Izvorni kôd stranice Kirij

{{Infokutija hemijski element
| Hemijski element = Kirij
| Simbol = Cm
| Atomski broj = 96
| Serija = Aktinoidi
| Grupa = Ac
| Perioda = 7
| Blok = f
| Slika = [[Datoteka:Curium.jpg|180px]]
| Boja serije = Orchid
| Izgled  = srebrenasto bijeli metal
| Zastupljenost = 0
| Atomska masa = 247,0703
| Atomski radijus = 174,3<ref name="arnold" />
| Atomski radijus izračunat = -
| Kovalentni radijus = 169±3
| Van der Waalsov radijus = -
| Elektronska konfiguracija = &#x5B;[[Radon|Rn]]&#x5D; 5f<sup>7</sup>6d<sup>1</sup>7s<sup>2</sup>
| Izlazna energija = 
| Elektroni u energetskom nivou = 2, 8, 18, 32, 25, 9, 2
| Energija ionizacije_1 = 581
| Agregatno stanje = čvrsto
| Mohsova skala tvrdoće = 
| Struktura kristala = heksagonalna
| Gustoća = 13510
| Tačka topljenja_K = 1613
| Tačka topljenja_C = 1340
| Tačka ključanja_K = 3383
| Tačka ključanja_C = 3110
| Molarni volumen = 18,05 · 10<sup>-6</sup>
| Toplota isparavanja = -
| Toplota topljenja = 15
| Pritisak pare = 10
| Pritisak pare_K = 1982
| Brzina zvuka = 
| Brzina zvuka_K = 
| Specifična toplota = 
| Specifična toplota_K = 
| Specifična električna provodljivost = 
| Specifična električna provodljivost_K = 
| Toplotna provodljivost = 10<ref name="harry" />
| Toplotna provodljivost_K = 300
| Oksidacioni broj = 2, '''3''', 4
| Oksidi = 
| Elektrodni potencijal = −2,06&nbsp;[[Volt|V]]<br />(Cm<sup>3+</sup> + 3e<sup>−</sup> → Cm)
| Elektronegativnost = 1,3
| Oznaka upozorenja = {{Oznake upozorenja|/}}
| Oznake upozorenja R = {{Oznake upozorenja R|/}}
| Oznake upozorenja S = {{Oznake upozorenja S|/}}
| Radioaktivan = Da
| Izotopi = 
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 2
| Simbol = Cm
| Maseni broj = 245
| Rasprostranjenost u prirodi = 0
| Vrijeme poluraspada = 8.500 [[godina|god]]
| Tipraspada1ZM = [[alfa-zraci|α]] (≈ 100 %)
| Tipraspada1ZE = 5,623
| Tipraspada1ZP = [[Plutonij|<sup>241</sup>Pu]]
| Tipraspada2ZM = [[Spontani raspad|SR]] (6,1 · 10<sup>−7</sup> %)
| Tipraspada2ZE = ?
| Tipraspada2ZP = ?
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 2
| Simbol = Cm
| Maseni broj = 246
| Rasprostranjenost u prirodi = 0
| Vrijeme poluraspada = 4.760 [[godina|god]]
| Tipraspada1ZM = [[alfa-zraci|α]] (≈ 100 %)
| Tipraspada1ZE = 5,475
| Tipraspada1ZP = [[Plutonij|<sup>242</sup>Pu]]
| Tipraspada2ZM = [[Spontani raspad|SR]] (0,02615 %)
| Tipraspada2ZE = ?
| Tipraspada2ZP = ?
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 1
| Simbol = Cm
| Maseni broj = 247
| Rasprostranjenost u prirodi = 0
| Vrijeme poluraspada = 15,6 · 10<sup>6</sup> [[godina|god]]
| Tipraspada1ZM = [[alfa-zraci|α]] (≈ 100 %)
| Tipraspada1ZE = 5,353
| Tipraspada1ZP = [[Plutonij|<sup>243</sup>Pu]]
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 2
| Simbol = Cm
| Maseni broj = 248
| Rasprostranjenost u prirodi = 0
| Vrijeme poluraspada = 348.000 [[godina|god]]
| Tipraspada1ZM = [[alfa-zraci|α]] (91,61 %)
| Tipraspada1ZE = 5,162
| Tipraspada1ZP = [[Plutonij|<sup>244</sup>Pu]]
| Tipraspada2ZM = [[Spontani raspad|SR]] (8,39 %)
| Tipraspada2ZE = ?
| Tipraspada2ZP = ?
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 3
| Simbol = Cm
| Maseni broj = 250
| Rasprostranjenost u prirodi = 0
| Vrijeme poluraspada = 8.300 [[godina|god]]
| Tipraspada1ZM = [[Spontani raspad|SR]] (74 %)
| Tipraspada1ZE = ?
| Tipraspada1ZP = ?
| Tipraspada2ZM = [[alfa-zraci|α]] (18 %)
| Tipraspada2ZE = 5,169
| Tipraspada2ZP = [[Plutonij|<sup>246</sup>Pu]]
| Tipraspada3ZM = [[beta-zraci|β<sup>-</sup>]] (8 %)
| Tipraspada3ZE = 0,037
| Tipraspada3ZP = [[Berkelij|<sup>250</sup>Bk]]
}}
|}}
'''Kirij''' ({{jez-la|curium}}) jest vještački [[hemijski element]] sa [[hemijski simbol|simbolom]] '''Cm''' i [[atomski broj|atomskim brojem]] 96. U [[periodni sistem elemenata|periodnom sistemu]] nalazi se u grupi [[aktinoidi|aktinoida]] ([[Elementi 7. periode|7. perioda]], f-blok) i ubraja se u transuranijske elemente. Ime je dobio po prezimenu hemičara bračnog para [[Marie Curie|Marie]] i [[Pierre Curie]].

