi u nekim sistemima za noćno posmatranje.

Pojedinačne ćelije u plazma-ekranima koriste mješavinu ksenona i [[neon]]a koja se pretvara u [[Plazma (fizika)|plazmu]] pomoću [[elektroda]]. Međudjelovanje te plazme i elektroda generira ultraljubičaste [[foton]]e, koji dalje pobuđuju sloj [[fosfor]]a sa prednje strane ekrana.<ref name="theinnerworkings" /><ref name="Marin" />

Ksenon se koristi i kao "pokretački gas" u visokotlačnim [[natrij]]evim svjetiljkama. On ima najnižu [[Toplotna provodljivost|toplotnu provodljivost]] i najniži potencijal ionizacije među svim neradioaktivnim plemenitim gasovima. Kao plemeniti gas, ne ometa niti učestvuje u hemijskim reakcijama koje se dešavaju unutar svjetiljke. Niska toplotna provodljivost umanje toplotne gubitke u svjetiljci dok je ona u stanju upotrebe, a niski potencijal ionizacije omogućava da probojni napon u gasu bude relativno nizak u hladnom stanju, što olakšava samo paljenje odnosno pobuđivanje svjetiljke.<ref name="Waymouth" />

====Laseri====
Godine 1962. grupa istraživača pri Bellovim laboratorijama (''Bell Labs'') otkrila je lasersko dejstvo u ksenonu,<ref name="Faust" /> a kasnije je da se laserski snop poboljša ako se u laserski medij doda malo [[helij]]a.<ref name="McFarlane" /><ref name="Bennett" /> Prvo ekscimerski laseri koristili su [[dimer (hemija)|dimer]] Xe<sub>2</sub> energetiziran snopom elektrona kako bi dobili stimuliranu emisiju pri ultraljubičastoj valnoj dužini od 176&nbsp;nm.<ref name="basov" /> U ekscimerskim laserima (odnosno tačnije ekscipleksima) također su se koristili i ksenon-hlorid i ksenon-fluorid.<ref name="safetyoffice" /> Ekscimerski laser sa ksenon-hloridom se koristio u određene [[dermatologija|dermatološke]] svrhe.<ref name="dermatitis" />

===Medicina===
====Anestezija====
Ksenon se koristi i kao [[anestezija|opći anestetik]]. Iako je relativno skup, mašine za anesteziju koje mogu raditi sa ksenonom pojavile su se na evropskom tržištu iz razloga što se ksenon može reciklirati i ponovno koristiti pa se time postiže i ekonomičnost njegove upotrebe.<ref name="singh" /><ref name="Tonner" /> Ksenon djeluje na mnoge različite receptore i ionske kanale, te poput mnogih, teoretski, višemodalnih inhalacijskih anestetika, ova međudjelovanja su vjerovatno komplementarna. Ksenon je također i [[antagonist NMDA receptora]] sa velikim afinitetom na mjestu glicina.<ref name="nmda" /> Međutim, on se razlikuje od drugih sličnih antagonista koji se klinički koriste po tome što nije neurotoksičan te ima sposobnost da inhibira neurotoksičnost [[ketamin]]a i [[dušik-suboksid]]a.<ref name="Neuroprotective" /><ref name="cingulate" /> Za razliku od ketamina i NO, ksenon ne stimulira efluks iz [[dopamin]]a iz [[nucleus accumbens]]a (centar ''za zadovoljstvo'' u mozgu).<ref name="microdialysis" /> Slično kao dušik-suboksid i [[ciklopropan]], ksenon aktivira dvopornu domenu kalijevog kanala [[KCNK2|TREK-1]]. Sličan kanal [[KCNK9|TASK-3]], također impliciran u djelovanje inhalacijske anestezije, nije osjetljiv na ksenon.<ref name="cyclopropane" />

Ksenon inhibira nikotinske acetilholinske [[Alfa-4 beta-2 nikotinski receptor|α<sub>4</sub>β<sub>2</sub>]] receptore koji doprinose analgeziji (ublažavanju bolova) kroz leđa.<ref name="isoflurane" /><ref name="alpha4" /> Ksenon je djelotvoran inhibitor proteina Ca<sup>2+</sup> ATPaze u ćelijskoj membrani. On inhibira ovaj protein tako što se veže na hidrofobne pore unutar enzima i onemogućava da [[enzim]] nastavi sa aktivnim konformacijama.<ref name="Kosicka" /> Ksenon je također i kompetitivni inhibitor serotoninskih [[5-HT3 receptor|5-HT<sub>3</sub> receptora]]. Iako ova aktivnost smanjuje mučninu i povraćanje nastalo zbog anestezije, ona sama po sebi nije anestetična niti antinociceptivna.<ref name="Koyama" />

Ksenon ima [[minimalna alveolarna koncentracija|minimalnu alveolarnu koncentraciju]] (MAC) od 72% kod pacijenata starosti oko 40 godina, što ga čini 44% snažnijim anestetikom od N<sub>2</sub>O.<ref name="Mapleson" /> Stoga se on može koristiti u koncentracijama sa kisikom snižavajući rizik od hipoksije. Za razliku od dušik-suboksida (N<sub>2</sub>O), ksenon ne spada u stakleničke plinove te se ne smatra štetnim po okolinu.<ref name="Goto2003" /> Ksenon koji se ispusti u atmosferu vraća se svom prvobitnom izvoru, pa stoga nema nikakvog utjecaja na zagađenje zraka.

====Neuroprotektant====
Ksenon izaziva snažnu kardio- i neurozaštitu putem raznih mehanizama djelovanja. Putem njegovog utjecaja na Ca2+, K+, KATP\HIF i NMDA antagonizme, ksenon je neurozaštitan kada se upotrijebi prije, tokom i nakon tranzitornih (prolaznih) ishemičnih napada (TIA).<ref name="Attenuates" /><ref name="Neonatal" /> Ksenon je također i antagonist viskog afiniteta na glicinskom mjestu NMDA receptora.<ref name="nmda" /> On je i kardiozaštitan u ishemično-reperfuzijskim uslovima tako što izaziva farmakološke neishemične preduslove. Ksenon je i kardiozaštitan tako što aktivira PKC-epsilon i dalje p38-MAPK (p38 mitogen-aktiviranu proteinkinazu).<ref name="epsilon" />

Ksenon imitira neuronalne ishemične preduslove tako što aktivira kalijeve kanale osjetljive na [[Adenozin trifosfat|ATP]].<ref name="inhalational" /> Ovaj gas [[alosterija|alosterijski]] smanjuje aktiviranje inhibicije ATP upravljanih kanala nezavisno od podjedinice sulfonilurea receptora 1, produžavajući vrijeme otvorenosti KATP kanala i povećavajući frekvenciju.<ref name="Bantel" /> Ksenon ushodno regulira transkripcioni faktor 1 alfa koji inducira hipoksiju (HIF1a).

Gas ksenon je dodat kao sastojak mješavini za [[disanje]] za novorođene bebe u bolnici sv. Mihaela u [[Bristol]]u, Engleska, jer su imale vrlo male šanse za preživljavanje. Pošto je taj postupak bio uspješan, postepeno je doveo do potvrde za upotrebu ksenona u kliničkim ispitivanjima kod sličnih slučajeva.<ref name="bbcnews" /> Ovaj tretman je rađen istovremeno sa [[Hipotermijska terapija za neonatalnu encefalopatiju|snižavanjem]] [[termoregulacija|tjelesne temperature]] na {{nowrap|33,5 °C}}.<ref name="Newman" />

====Doping====
Udisanje mješavine ksenona i [[kisik]]a aktivira proizvodnju [[transkripcijski faktor|transkripcijskog faktora]] [[HIF1A|HIF-1-alfa]], koji dovodi do povećane proizvodnje [[eritropoetin]]a. Za ovaj [[hormon]] je poznat da povećava proizvodnju [[Eritrociti|crvenih krvnih ćelija]] te se time i znatno pojačava izdržljivost i snaga sportista. U ovu svrhu udisanje ksenona se koristi u Rusiji počev od 2004. godine.<ref name="udah" /> Međutim, 31. augusta 2014. Svjetska antidoping agencija (WADA) dodala je ksenon (i [[argon]]) na spisak zabranjenih supstanci i metoda, mada do danas ne postoji pouzdan test za dokazivanje zloupotrebe ovog gasa na sportskim takmičenjima.<ref name="wada2" />

== Spojevi ==
Nakon otkrića Neila Bartletta 1962. da ksenon može graditi određene hemijske spojeva, otkriven je i proučen veliki broj ksenonovih spojeva. Gotovo svi poznati ksenonovi spojevi sadrže elektronegativne atome [[fluor]]a ili [[kisik]]a.<ref name="harding1" />

===Halidi===
[[Datoteka:Xenon-tetrafluoride-3D-vdW.png|thumb|[[Ksenon-tetrafluorid]]]]
[[Datoteka:Xenon tetrafluoride.png|thumb|Kristali XeF<sub>4</sub>, 1962.]]
Poznata su tri fluorida ksenona: [[ksenon-difluorid|{{chem|XeF|2}}]], [[ksenon-tetrafluorid|{{chem|XeF|4}}]] i [[ksenon-heksafluorid|{{chem|XeF|6}}]]. Za XeF se teoretiše da je nestabilan.<ref name="nonexistence" /> Fluoridi ksenona su polazna tačka za sintezu gotovo svih ostalih ksenonovih spojeva.