Kirij je [[radioaktivnost|radioaktivni]], srebreno-svijetli [[tvrdoća|veoma tvrdi]] [[metal (hemija)|metal]]. Nastaje u [[nuklearni reaktor|nuklearnim reaktorima]]. Iz jedne tone potrošenog nuklearnog goriva nastaje oko 20 grama ovog elementa. Prvi put je dobijen u ljeto 1944. iz lakšeg elementa [[plutonij]]a, međutim njegovo otkriće je objavljeno naknadno, kada je njegov pronalazač [[Glenn T. Seaborg]] na gostovanju u jednoj radio emisiji za djecu spomenuo postojanje ovog elementa, u odgovoru na pitanja mlađih slušalaca da li je otkriven neki novi element.

Ovaj element je vrlo snažan alfa-emiter. Zbog velike količine toplote koje emitira tokom svog raspada, našao je primjenu u baterijama na bazi radionuklida. Osim toga, koristi se i za dobijanje [[izotop]]a <sup>238</sup>Pu koji se koristi za baterije koje ne emitiraju gama zračenje, poput onih u [[pacemaker]]ima. Kirij je također polazni materijal za dobijanje viših tranuranijskih i transaktinoidinih elemenata. Služi kao izvor alfa-zraka u rendgenskim spektrometrima, s kojima su, između ostalih, opremljene sonde poput [[rover]]a na Marsu: [[Mars Pathfinder]]a, [[Spirit]]a i [[Opportunity]]ja, pomoću kojih one mogu hemijski analizirati stijene na [[Mars]]u, a sličnim uređajem opremljena je i sonda [[Philae (lander)|Philae]] na svemirskoj letjelici [[Rosetta (svemirska letjelica)|Rosetta]], koja je korištena pri analizi površine komete [[67P/Čurjumov–Gerasimenko|67P/C–G]].

== Historija ==
[[Datoteka:Berkeley 60-inch cyclotron.jpg|thumb|lijevo|60-inčni ciklotron]]
Kirij su na ljeto 1944. otkrili [[Glenn T. Seaborg]] sa svojim saradnicima [[Ralph A. James]]om i [[Albert Ghiorso|Albertom Ghiorsom]]. U seriji pokusa koristili su 60-inčni [[ciklotron]] na [[Univerzitet Kalifornije (Berkeley)|Univerzitetu Kalifornije]] u Berkeleyju. Nakon [[neptunij]]a i [[plutonij]]a, bio je to treći tranuranijski element otkriven nakon 1940. godine. Njegova sinteza desila se mnogo prije nego što je sintetiziran element koji se u perodnom sistemu nalazi jedno mjesto prije kirija, [[americij]]a.<ref name="E96"/><ref name="Morrs" />

Za dobijanje novog elementa korišteni su pretežno oksidi polaznih elemenata.  U tom procesu, najprije se rastvor plutonij-nitrata (i to izotopa <sup>239</sup>Pu) nanosio na foliju načinjenu od [[platina|platine]], površine oko 0,5&nbsp;cm<sup>2</sup>. Nakon toga rastvor je isparavao a ostatak se žario do nastanka oksida (PuO<sub>2</sub>). Nakon bombardiranja uzorka u ciklotronu, on se rastvarao sa dušičnom kiselinom te ponovno pomoću koncentriranog vodenog rastvora [[amonij-hidroksid]]a da bi se istaložio u vidu hidroksida. Ostatak se rastvarao u [[perhlorna kiselina|perhlornoj kiselini]]. Daljnji tok odvajanja slijedio je pomoću ionskih izmjenjivača. U nizu eksperimenata nastajala su dva različita izotopa: <sup>242</sup>Cm i<sup>240</sup>Cm.