Čvrsti, kristalni difluorid {{chem|XeF|2}} nastaje kada se mješavina [[fluor]]a i gasovitog ksenona izloži [[Ultraljubičasto zračenje|ultraljubičastom svjetlu]].<ref name="Chernick" /> Za tu reakciju dovoljno je i izlaganje dnevnom svjetu.<ref name="Streng" /> Dugotrajno zagrijavanje {{chem|XeF|2}} na visokim temperaturama uz {{chem|NiF|2}} kao [[katalizator]] daje {{chem|XeF|6}}.<ref name="tramsek" /> [[Piroliza]] {{chem|XeF|6}} u prisustvu [[natrij-fluorid]]a (NaF) daje veoma čisti {{chem|XeF|4}}.<ref name="Bohinc" />

Ksenonovi fluoridi se ponašaju i kao primaoci i kao donori fluorida, gradeći soli koje sadrže takve katione kao što su {{chem|XeF|+}} i {{chem|Xe}}{{su|b=2}}{{chem|F|3|+}} i anione poput {{chem|XeF|5|-}}, {{chem|XeF|7|-}} i {{chem|XeF|8|2-}}. Zeleni, paramagnetični {{chem|Xe|2|+}} formira se redukcijom {{chem|XeF|2}} sa gasovitim ksenonom.<ref name="harding1" /> Spoj {{chem|XeF|2}} je u mogućnosti graditi i koordinacijske [[Kompleksni spojevi|komplekse]] sa ionima prelaznih metala. Do danas je sintetizirano i opisano preko 30 takvih kompleksa.<ref name="tramsek" />

Iako su ksenonovi fluoridi relativno dobro proučeni, ostali halidi nisi poznati, uz jedini izuzetak dihlorida, [[ksenon-dihlorid|XeCl<sub>2</sub>]]. Za ksenon-dihlorid navedeno je da je endotermički, bezbojni, kristalni spoj koji se raspada na elemente pri temperaturi od 80&nbsp;°C, a stvara se visokofrekventnim ozračivanjem mješavine ksenona, fluora i [[silicij-tetrahlorid|silicij-]] ili [[ugljik-tetrahlorid]]a.<ref name="scott1" /> Međutim, postoji određena sumnja da li se kod {{chem|XeCl|2}} uopće radi o realnom spoju ili se radi o van der Waalsovoj molekuli koja se sastoji iz slabo povezanih Xe atoma i molekula {{chem|Cl|2}}.<ref name="Proserpio" /> Teoretski izračuni ukazuju da je linearna molekula {{chem|XeCl|2}} manje stabilna od van der Waalsovog kompleksa.<ref name="Richardson" />

===Oksidi i oksohalidi===
Poznata su tri oksida ksenona: [[ksenon-trioksid]] ({{chem|XeO|3}}) i [[ksenon-tetroksid]] ({{chem|XeO|4}}), koji su opasno eksplozivni i izuzetno jaka oksidacijska sredstva, te [[ksenon-dioksid]] (XeO<sub>2</sub>), koji je otkriven 2011. a ima koordinacijski broj četiri.<ref name="Schrobilgen" />

XeO<sub>2</sub> nastaje kada se ksenon-tetrafluorid pospe preko [[led]]a. Njegova kristalna struktura mu daje sposobnost da zamijeni silicij u [[Silikatni minerali|silikatnim mineralima]].<ref name="ChemistryWhere2011" /> Kation XeOO<sup>+</sup> je identificiran pomoću infracrvene spektroskopije u uzorcima čvrstog [[argon]]a.<ref name="Zhoum" />

Ksenon je reagira direktno sa kisikom, trioksid nastaje [[hidroliza|hidrolizom]] {{chem|XeF|6}}:<ref name="Holloway" />
:{{chem|XeF|6}} + 3 {{chem|H|2|O}} → {{chem|XeO|3}} + 6 HF

{{chem|XeO|3}} je slabo kiseo, rastvara se u bazama dajući nestabilne soli ''ksenate'' koje sadrže anion {{chem|HXeO|4|−}}. Ove nestabilne soli vrlo lahko disproporcioniraju u gasoviti ksenon i ''perksenatne'' soli, koje sadrže {{chem|XeO|6|4−}} anion.<ref name="henderson" />

Barij-perksenat, kada se tretira sa koncentriranom [[sumporna kiselina|sumpornom kiselinom]], daje gasoviti ksenon-tetroksid:<ref name="scott1" />

: {{chem|Ba|2|XeO|6}} + 2 {{chem|H|2|SO|4}} → 2 {{chem|BaSO|4}} + 2 {{chem|H|2|O}} + {{chem|XeO|4}}

Da bi se spriječilo raspadanje, ksenon tetroksid koji se tako dobije, odmah se hladi čime nastaje svijetlo žuti prah. Na temperaturi iznad −35,9&nbsp;°C eksplodira raspadajući se na gasovite ksenon i kisik.

Poznato je više ksenonovih oksifluorida, uključujući {{chem|XeOF|2}}, [[ksenon-oksitetrafluorid|{{chem|XeOF|4}}]], {{chem|XeO|2|F|2}} i {{chem|XeO|3|F|2}}. {{chem|XeOF|2}} nastaje reakcijom [[kisik-difluorid]]a ({{chem|OF|2}}) sa gasovitim ksenonom pri niskim temperaturama. Također se može dobiti i djelimičnom [[hidroliza|hidrolizom]] {{chem|XeF|4}}. On disproporcionira pri −20&nbsp;°C na {{chem|XeF|2}} i {{chem|XeO|2|F|2}}.<ref name="mackay1" /> {{chem|XeOF|4}} nastaje djelimičnom hidrolizom {{chem|XeF|6}},<ref name="Oxyfluoride" /> ili reakcijom {{chem|XeF|6}} sa natrij-perksenatom , {{chem|Na|4|XeO|6}}. Ova druga reakcija također daje i manje količine {{chem|XeO|3|F|2}}. {{chem|XeOF|4}} reagira sa [[cezij-fluorid|CsF]] dajući anion {{chem|XeOF|5|−}},<ref name="mackay1" /><ref name="Heptacoordinated" /> dok XeOF<sub>3</sub> reagira sa fluoridima alkalnih metala [[kalij-fluorid|KF]], [[rubidij-fluorid|RbF]] i CsF dajući anion {{chem|XeOF|4|−}}.<ref name="Schack" />

===Drugi spojevi===
[[Datoteka:STS-135 Atlantis rollout 1.jpg|thumb|Space Shuttle Atlantis osvjetljen ksenonskim svjetlima]]
Od nedavno, postoji interes za ksenonovim spojevima gdje je on direktno vezan za neki slabije elektronegativniji element od fluora ili kisika, naročito [[ugljik]].<ref name="Holloway" /> Grupe koje preuzimaju elektrone, poput grupa sa supstitucijom fluora, neophodne su da bi se stabilizirali ovi spojevi.<ref name="henderson" /> Do danas opisan je veliki broj takvih spojeva kao što su:<ref name="mackay1" /><ref name="versatile" />
* {{chem|C|6|F|5|–Xe|+|–N≡C–CH|3}}, gdje je C<sub>6</sub>F<sub>5</sub> pentafluorofenilna grupa.
* {{chem|[C|6|F|5|]|2|Xe}}
* {{chem|C|6|F|5|–Xe–X}}, gdje je X [[nitril|CN]], F ili Cl.
* {{chem|R–C≡C–Xe|+}}, gdje je R {{chem|C|2|F|5|-}} ili [[butil|''tert''-butil]].
* {{chem|C|6|F|5|–XeF|2|+}}
* {{chem|(C|6|F|5|Xe)|2|Cl|+}}

Drugi spojevi koji sadrže ksenon spojen na slabije elektronegativniji element uključuju {{chem|F–Xe–N(SO|2|F)|2}} i {{chem|F–Xe–BF|2}}. Ovaj drugi se sintetizira iz dioksigenil-tetrafluoroborata, {{chem|O|2|BF|4}}, pri temperaturi od −100&nbsp;°C.<ref name="mackay1" /><ref name="Goetschel" /> Neobični ion koji sadrži ksenon je kation tetraksenonzlato(II), {{chem|AuXe|4|2+}}, koji sadrži veze između [[zlato|zlata]] i ksenona.<ref name="waikeeli2" /> Taj ion se javlja u spoju {{chem|AuXe|4|(Sb|2|F|11|)|2}}, a zanimljiv je što u sebi ima direktne hemijske veze između dva atoma poznata po svojoj nereaktivnosti, ksenona i zlata, gdje ksenon djeluje kao ligand prelaznih metala.

Spoj {{chem|Xe|2|Sb|2|F|11}} sadrži vezu Xe-Xe, najdužu poznatu vezu između dva elementa (iznosi 308,71 pm = 3,0871 [[Ångstrom|Å]]).<ref name="waikeeli2" />

Godine 1995. M. Räsänen sa saradnicima, naučnicima sa Univerziteta u [[Helsinki]]ju, Finska, objavili su da su dobili ksenon-dihidrid (HXeH), a nešto kasnije i ksenon-hidridhidroksid (HXeOH), hidroksenoacetilen (HXeCCH) i druge molekule koje sadrže ksenon.<ref name="Gerber4" /> Khriachtchev i drugi su objavili dobijanje HXeOXeH pomoću [[fotoliza|fotolize]] vode unutar kriogene ksenonove matrice.<ref name="Isokoski" /> Dobijene su također i [[Deuterij|deuterizirane]] molekule HXeOD i DXeOH.<ref name="Lundell" />

===Klatrati i ekscimeri===
[[Datoteka:Xenon discharge tube.jpg|thumb|Gasna cijev za pražnjenje sa ksenonom]]
Pored spojeva u kojima ksenon gradi hemijske veze, on također može graditi i klatrate, supstance gdje su ksenonovi atomi "zarobljeni" unutar [[Kristalna struktura|kristalne rešetke]] nekog drugog spoja. Primjer je [[ksenon-hidrat]] (Xe•5,75 H<sub>2</sub>O), gdje atomi ksenona zauzimaju praznine u rešetki molekula vode.<ref name="PaulingL" /> Ovakav klatrat ima tačku topljenja od 24&nbsp;°C.<ref name="henderson" /> Također je dobijena i [[Deuterij|deuterizirana]] verzija ovog hidrata.<ref name="Tomoko" /> Takvi klatrati hidrata se mogu naći i u prirodi u uslovima visokog pritiska, kao što je [[jezero Vostok]] ispod vječnog leda na [[Antarktik]]u.<ref name="McKay" /> Formacija klatrata se može koristiti da se frakcionalno destilira ksenon, argon i kripton.<ref name="Barrer" />

Ksenon također može graditi endohedralne fulerenske spojeve, gdje je atom ksenona uhvaćen unutar molekule [[fuleren]]a. Tako uhvaćeni atom u fulerenu se može nadgledati pomoću <sup>129</sup>Xe [[nuklearna magnetna rezonanca|NMR]] spektroskopije. Upotrebom ove tehnike, mogu se analizirati hemijske reakcije na molekuli fulerena, zbog osjetljivosti hemijskog pomaka atoma ksenona na svoje okruženje. Međutim, atom ksenona također ima određeni elektronski utjecaj na reaktivnost fulerena.<ref name="Frunzi" />

Dok su atomi ksenona u svom osnovnom energetskom stanju, oni se između sebe odbijaju i ne grade međusobne veze. Međutim, kada se ti atomi energetiziraju, mogu formirati [[ekscimer]]e (pobuđene dimere) sve dok se [[elektron]]i ne vrate u osnovno stanje. Ovakva supstanca nastaje zbog toga što njegovi atomi teže da popune svoju krajnju vanjsku elektronsku ljusku i mogu to učiniti vrlo kratki period tako što dodaju elektron iz susjednog atoma ksenona. Tipični životni vijek ksenonovih ekscimera iznosi 1–5&nbsp;ns, te se raspada otpuštajući [[foton]]e talasne dužine između 150 i 173&nbsp;nm.<ref name="Silfvast" /><ref name="Instrumentation" /> Ksenon također može graditi ekscimere sa drugim elementima, poput halogenih [[brom]]a, [[hlor]]a i [[fluor]]a.<ref name="McGhee" />

== Reference ==
{{refspisak|4|refs=
<ref name="praxair">{{cite web |author=ured. |year=2007 |url=http://www.praxair.com/praxair.nsf/1928438066cae92d85256a63004b880d/32f3a328e11bb600052565660052c139?OpenDocument |title=Xenon Applications |publisher=Praxair Technology |access-date=4. 10. 2007 |archive-date=22. 3. 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130322123535/http://www.praxair.com/praxair.nsf/1928438066cae92d85256a63004b880d/32f3a328e11bb600052565660052c139?OpenDocument |url-status=dead }}</ref>
<ref name="Dobozy2">{{cite journal |author=Baltás E.; Csoma, Z.; Bodai, L.; Ignácz, F.; Dobozy, A.; Kemény, L.  |title=A xenon-iodine electric discharge bactericidal lamp |journal=Technical Physics Letters |year=2003 |volume=29 |issue=10 |pages=871–872 |doi=10.1134/1.1623874 |bibcode = 2003TePhL..29..871S }}</ref>
<ref name="Skeldon">{{cite journal |author=Skeldon M.D.; Saager, R.; Okishev, A.; Seka, W. |title=Thermal distortions in laser-diode- and flash-lamp-pumped Nd:YLF laser rods |journal=LLE Review |year=1997 |volume=71 |pages=137–144 |url=http://www.lle.rochester.edu/pub/review/v71/6_thermal.pdf |access-date=4. 2. 2007 |format=PDF |archive-url=https://web.archive.org/web/20031016171340/http://www.lle.rochester.edu/pub/review/v71/6_thermal.pdf |archive-date=16. 10. 2003 |date= |url-status=live }}</ref>
<ref name="theinnerworkings">{{cite web |author=ured. |url=http://www.plasmatvscience.org/theinnerworkings.html |title=The plasma behind the plasma TV screen |publisher=Plasma TV Science |access-date=14. 10. 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071015160452/http://plasmatvscience.org/theinnerworkings.html |archive-date=15. 10. 2007 |url-status=dead }}</ref>
<ref name="Marin">{{cite news |author=Marin Rick |date=21. 3. 2001 |title=Plasma TV: That New Object Of Desire |publisher=The New York Times |url=http://www.nytimes.com/2001/03/25/style/plasma-tv-that-new-object-of-desire.html?sec=&spon= |access-date=3. 4. 2009}}</ref>
<ref name="Waymouth">{{cite book|author = John Waymouth|year = 1971|title = Electric Discharge Lamps|publisher = The M.I.T. Press|location = Cambridge, MA|isbn = 0-262-23048-8|url = https://archive.org/details/electricdischarg00waym}}</ref>
<ref name="Faust">{{cite journal |author=C. K. N. Patel; Bennett Jr., W. R.; Faust, W. L.; McFarlane, R. A. |title=Infrared spectroscopy using stimulated emission techniques |url=https://archive.org/details/sim_physical-review-letters_1962-08-01_9_3/page/102 |volume=9 |issue=3 |date=1. 8. 1962 |pages=102–104 |journal=Physical Review Letters |doi=10.1103/PhysRevLett.9.102 |bibcode=1962PhRvL...9..102P}}</ref>
<ref name="McFarlane">{{cite journal |author=C. K. N. Patel; Faust, W. L.; McFarlane, R. A. |title=High gain gaseous (Xe-He) optical masers |journal=Applied Physics Letters |volume=1 |issue=4 |pages=84–85 |date=1. 12. 1962 |doi=10.1063/1.1753707 |bibcode = 1962ApPhL...1...84P }}</ref>
<ref name="Bennett">{{cite journal |author=W. R. Bennett, Jr. |title=Gaseous optical masers |journal=Applied Optics Supplement |volume=1 |year=1962 |pages=24–61 |doi=10.1364/AO.1.000024 |bibcode = 1962ApOpt...1S..24B }}</ref>
<ref name="safetyoffice">{{cite web |url=http://www.safetyoffice.uwaterloo.ca/hse/laser/documents/laser_types.html |title=Laser Output |publisher=University of Waterloo |access-date=7. 10. 2007 |archive-date=6. 7. 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110706212050/http://www.safetyoffice.uwaterloo.ca/hse/laser/documents/laser_types.html |url-status=dead }}</ref>
<ref name="dermatitis">{{cite journal |doi=10.1111/j.1468-3083.2006.01495.x |author=E. Baltás; Csoma, Z.; Bodai, L.; Ignácz, F.; Dobozy, A.; Kemény, L.  |title=Treatment of atopic dermatitis with the xenon chloride excimer laser |journal=Journal of the European Academy of Dermatology and Venereology |year=2006 |volume=20 |issue=6 |pages=657–60 |pmid=16836491}}</ref>
<ref name="singh">{{cite web |author=Singh Sanjay |date=15. 5. 2005 |url=http://www.expresshealthcaremgmt.com/20050515/criticare10.shtml |title=Xenon: A modern anaesthetic |publisher=Indian Express Newspapers Limited |access-date=10. 10. 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070813212536/http://www.expresshealthcaremgmt.com/20050515/criticare10.shtml |archive-date=13. 8. 2007 |url-status=dead }}</ref>
<ref name="Tonner">{{cite journal |author=Tonner P. H. |title=Xenon: one small step for anaesthesia&nbsp;... ? (editorial review) |journal=Current Opinion in Anaesthesiology |year=2006 |volume=19 |issue=4 |pages=382–4 |doi=10.1097/01.aco.0000236136.85356.13|pmid=16829718}}</ref>
<ref name="nmda">{{cite journal|title=Competitive inhibition at the glycine site of the N-methyl-D-aspartate receptor mediates xenon neuroprotection against hypoxia-ischemia |url=https://archive.org/details/sim_anesthesiology_2010-03_112_3/page/614 |journal=Anesthesiology |pmid=20124979 |year=2010 |author=Banks P; Franks NP; Dickinson R|volume=112 |issue=3 |pages=614–22|doi=10.1097/ALN.0b013e3181cea398}}</ref>
<ref name="Neuroprotective">{{cite journal |title=Neuroprotective and neurotoxic properties of the 'inert' gas, xenon |url=https://archive.org/details/sim_british-journal-of-anaesthesia_2002-11_89_5/page/739 |journal=Br J Anaesth |pmid=12393773 |year=2002 |author=Ma D; Wilhelm S; Maze M; Franks NP |volume=89 |issue=5 |pages=739–46 |doi=10.1093/bja/89.5.739}}</ref>
<ref name="cingulate">{{cite journal |title=Xenon inhibits but N(2)O enhances ketamine-induced c-Fos expression in the rat posterior cingulate and retrosplenial cortices |url=https://archive.org/details/sim_anesthesia-and-analgesia_2001-02_92_2/page/362 |journal=Anesth Analg |pmid=11159233 |year=2001 |author=Nagata A; Nakao Si S; Nishizawa N ''et al.''| volume=92 |issue=2 |pages=362–8 |doi=10.1213/00000539-200102000-00016}}</ref>
<ref name="microdialysis">{{cite journal |title=The differential effects of nitrous oxide and xenon on extracellular dopamine levels in the rat nucleus accumbens: a microdialysis study |url=https://archive.org/details/sim_anesthesia-and-analgesia_2006-12_103_6/page/1459 |journal=Anesth Analg |pmid=17122223 |year=2006 |author=Sakamoto S; Nakao S; Masuzawa M ''et al.'' |volume=103 |issue=6 |pages=1459–63 |doi=10.1213/01.ane.0000247792.03959.f1}}</ref>
<ref name="cyclopropane">{{cite journal |title=Two-pore-domain K+ channels are a novel target for the anesthetic gases xenon, nitrous oxide, and cyclopropane |journal=Mol Pharmacol |pmid=14742687 |year=2004 |author=Gruss M; Bushell TJ; Bright DP; Lieb WR ''et al.''|volume=65 |issue=2 |pages=443–52 |doi=10.1124/mol.65.2.443}}</ref>
<ref name="isoflurane">{{cite journal|title=Effects of gaseous anesthetics nitrous oxide and xenon on ligand-gated ion channels. Comparison with isoflurane and ethanol |url=https://archive.org/details/sim_anesthesiology_2000-10_93_4/page/1095 |journal=Anesthesiology |pmid=11020766 |year=2000 |author=Yamakura T; Harris RA |volume=93|issue=4|pages=1095–101|doi=10.1097/00000542-200010000-00034}}</ref>
<ref name="alpha4">{{cite journal|title=Tonic inhibitory role of alpha4beta2 subtype of nicotinic acetylcholine receptors on nociceptive transmission in the spinal cord in mice |journal=Pain |pmid=16781069 |year=2006 |author=Rashid MH; Furue H; Yoshimura M; Ueda H |volume=125 |issue=1–2 |pages=125–35 |doi=10.1016/j.pain.2006.05.011}}</ref>
<ref name="Kosicka">{{cite journal|author=Maria M. Lopez; Kosk-Kosicka Danuta|title=How Do Volatile Anesthetics Inhibit Ca2+-ATPases? |journal=The Journal of Biological Chemistry |year=1995 |doi=10.1074/jbc.270.47.28239 |url=http://www.jbc.org/content/270/47/28239.full|volume=270|issue=47|pages=28239–28245}}</ref>
<ref name="Koyama">{{cite journal|title=The diverse actions of volatile and gaseous anesthetics on human-cloned 5-hydroxytryptamine3 receptors expressed in Xenopus oocytes |url=https://archive.org/details/sim_anesthesiology_2002-03_96_3/page/699 |journal=Anesthesiology |pmid=11873047 |year=2002|author=Suzuki T; Koyama H; Sugimoto M ''et al.'' |volume=96|issue=3|pages=699–704|doi=10.1097/00000542-200203000-00028}}</ref>
<ref name="Mapleson">{{Cite journal|author=Nickalls R. W. D; Mapleson, W.W. |title=Age‐related iso‐MAC charts for isoflurane, sevoflurane and desflurane in man |journal= British Journal of Anesthesiology |url=http://bja.oxfordjournals.org/content/91/2/170/T1.expansion.html}}</ref>
<ref name="Goto2003">{{Cite journal |author=Goto T; Nakata Y; Morita S |title=Will xenon be a stranger or a friend?: the cost, benefit, and future of xenon anesthesia |journal=Anesthesiology |volume=98 |issue=1 |pages=1–2 |date=2003 |pmid=12502969 |url=http://journals.lww.com/anesthesiology/Fulltext/2003/01000/Will_Xenon_Be_a_Stranger_or_a_Friend___The_Cost,.2.aspx |access-date=15. 9. 2010 |doi=10.1097/00000542-200301000-00002 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110811182952/http://journals.lww.com/anesthesiology/Fulltext/2003/01000/Will_Xenon_Be_a_Stranger_or_a_Friend___The_Cost,.2.aspx |archive-date=11. 8. 2011 |url-status=dead }}</ref>
<ref name="Attenuates">{{cite journal|title=Xenon Attenuates Cerebral Damage after Ischemia in Pigs|date=1. 5. 2005|volume=102|issue=5|pages=929–936|url=http://journals.lww.com/anesthesiology/fulltext/2005/05000/xenon_attenuates_cerebral_damage_after_ischemia_in.11.aspx|journal=|access-date=21. 7. 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20141129065058/http://journals.lww.com/anesthesiology/fulltext/2005/05000/xenon_attenuates_cerebral_damage_after_ischemia_in.11.aspx|archive-date=29. 11. 2014|url-status=dead}}</ref>
<ref name="Neonatal">{{cite journal|title=Xenon Provides Short-Term Neuroprotection in Neonatal Rats When Administered After Hypoxia-Ischemia |journal=Stroke. 2006; 37: 501-506 |url=http://stroke.ahajournals.org/content/37/2/501.abstract |pmid=16373643 |doi=10.1161/01.STR.0000198867.31134.ac |year=2006 |author=Dingley J; Tooley J; Porter H; Thoresen M|volume=37 |issue=2 |pages=501–6}}</ref>
<ref name="epsilon">{{cite journal|title=The noble gas xenon induces pharmacological preconditioning in the rat heart in vivo via induction of PKC-epsilon and p38 MAPK |journal=Br J Pharmacol |pmid=15644876 |year=2005 |author=Weber NC; Toma O; Wolter JI ''et al.''|volume=144 |issue=1 |pages=123–32|doi=10.1038/sj.bjp.0706063|pmc=1575984}}</ref>
<ref name="inhalational">{{cite journal|title=Neuronal preconditioning by inhalational anesthetics: evidence for the role of plasmalemmal adenosine triphosphate-sensitive potassium channels |journal=Anesthesiology |pmid=19352153 |year=2009 |author=Bantel C; Maze M; Trapp S |volume=110 |issue=5|pages=986–95|doi=10.1097/ALN.0b013e31819dadc7|pmc=2930813}}</ref>
<ref name="Bantel">{{cite journal|title=Noble gas xenon is a novel adenosine triphosphate-sensitive potassium channel opener |journal=Anesthesiology|pmid=20179498|year=2010 |author=Bantel C; Maze M; Trapp S |volume=112 |issue=3 |pages=623–30 |doi=10.1097/ALN.0b013e3181cf894a|pmc=2935677}}</ref>
<ref name="bbcnews">{{cite news | author=ur. | title=First baby given xenon gas to prevent brain injury | work=BBC News | date=9. 4. 2010 |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/england/bristol/8611130.stm | access-date=9. 4. 2010}}</ref>
<ref name="Newman">{{cite web | access-date=19. 10. 2011 | author=Sian Newman | publisher=Swansea University | url=http://www.swan.ac.uk/medicine/newsandevents/ilsnewsbulletinhiddenpages/drjohndingley-babyriley/ | title=Xenon gas used in a bid to reduce brain injury in newborns | archive-url=https://archive.today/20120524185526/http://www.swan.ac.uk/medicine/newsandevents/ilsnewsbulletinhiddenpages/drjohndingley-babyriley/ | archive-date=24. 5. 2012 | url-status=dead }}</ref>
<ref name="udah">{{cite news |title=Breathe it in |url=http://www.economist.com/news/science-and-technology/21595890-obscure-gas-improves-athletes-performance-breathe-it |newspaper=The Economist |date=8. 2. 2014}}</ref>
<ref name="wada2">{{cite news |title=WADA amends Section S.2.1 of 2014 Prohibited List |url=https://www.wada-ama.org/en/media/2014-05/wada-amends-section-s21-of-2014-prohibited-list#.VARJ3WNqOIl |date=31. 8. 2014 |access-date=29. 7. 2015 |archive-date=27. 4. 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210427160909/https://www.wada-ama.org/en/media/2014-05/wada-amends-section-s21-of-2014-prohibited-list#.VARJ3WNqOIl |url-status=dead }}</ref>

<ref name="waikeeli2">{{cite book |title = Advanced Structural Inorganic Chemistry |author=Li, Wai-Kee; Zhou, Gong-Du; Mak, Thomas C. W. |editor=Gong-Du Zhou; Thomas C. W. Mak |publisher=Oxford University Press |year=2008 |isbn=0-19-921694-0 |url=http://books.google.com/?id=2qAa5hp6KX4C&pg=PA678 |page=678}}</ref>
<ref name="Gerber4">{{cite journal |author=Gerber R. B. |year=2004 |doi=10.1146/annurev.physchem.55.091602.094420 |title=Formation of novel rare-gas molecules in low-temperature matrices |journal=Annual Review of Physical Chemistry |volume=55 |issue=1 |pages=55–78 |pmid=15117247 |bibcode = 2004ARPC...55...55G}}</ref>
<ref name="Isokoski">{{cite journal |author=Khriachtchev Leonid; Isokoski, Karoliina; Cohen, Arik; Räsänen, Markku; Gerber, R. Benny |title=A Small Neutral Molecule with Two Noble-Gas Atoms: HXeOXeH |journal=Journal of the American Chemical Society |year=2008 |volume=130 |issue=19 |pages=6114–8 |doi=10.1021/ja077835v|pmid=18407641}}</ref>
<ref name="Lundell">{{cite journal |author=Pettersson Mika; Khriachtchev, Leonid; Lundell, Jan; Räsänen, Markku  |title=A Chemical Compound Formed from Water and Xenon: HXeOH |year=1999 |journal=Journal of the American Chemical Society |volume=121 |issue=50 |pages=11904–11905 |doi=10.1021/ja9932784}}</ref>
<ref name="PaulingL">{{cite journal |doi=10.1126/science.134.3471.15|title=A molecular theory of general anesthesia |url=https://archive.org/details/sim_science_1961-07-07_134_3471/page/n13|journal=Science |volume=134 |issue=3471 |year=1961 |pages=15–21 |pmid=13733483 |author=Pauling L. |bibcode = 1961Sci...134...15P }} Ponovno izdano kao: {{cite book |pages=1328–1334|title=Linus Pauling: Selected Scientific Papers|volume=2|editor=Pauling, Linus; Kamb, Barclay |place=River Edge, New Jersey |publisher=World Scientific |year=2001 |isbn=981-02-2940-2 |url=http://books.google.com/?id=2QduA19d_X8C&pg=PA1329}}</ref>
<ref name="Tomoko">{{cite journal |author=Tomoko Ikeda; Mae, Shinji; Yamamuro, Osamu; Matsuo, Takasuke ''et al.'' |title=Distortion of Host Lattice in Clathrate Hydrate as a Function of Guest Molecule and Temperature |journal=Journal of Physical Chemistry A |date=23. 11. 2000 |volume=104 |issue=46 |pages=10623–10630 |doi=10.1021/jp001313j}}</ref>
<ref name="McKay">{{cite journal |author=McKay C. P.; Hand, K. P.; Doran, P. T.; Andersen, D. T.; Priscu, J. C.  |title=Clathrate formation and the fate of noble and biologically useful gases in Lake Vostok, Antarctica |journal=Geophysical Letters |year=2003 |volume=30 |issue=13 |page=35 |doi=10.1029/2003GL017490 |bibcode=2003GeoRL..30m..35M}}</ref>
<ref name="Barrer">{{cite journal |author=Barrer R. M.; Stuart, W. I. |title=Non-Stoichiometric Clathrate of Water |journal=Proceedings of the Royal Society of London |year=1957 |volume=243 |issue=1233 |pages=172–189 |doi=10.1098/rspa.1957.0213 |bibcode = 1957RSPSA.243..172B }}</ref>
<ref name="Frunzi">{{cite journal |author=Frunzi Michael; Cross, R. James; Saunders, Martin |title=Effect of Xenon on Fullerene Reactions |journal=Journal of the American Chemical Society |year=2007 |pmid=17924634 |volume=129 |doi=10.1021/ja075568n |issue=43 |pages=13343–6}}</ref>
<ref name="Silfvast">{{cite book |author=William Thomas Silfvast |year=2004 |title=Laser Fundamentals |publisher=Cambridge University Press |isbn=0-521-83345-0|url=http://books.google.com/?id=x3VB2iwSaxsC&pg=RA1-PA152}}</ref>
<ref name="Instrumentation">{{cite book |author=John G. Webster |year=1998 |title=The Measurement, Instrumentation, and Sensors Handbook |publisher=Springer |isbn=3-540-64830-5 |url=http://books.google.com/?id=b7UuZzf9ivIC&pg=PT2427}}</ref>
<ref name="McGhee">{{cite book |author=Charles McGhee; Taylor, Hugh R.; Gartry, David S.; Trokel, Stephen L. |year=1997   |title=Excimer Lasers in Ophthalmology |publisher=Informa Health Care |isbn=1-85317-253-7 |url=http://books.google.com/?id=pg0bUc_GcVoC&pg=PA4}}</ref>
<ref name="Goetschel">{{cite journal |doi=10.1021/ja00764a022 |title=Reaction of xenon with dioxygenyl tetrafluoroborate. Preparation of FXe-BF<sub>2</sub> |year=1972 |author=Goetschel Charles T.; Loos, Karl R. |journal=Journal of the American Chemical Society |volume=94 |issue=9|page=3018}}</ref>
<ref name="versatile">{{cite journal |title=C<sub>6</sub>F<sub>5</sub>XeF, a versatile starting material in xenon–carbon chemistry |year=2004 |author=Frohn H; Theißen Michael|journal=Journal of Fluorine Chemistry |volume=125 |issue=6 |page=981 |doi=10.1016/j.jfluchem.2004.01.019}}</ref>
<ref name="Schack">{{cite journal |title=Chlorine trifluoride oxide. V. Complex formation with Lewis acids and bases |author=K. O. Christe; C. J. Schack; D. Pilipovich |journal=Inorg. Chem.|year=1972 |volume=11 |issue=9 |pages=2205–2208 |doi=10.1021/ic50115a044}}</ref>
<ref name="Heptacoordinated">{{cite journal |title=On the Structure of the [XeOF<sub>5</sub>]<sup>−</sup> Anion and of Heptacoordinated Complex Fluorides Containing One or Two Highly Repulsive Ligands or Sterically Active Free Valence Electron Pairs |author=K. O. Christe; D. A. Dixon; J. C. P. Sanders; G. J. Schrobilgen; S. S. Tsai; W. W. Wilson |journal=Inorg. Chem. |year=1995 |volume=34 |issue=7 |pages=1868–1874 |doi=10.1021/ic00111a039}}</ref>
<ref name="mackay1">{{cite book |author=Mackay, Kenneth Malcolm; Mackay, Rosemary Ann; Henderson, W. |title=Introduction to modern inorganic chemistry |year=2002 |edition=6. |publisher=CRC Press |isbn=0-7487-6420-8 |url=http://books.google.com/?id=LpJPWKT3PNcC&pg=PA497 |pages=497–501}}</ref>
<ref name="Oxyfluoride">{{cite journal |author=Smith D. F. |year=1963 |title=Xenon Oxyfluoride |pmid=17810680 |journal=Science |volume=140 |doi=10.1126/science.140.3569.899 |issue=3569 |bibcode=1963Sci...140..899S |pages=899–900}}</ref>
<ref name="ChemistryWhere2011">''Chemistry: Where did the xenon go?'', Nature 471, 138 (10. mart 2011) {{cite doi|10.1038/471138d}}</ref>
<ref name="henderson">{{cite book |author=W. Henderson |title = Main group chemistry |year=2000 |publisher=Royal Society of Chemistry|pages=152–153 |location=UK|isbn=0-85404-617-8 |url=http://books.google.com/?id=twdXz1jfVOsC&pg=PA152}}</ref>
<ref name="Holloway">{{cite book |author=John H. Holloway; Hope, Eric G. |editor=A. G. Sykes |year=1998 |publisher=Academic |title=Advances in Inorganic Chemistry Press |isbn=0-12-023646-X |page=65 |url=http://books.google.com/?id=6iqXRtz6p3QC&pg=PA65}}</ref>
<ref name="Zhoum">{{cite journal |author=Zhou, M.; Zhao, Y.; Gong, Y.; Li, J. |title=Formation and Characterization of the XeOO<sup>+</sup> Cation in Solid Argon |journal=Journal of the American Chemical Society |year=2006 |volume=128 |issue=8 |pmid=16492012 |pages=2504–5 |doi= 10.1021/ja055650n}}</ref>
<ref name="Schrobilgen">{{cite journal |author=Brock, D.S.; Schrobilgen, G.J. |title=Synthesis of the missing oxide of xenon, XeO<sub>2</sub>, and its implications for earth's missing xenon |journal=Journal of the American Chemical Society |year=2011 |doi=10.1021/ja110618g |volume=133 |issue=16 |pmid=21341650 |pages=6265–9}}</ref>
<ref name="Proserpio">{{cite journal |author=Proserpio, Davide M.; Hoffmann, Roald; Janda, Kenneth C. |title=The xenon-chlorine conundrum: van der Waals complex or linear molecule? |year=1991 |volume=113 |journal=Journal of the American Chemical Society |issue=19 |page=7184 |doi=10.1021/ja00019a014}}</ref>
<ref name="Richardson">{{cite journal |author=Richardson, Nancy A.; Hall, Michael B. |year=1993 |title=The potential energy surface of xenon dichloride |journal=The Journal of Physical Chemistry |volume=97 |issue=42 |page=10952 |doi=10.1021/j100144a009}}</ref>
<ref name="Bohinc">{{cite journal |author=Ogrin, Tomaz; Bohinc, Matej; Silvnik, Joze |title=Melting-point determinations of xenon difluoride-xenon tetrafluoride mixtures |journal=Journal of Chemical and Engineering Data |year=1973 |volume=18 |issue=4 |page=402 |doi=10.1021/je60059a014}}</ref>
<ref name="scott1">{{cite encyclopedia |author=Scott, Thomas; Eagleson, Mary |title = Xenon Compounds |year=1994 |encyclopedia=Concise encyclopedia chemistry |publisher=Walter de Gruyter |isbn=3-11-011451-8 |url=http://books.google.com/books?id=Owuv-c9L_IMC&pg=PA1183 |page=1183}}</ref>
<ref name="Streng">{{cite journal |author=Streng, L. V.; Streng, A. G. |title=Formation of Xenon Difluoride from Xenon and Oxygen Difluoride or Fluorine in Pyrex Glass at Room Temperature |journal=Inorganic Chemistry |year=1965 |volume=4 |issue=9 |pages=1370–1371 |doi=10.1021/ic50031a035}}</ref>
<ref name="tramsek">{{cite journal |author=Tramšek, Melita; Žemva, Boris |title=Synthesis, Properties and Chemistry of Xenon(II) Fluoride |journal=Acta Chimica Slovenica |date=5. 12. 2006 |volume=53 |issue=2 |pages=105–116 |format=PDF |doi=10.1002/chin.200721209 |url=http://acta.chem-soc.si/53/53-2-105.pdf |access-date=18. 7. 2009 |archive-date=12. 5. 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130512234432/http://acta.chem-soc.si/53/53-2-105.pdf |url-status=dead }}</ref>
<ref name="nonexistence">{{Cite journal |title=Probable nonexistence of xenon monofluoride as a chemically bound species in the gas phase |author=Dean H Liskow; Henry F Schaefer; Paul S Bagus; Bowen Liu |journal=J Amer Chem Soc |year=1973 |volume=95 |issue=12 |pages=4056–4057 |doi=10.1021/ja00793a042}}</ref>
<ref name="Chernick">{{cite journal |author=Weeks, James L.; Chernick, Cedric; Matheson, Max S. |title=Photochemical Preparation of Xenon Difluoride |journal=Journal of the American Chemical Society |volume=84 |issue=23 |page=4612 |doi=10.1021/ja00882a063 |year=1962}}</ref>
<ref name="Boulos">{{cite journal |author=Boulos M. S.; Manuel, O.K. |title=The xenon record of extinct radioactivities in the Earth |journal=Science |volume=174 |issue=4016|pages=1334–6 |year=1971 |doi=10.1126/science.174.4016.1334 |pmid=17801897 |bibcode = 1971Sci...174.1334B }}</ref>
<ref name="harding1">{{cite book|author=Harding, Charlie; Johnson, David Arthur; Janes, Rob|title = Elements of the ''p'' block |pages=93–94 |publisher=Royal Society of Chemistry |location=UK |year=2002 |isbn=0-85404-690-9| url=http://books.google.com/?id=W0HW8wgmQQsC&pg=PA93}}</ref>
<ref name="Schilling">{{cite web |author=Schilling James |url=http://humbabe.arc.nasa.gov/mgcm/HTML/FAQS/thin_atm.html |title=Why is the Martian atmosphere so thin and mainly carbon dioxide? |publisher=Mars Global Circulation Model Group |access-date=10. 10. 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100528010109/http://humbabe.arc.nasa.gov/mgcm/HTML/FAQS/thin_atm.html |archive-date=28. 5. 2010 |url-status=dead }}</ref>
<ref name="Zahnle">{{cite journal |author=Zahnle Kevin J. |title=Xenological constraints on the impact erosion of the early Martian atmosphere |journal=Journal of Geophysical Research |year=1993 |volume=98 |issue=E6 |pages=10,899–10,913 |doi=10.1029/92JE02941 |bibcode=1993JGR....9810899Z}}</ref>
<ref name="Aquatic">{{cite book |author=Edwards A. Laws |year=2000 |title=Aquatic Pollution: An Introductory Text |page=505 |publisher=John Wiley and Sons |isbn=0-471-34875-9|url=http://books.google.com/?id=11LI7XyEIsAC&pg=PA505}}</ref>
<ref name="Nightmare">{{cite news |author=urednici |date=9. 4. 1979 |title=A Nuclear Nightmare |work=Time |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,920196-4,00.html |access-date=9. 10. 2007 |archive-date=12. 10. 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071012190713/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,920196-4,00.html |url-status=dead }}</ref>
<ref name="pfeffer">{{cite book |title=Modern Physics: An Introductory Text |year=2000 |author=Jeremy I. Pfeffer; Nir, Shlomo |pages=421- |publisher=Imperial College Press |isbn=1-86094-250-4 |url=http://books.google.com/?id=KmMYWP56t98C&pg=PA421}}</ref>
<ref name="Packard">{{cite web |author=Bolt, B. A.; Packard, R. E.; Price, P. B. |year=2007 |url=http://content.cdlib.org/xtf/view?docId=hb1r29n709&doc.view=content&chunk.id=div00061&toc.depth=1&brand=oac&anchor.id=0 |title=John H. Reynolds, Physics: Berkeley |publisher=The University of California, Berkeley |access-date=1. 10. 2007}}</ref>
<ref name="hanford">{{cite web |author=urednici |url=http://www.cfo.doe.gov/me70/manhattan/hanford_operational.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20091210094859/http://www.cfo.doe.gov/me70/manhattan/hanford_operational.htm |archive-date=10. 12. 2009 |title=Hanford Becomes Operational |work=The Manhattan Project: An Interactive History |publisher=U.S. Department of Energy |access-date=10. 10. 2007 |url-status=dead }}</ref>
<ref name="Quadrupole">{{cite journal |author=W. W. Warren; Norberg, R. E. |title=Nuclear Quadrupole Relaxation and Chemical Shift of Xe<sup>131</sup> in Liquid and Solid Xenon |year=1966 |journal=Physical Review |volume=148 |issue=1 |pages=402–412 |doi=10.1103/PhysRev.148.402|bibcode = 1966PhRv..148..402W }}</ref>
<ref name="srelaxation">{{ cite journal |author=B. Chann; Nelson, I. A.; Anderson, L. W. ''et al.'' |title=<sup>129</sup>Xe-Xe molecular spin relaxation |year=2002 |journal=Physical Review Letters |volume=88 |issue=11 |pages=113–201 |doi=10.1103/PhysRevLett.88.113201 |bibcode=2002PhRvL..88k3201C}}</ref>
<ref name="oxygenation">{{cite journal |author=J. Wolber; Cherubini, A.; Leach, M. O.; Bifone, A. |title = On the oxygenation-dependent <sup>129</sup>Xe t<sub>1</sub> in blood |year = 2000|journal = NMR in Biomedicine |volume = 13|issue = 4|pages = 234–7 |doi = 10.1002/1099-1492(200006)13:4<234::AID-NBM632>3.0.CO;2-K|pmid=10867702}}</ref>
<ref name="Ketel">{{cite journal |journal=Physical Review Letters |volume=96 |issue=5 |page=053002 |year=2006 |title = Optical Pumping System Design for Large Production of Hyperpolarized <sup>129</sup>Xe |author=I. C. Ruset; Ketel, S.; Hersman, F. W. |doi=10.1103/PhysRevLett.96.053002 |bibcode=2006PhRvL..96e3002R}}</ref>
<ref name="EXO">{{cite journal|author=Ackerman N. |title=Observation of Two-Neutrino Double-Beta Decay in ^{136}Xe with the EXO-200 Detector |journal=Physical Review Letters |year=2011 |volume=107 |issue=21 |doi=10.1103/PhysRevLett.107.212501}}</ref>
<ref name="Otten">{{cite journal |author=Otten Ernst W. |year=2004 |title=Take a breath of polarized noble gas |journal=Europhysics News |volume=35 |issue=1 |doi=10.1051/epn:2004109 |page=16 |bibcode = 2004ENews..35...16O }}</ref>
<ref name="Rajam">{{cite book |author=J. B. Rajam |year=1960 |title=Atomic Physics|edition=7. |publisher=S. Chand and Co. |location=Delhi |isbn=81-219-1809-X}}</ref>
<ref name="Barabash">{{cite journal |author=Barabash A. S. |title=Average (Recommended) Half-Life Values for Two-Neutrino Double-Beta Decay |journal=Czechoslovak Journal of Physics |year=2002 |volume=52 |issue=4 |pages=567–573 |doi=10.1023/A:1015369612904 |arxiv = nucl-ex/0203001 |bibcode = 2002CzJPh..52..567B }}</ref>
<ref name="caldwell">{{cite web |author=Caldwell Eric |date=1. 1. 2004 |url=http://wwwrcamnl.wr.usgs.gov/isoig/period/xe_iig.html |title=Periodic Table – Xenon |work=Resources on Isotopes |publisher=USGS |access-date=8. 10. 2007 |archive-date=13. 12. 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131213053952/http://wwwrcamnl.wr.usgs.gov/isoig/period/xe_iig.html |url-status=dead }}</ref>
<ref name="Pignatari">{{cite journal |author=Pignatari M.; Gallino R.; Straniero O.; Davis A. |title=The origin of xenon trapped in presolar mainstream SiC grains |journal=Memorie della Societa Astronomica Italiana |year=2004 |volume=75 |pages=729–734 |bibcode=2004MmSAI..75..729P}}</ref>
<ref name="heymann">{{cite conference |author=Heymann D.; Dziczkaniec, M. |title=Xenon from intermediate zones of supernovae |work=Proceedings 10th Lunar and Planetary Science Conference |pages=1943–1959|publisher=Pergamon Press, Inc. |date=19. 3. 1979 |location=Houston, Texas |bibcode=1979LPSC...10.1943H}}</ref>
<ref name="Beer">{{cite journal |author=Beer, H.; Kaeppeler, F.; Reffo, G.; Venturini, G. |title=Neutron capture cross-sections of stable xenon isotopes and their application in stellar nucleosynthesis |journal=Astrophysics and Space Science |volume=97 |issue=1 |date=1. 11. 1983 |pages=95–119 |doi=10.1007/BF00684613 |bibcode=1983Ap&SS..97...95B}}</ref>
<ref name="Clayton">{{cite book |author=Donald D. Clayton |year=1983 |title=Principles of Stellar Evolution and Nucleosynthesis |publisher=University of Chicago Press |isbn=0-226-10953-4|url=http://books.google.com/?id=imjwZdXExQIC&pg=PA604}}</ref>
<ref name="Sanloup">{{cite journal |author=Sanloup, Chrystèle ''et al.'' |title=Retention of Xenon in Quartz and Earth's Missing Xenon |journal=Science |year=2005 |volume=310 |issue=5751|pages=1174–7|doi=10.1126/science.1119070 |pmid=16293758 |bibcode = 2005Sci...310.1174S }}</ref>
<ref name="mahaffy">{{cite journal |author=Mahaffy P. R.; Niemann, H. B.; Alpert, A.; Atreya, S. K. ''et al.'' |title=Noble gas abundance and isotope ratios in the atmosphere of Jupiter from the Galileo Probe Mass Spectrometer |journal=Journal of Geophysical Research |year=2000 |volume=105|issue=E6|pages=15061–15072 |bibcode=2000JGR...10515061M |doi = 10.1029/1999JE001224}}</ref>
<ref name="Atreya">{{cite journal |author=Owen Tobias; Mahaffy, Paul; Niemann, H. B.; Atreya, Sushil; Donahue, Thomas; Bar-Nun, Akiva; de Pater, Imke |title=A low-temperature origin for the planetesimals that formed Jupiter |journal=Nature |year=1999 |volume=402 |issue=6759 |pages=269–70 |bibcode=1999Natur.402..269O|doi = 10.1038/46232 |pmid=10580497}}</ref>
<ref name="Schulthess">{{cite encyclopedia |author=Gustav Konrad von Schulthess; Smith, Hans-Jørgen; Pettersson, Holger; Allison, David John |year=1998 |title=The Encyclopaedia of Medical Imaging |page=194|publisher=Taylor & Francis|isbn=1-901865-13-4|url=http://books.google.com/books?id=zvDY5unRC4oC&pg=PA194}}</ref>
<ref name="Supernovae">{{cite book |author=David Arnett |year=1996 |title=Supernovae and Nucleosynthesis |publisher=Princeton University Press |location=Princeton, New Jersey |isbn=0-691-01147-8 |url=http://books.google.com/?id=PXGWGnPPo0gC&pg=PA30}}</ref>
<ref name="specgas">{{cite web |url=http://www.c-f-c.com/specgas_products/xenon.htm |title=Xenon – Xe |access-date=7. 9. 2007 |date=10. 8. 1998 |publisher=CFC StarTec LLC |archive-date=12. 6. 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200612100905/http://www.c-f-c.com/specgas_products/xenon.htm |url-status=dead }}</ref>
<ref name="ullmann">{{cite book |author=Häussinger Peter; Glatthaar, Reinhard; Rhode, Wilhelm; Kick, Helmut; Benkmann, Christian ''et al.'' |chapter=Noble Gases |title=Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry |publisher=Wiley|year=2001 |edition=6.|doi=10.1002/14356007.a17_485|isbn=3-527-20165-3}}</ref>
<ref name="kirk">{{cite book |author=Hwang Shuen-Cheng; Robert D. Lein; Daniel A. Morgan |chapter=Noble Gases |title=Kirk-Othmer Encyclopedia of Chemical Technology |publisher=Wiley|year=2005|edition=5. |doi=10.1002/0471238961.0701190508230114.a01 |isbn=0-471-48511-X}}</ref>
<ref name="Separation">{{cite book |author=Frank G. Kerry |year=2007 |title=Industrial Gas Handbook: Gas Separation and Purification |pages=101–103 |publisher=CRC Press |isbn=0-8493-9005-2 |url=http://books.google.com/?id=cXNmyTTGbRIC&pg=PA101}}</ref>
<ref name="toyserkani">{{cite book |author=Toyserkani E. Khajepour, A; Corbin, S. |year=2004|page=48 |title=Laser Cladding|publisher=CRC Press |isbn=0-8493-2172-7|url=http://books.google.com/?id=zfvbyCHzVqMC&pg=PA48}}</ref>
<ref name="saccoccia">{{cite news |author=Saccoccia G.; del Amo, J. G.; Estublier, D. |title=Ion engine gets SMART-1 to the Moon |date=31. 8. 2006 |publisher=ESA |url=http://www.esa.int/SPECIALS/SMART-1/SEMLZ36LARE_0.html|access-date=1. 10. 2007}}</ref>
<ref name="burke">{{cite book |author=James Burke |year=2003 |title=Twin Tracks: The Unexpected Origins of the Modern World |url=https://archive.org/details/twintracks00jame |publisher=Oxford University Press |isbn=0-7432-2619-4|page=[https://archive.org/details/twintracks00jame/page/33 33]}}</ref>
<ref name="mellor">{{cite book |author=David Mellor |year=2000 |page=186 |title=Sound Person's Guide to Video |publisher=Focal Press |isbn=0-240-51595-1 |url=http://books.google.com/?id=g93XXNA8Wf4C&pg=PA186}}</ref>
<ref name="stacey">{{cite book |author=Weston M. Stacey|year=2007 |title=Nuclear Reactor Physics |page=213
 |url=http://books.google.com/?id=y1UgcgVSXSkC&pg=PA213|publisher=Wiley-VCH|isbn=3-527-40679-4}}</ref>
<ref name="basov">{{cite journal |doi=10.1070/QE1971v001n01ABEH003011 |author=Basov N. G.; Danilychev, V. A.; Popov, Yu. M. |title=Stimulated Emission in the Vacuum Ultraviolet Region |journal=Soviet Journal of Quantum Electronics |year=1971 |volume=1 |issue=1|pages=18–22|bibcode = 1971QuEle...1...18B }}</ref>
<ref name="Talbot">{{cite web |author=Talbot John |url=http://web.physik.rwth-aachen.de/~harm/aixphysik/atom/discharge/index1.html |title=Spectra of Gas Discharges |publisher=Rheinisch-Westfälische Technische Hochschule Aachen |access-date=10. 8. 2006 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110420022801/http://web.physik.rwth-aachen.de/~harm/aixphysik/atom/discharge/index1.html |archive-date=20. 4. 2011 |url-status=dead }}</ref>
<ref name="Longmans">{{cite book |author=William Marshall Watts |year=1904 |title=An Introduction to the Study of Spectrum Analysis |url=https://archive.org/details/anintroductiont00hugggoog |publisher=Longmans, Green, and Co. |location=London}}</ref>
<ref name="Eremets">{{cite journal |author=Eremets, Mikhail I.; Gregoryanz, Eugene A.; Struzhkin, Victor V. ''et al.'' |title=Electrical Conductivity of Xenon at Megabar Pressures |journal=Physical Review Letters |volume=85 |issue=13 |pages=2797–800 |year=2000 |doi=10.1103/PhysRevLett.85.2797 |pmid=10991236 |bibcode=2000PhRvL..85.2797E}}</ref>
<ref name="miranda">{{cite web |author=Bader Richard F. W. |url=http://miranda.chemistry.mcmaster.ca/esam/ |title=An Introduction to the Electronic Structure of Atoms and Molecules |publisher=McMaster University |access-date=27. 9. 2007}}</ref>
<ref name="Pfrommer">{{cite journal |year=1997|author=Caldwell W. A.; Nguyen, J.; Pfrommer, B.; Louie, S.; Jeanloz, R. |title = Structure, bonding and geochemistry of xenon at high pressures |journal=Science |volume=277 |issue=5328 |pages=930–933 |doi=10.1126/science.277.5328.930}}</ref>
<ref name="Anniversary">{{cite web|author=E. Fontes |title=Golden Anniversary for Founder of High-pressure Program at CHESS |publisher=Cornell University |url=http://news.chess.cornell.edu/articles/2006/RuoffAnnv.html |access-date=30. 5. 2009}}</ref>
<ref name="detectors">{{cite book|author=Elena Aprile; Bolotnikov, Aleksey E.; Doke, Tadayoshi |title=Noble Gas Detectors |publisher=Wiley-VCH |year=2006 |isbn=3-527-60963-6 |url=http://books.google.com/?id=tsnHM8x6cHAC&pg=PT1|pages=8–9}}</ref>
<ref name="marsfact">{{cite web |author=Williams David R. |date=1. 9. 2004 |url=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/marsfact.html |title=Mars Fact Sheet |publisher=NASA |access-date=10. 10. 2007}}</ref>
<ref name="spellibm">[http://www.nytimes.com/1990/04/05/us/2-researchers-spell-ibm-atom-by-atom.html 2 Researchers Spell 'I.B.M.,' Atom by Atom - New York Times]</ref>
<ref name="zemljafact">{{cite web |author=Williams David R. |date=19. 4. 2007 |url=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html |title=Earth Fact Sheet |publisher=NASA |access-date=4. 10. 2007}}</ref>
<ref name="CRC">{{cite web |url=http://www.chemnetbase.com/periodic_table/elements/xenon.htm |title=Xenon |work=Periodic Table Online |publisher=CRC Press |access-date=8. 10. 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070410040717/http://chemnetbase.com/periodic_table/elements/xenon.htm |archive-date=10. 4. 2007 |url-status=dead }}</ref>
<ref name="Adecade">{{cite journal|author=Moody G. J. |title=A Decade of Xenon Chemistry |journal=Journal of Chemical Education|year=1974 |volume=51 |issue=10 |pages=628–630 |url=http://www.eric.ed.gov/ERICWebPortal/recordDetail?accno=EJ111480|access-date=16. 10. 2007 |doi=10.1021/ed051p628 |bibcode = 1974JChEd..51..628M }}</ref>
<ref name="MacKenzie">{{cite journal |title=Krypton Difluoride: Preparation and Handling |author=MacKenzie, D. R. |year=1963 |journal=Science |volume=141 |issue=3586 |page=1171 |doi=10.1126/science.141.3586.1171 |pmid=17751791 |bibcode = 1963Sci...141.1171M }}</ref>
<ref name="Fields">{{cite journal |author=Paul R. Fields; Lawrence Stein; Moshe H. Zirin |title=Radon Fluoride |journal=Journal of the American Chemical Society |year=1962 |volume=84 |issue=21 |pages=4164–4165 |doi=10.1021/ja00880a048}}</ref>
<ref name="Markku">{{cite journal |author=Leonid Khriachtchev; Pettersson, Mika; Runeberg, Nino; Lundell, Jan; Räsänen, Markku |date=24. 8. 2000 |title = A stable argon compound |journal = Nature|volume = 406|pages = 874–6 |doi = 10.1038/35022551|url = http://www.nature.com/nature/journal/v406/n6798/abs/406874a0.html|access-date=4. 6. 2008 |pmid=10972285|issue=6798}}</ref>
<ref name="Lynch">{{cite book |author=Lynch, C. T.; Summitt, R.; Sliker, A. |year=1980 |title=CRC Handbook of Materials Science |publisher=CRC Press|isbn=0-87819-231-X}}</ref>
<ref name="Joanna">{{cite web |author=Steel Joanna |year=2007 |url=http://chemistry.berkeley.edu/publications/news/2006/bio_bartlett.php |title=Biography of Neil Bartlett |publisher=College of Chemistry, University of California, Berkeley |access-date=25. 10. 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090923143345/http://chemistry.berkeley.edu/publications/news/2006/bio_bartlett.php |archive-date=23. 9. 2009 |url-status=dead }}</ref>
<ref name="noblegases">{{cite journal |author=Bartlett Neil |date=9. 9. 2003 |url=http://pubs.acs.org/cen/80th/noblegases.html |title=The Noble Gases |journal=Chemical & Engineering News |volume=81 |issue=36 |publisher=American Chemical Society |access-date=1. 10. 2007}}</ref>
<ref name="Bernhard">{{cite book |author=A. F. Holleman; Wiberg, Ego  |editor=Bernhard J. Aylett|year=2001 |title=Inorganic Chemistry|location=San Diego |publisher=Academic Press|isbn=0-12-352651-5}}; prevod knjige ''Lehrbuch der Anorganischen Chemie'', koju je prvobitno napisao A. F. Holleman, [http://books.google.com/books?id=vEwj1WZKThEC&pg=PA395 nastavak od Egon Wiberga], urednik Nils Wiberg, Berlin: de Gruyter, 1995, 34. izd., {{ISBN|3-11-012641-9}}.</ref>
<ref name="grahm">{{cite journal |author=Graham L.; Graudejus, O.; Jha N.K.; Bartlett, N. |year=2000 |title=Concerning the nature of XePtF<sub>6</sub> |journal=Coordination Chemistry Reviews|volume = 197 |issue=1 |pages=321–334 |doi=10.1016/S0010-8545(99)00190-3}}</ref>
<ref name="bartlettxe">{{cite journal |title=Xenon hexafluoroplatinate (V) Xe<sup>+</sup>[PtF<sub>6</sub>]<sup>−</sup>|author=Bartlett, N. |journal=Proceedings of the Chemical Society |publisher=Chemical Society |location=London |issue=6|page=218|year=1962 |doi=10.1039/PS9620000197}}</ref>
<ref name="Dioxygenyl">{{cite journal|title=Dioxygenyl hexafluoroplatinate (V), O<sub>2</sub><sup>+</sup>[PtF<sub>6</sub>]<sup>−</sup> |author=Bartlett, Neil; Lohmann, D. H. |journal=Proceedings of the Chemical Society |publisher=Chemical Society |location=London |issue=3 |page=115 |year=1962 |doi = 10.1039/PS9620000097}}</ref>
<ref name="Paschotta">{{cite web |author=Paschotta Rüdiger |date=1. 11. 2007 |url=http://www.rp-photonics.com/lamp_pumped_lasers.html |title=Lamp-pumped lasers |work=Encyclopedia of Laser Physics and Technology |publisher=RP Photonics |access-date=7. 11. 2007}}</ref>
<ref name="Marx">{{cite journal |author=Marx, Thomas; Schmidt, Michael; Schirmer, Uwe; Reinelt, Helmut |title=Xenon anesthesia |journal=Journal of the Royal Society of Medicine |year=2000 |volume=93 |pages=513–7 |url=http://www.jrsm.org/cgi/reprint/93/10/513.pdf |access-date=2. 10. 2007 |format=PDF |pmid=11064688|issue=10|pmc=1298124}}</ref>
<ref name="Attempt">{{cite journal |author=Ramsay William |title=An Attempt to Estimate the Relative Amounts of Krypton and of Xenon in Atmospheric Air |journal=Proceedings of the Royal Society of London |year=1902 |volume=71 |issue=467–476 |pages=421–426 |doi=10.1098/rspl.1902.0121}}</ref>
<ref name="millisecond">{{cite web |author=nepoznat autor |title=History |url=http://www.millisecond-cine.com/history.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20060822141910/http://www.millisecond-cine.com/history.html |archive-date=22. 8. 2006 |publisher=Millisecond Cinematography |access-date=7. 11. 2007 |url-status=dead }}</ref>
<ref name="Coit">{{cite book |author=nepoznat autor |editor=Daniel Coit Gilman; Harry Thurston Peck; Frank Moore Colby |year=1904 |title=The New International Encyclopædia |publisher=Dodd, Mead and Company |page=906}}</ref>
<ref name="Webster">{{cite book |author=urednici |year=1991 |url=http://books.google.com/?id=IrcZEZ1bOJsC&pg=PA513
 |title=The Merriam-Webster New Book of Word Histories |page=513 |publisher=Merriam-Webster, Inc. |isbn=0-87779-603-3}}</ref>
<ref name="Travers">{{cite journal |author=Ramsay, W.; Travers, M. W. |title=On the extraction from air of the companions of argon, and neon |journal=Report of the Meeting of the British Association for the Advancement of Science |year=1898 |page=828}}</ref>
<ref name="itselemental">{{cite web |url=http://education.jlab.org/itselemental/ele054.html |title=It's Elemental – Xenon|access-date=16. 6. 2007 |author=Gagnon, Steve|publisher=Thomas Jefferson National Accelerator Facility}}</ref>
<ref name="kaneoka">{{cite journal |author=Kaneoka Ichiro |title=Xenon's Inside Story |journal=Science|year=1998|volume=280|issue=5365 |pages=851–852 |doi=10.1126/science.280.5365.851b}}</ref>
<ref name="ball">{{cite web |author=Ball Philip |date=1. 5. 2002 |url=http://www.nature.com/news/2002/020429/full/news020429-6.html |title=Xenon outs WIMPs|work=Nature |access-date=8. 10. 2007}}</ref>
<ref name="beautiful">{{cite web|url=http://www.chem.umn.edu/class/2301/barany03f/fun/beautiful1.pdf |title=Chemistry at its Most Beautiful |access-date=13. 9. 2007|author=Freemantel Michael |date=25. 8. 2003|format=PDF |publisher=Chemical & Engineering News}}</ref>
<ref name="Sanders">{{cite journal |author=Sanders, Robert D.; Ma, Daqing; Maze, Mervyn |title=Xenon: elemental anaesthesia in clinical practice |journal=British Medical Bulletin |year=2005 |volume=71 |issue=1 |pages=115–35 |doi=10.1093/bmb/ldh034 |pmid=15728132}}</ref>
<ref name="lanl">{{cite web |author=Husted, Robert; Boorman, Mollie |date=15. 12. 2003 |url=http://periodic.lanl.gov/54.shtml|title=Xenon |publisher=Los Alamos National Laboratory, Chemical Division |access-date=26. 9. 2007 }}</ref>
<ref name="viktorab">{{cite book |author=Rabinovich Viktor Abramovich; Vasserman, A. A.; Nedostup, V. I.; Veksler, L. S. |title=Thermophysical properties of neon, argon, krypton, and xenon|year=1988|edition=engl. |publisher=Hemisphere Publishing Corp. |location=Washington, DC|isbn=0-89116-675-0 |url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1988wdch...10.....R |bibcode=1988wdch...10.....R |access-date=2. 4. 2009}}</ref>
<ref name="zhang">Yiming Zhang, Julian R. G. Evans, Shoufeng Yang: ''Corrected Values for Boiling Points and Enthalpies of Vaporization of Elements in Handbooks''. u: Journal of Chemical & Engineering Data. 56, 2011, str. 328–337, {{doi|10.1021/je1011086}}</ref>
<ref name="infoplease">{{cite web |author=urednici |year=2007 |url=http://www.infoplease.com/ce6/sci/A0852881.html |title=Xenon|work=Columbia Electronic Encyclopedia |edition=6. |publisher=Columbia University Press |access-date=23. 10. 2007}}</ref>
<ref name="harry">Harry H. Binder: ''Lexikon der chemischen Elemente'', S. Hirzel Verlag, Stuttgart 1999, {{ISBN|3-7776-0736-3}}.</ref>
<ref name="gestis">[http://gestis.itrust.de/nxt/gateway.dll?f=id$t=default.htm$vid=gestisdeu:sdbdeu$id=007540 "Xenon"]{{Mrtav link}} u GESTIS-bazi podataka, IFA, pristupljeno 6.9.2012.</ref>
<ref name="ciaww">[http://www.ciaaw.org/atomic-weights.htm "Standard Atomic Weights 2013"]. Commission on Isotopic Abundances and Atomic Weights</ref>
<ref name="lidecrc">''[http://www-d0.fnal.gov/hardware/cal/lvps_info/engineering/elementmagn.pdf Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140328180838/http://www-d0.fnal.gov/hardware/cal/lvps_info/engineering/elementmagn.pdf |date=28. 3. 2014 }}'', u: Lide, D. R., ur. (2005). ''CRC Handbook of Chemistry and Physics'' (86. izd.). Boca Raton (FL): CRC Press. {{ISBN|0-8493-0486-5}}.</ref>
<ref name="lcallen">L. C. Allen, J. E. Huheey: ''The definition of electronegativity and the chemistry of the noble gases'', Journal of Inorganic and Nuclear Chemistry, 42. izd., 1980, str. 1523-1524, {{doi|10.1016/0022-1902(80)80132-1}}</ref>
}}

== Vanjski linkovi ==
{{Commonscat|Xenon}}
* [http://www.periodicvideos.com/videos/054.htm Xenon] na ''The Periodic Table of Videos'' (Univerzitet u Nottinghamu)
* [http://www.webelements.com/webelements/elements/text/Xe/index.html WebElements.com – Ksenon]
* [http://wwwrcamnl.wr.usgs.gov/isoig/period/xe_iig.html USGS Periodic Table – Xenon] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131213053952/http://wwwrcamnl.wr.usgs.gov/isoig/period/xe_iig.html |date=13. 12. 2013 }}
* [http://environmentalchemistry.com/yogi/periodic/Xe.html EnvironmentalChemistry.com – Ksenon]
* [http://www.anaesthetist.com/anaes/drugs/xenon.htm Ksenon kao anestetik]
* [http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1904/ramsay-lecture.html Sir William Ramsay's Nobel-Prize lecture (1904)]

{{PSE}}
{{Istaknuti članak}}

[[Kategorija:Hemijski elementi]]