Prvi izotop <sup>242</sup>Cm dobijen je u julu/augustu 1944. nakon bombardiranja uzorka <sup>239</sup>Pu alfa-česticama. Pri tome je u takozvanoj (α,n)-reakciji nastajao željeni izotop i jedan [[neutron]]:
: <math>\mathrm{^{239\!\,}_{\ 94}Pu\ +\ ^{4}_{2}He\ \longrightarrow \ ^{242}_{\ 96}Cm\ +\ ^{1}_{0}n}</math>

Nesumnjiva identifikacija novog elementa izvršena je na osnovu karakterističnih nivoa energije emitiranih alfa-čestica pri raspadu. [[Vrijeme poluraspada]] tih alfa-raspada prvobitno je procijenjeno na oko 150 dana (162,8 dana<ref name="nubase" /> po aktuelnim podacima).
: <math>\mathrm{^{242}_{\ 96}Cm\ \longrightarrow \ ^{238}_{\ 94}Pu\ +\ ^{4}_{2}He}</math>

Drugi, kratkoživući izotop <sup>240</sup>Cm, koji je također nastao bombardiranjem plutonija <sup>239</sup>Pu alfa-česticama, otkriven je tek kasnije u martu 1945. godine:
: <math>\mathrm{^{239}_{\ 94}Pu\ +\ ^{4}_{2}He\ \longrightarrow \ ^{240}_{\ 96}Cm\ +\ 3\ ^{1}_{0}n}</math>

Vrijeme poluraspada ovog izotopa najprije je procijenjeno na 26,7 dana (dok je prema aktuelnim podacima izmjereno 27 dana<ref name="nubase" />).

Zbog [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskog rata]] koji je tada trajao, otkriće novog elementa nije odmah objavljeno. Za postojanje ovog elementa javnost je saznala na neobičan način: u američkoj radio emisiji ''Quiz Kids'', 11. novembra 1945. jedan od mlađih slušalaca upitao je čuvenog Glenna Seaborga koji je tom prilikom bio gost, da li je tokom Drugog svjetskog rata u sklopu istraživanja [[nuklearno oružje|nuklearnog oružja]] otkriven neki novi element. Seaborg je potvrdno odgovorio na pitanje i time je istovremeno otkrio i postojanje elementa sa sljedećim najmanjim atomskim brojem, [[americij]]a.<ref name="sheremeta"/> Ova objava desila se prije zvaničnog izvještaja podnesenog na simpoziju Američkog hemijskog društva.

Otkriće kirija (izotopa <sup>242</sup>Cm i <sup>240</sup>Cm), njegovo dobijanje i spojevi kasnije su patentirani pod nazivom ''Element 96 and compositions thereof'', pri čemu se kao pronalazač pojavljuje samo Glenn T. Seaborg.<ref name="us3161462"/> Ime ''kirij'' izabrano je analogno imenu elementa [[gadolinij]]a, metalu rijetkih zemalja, koji se u periodnom sistemu elemenata nalazi tačno iznad kirija. Odabirom imena ukazana je čast bračnom paru Pierreu i Mariji Curie, čiji je naučni rad bio ključna prekretnica u istraživanju radioaktivnosti. Time je nastavljen trend davanja imena gadolinija, koji je također dobio ime po poznatom istraživaču rijetkih zemalja, Johanu Gadolinu.<ref name="E96" />

Prve mjerljive količine ovog elementa sačinili su [[Louis B. Werner]] i [[Isadore Perlman]] 1947. u obliku [[kirij(III)-hidroksid|hidroksida]]. Radilo se o 40 μg izotopa <sup>242</sup>Cm koji je nastao bombardiranjem izotopa [[americij]]a <sup>241</sup>Am.<ref name="perlizo"/> U elementarnom obliku dobijen je tek 1951. reakcijom redukcije [[kirij(III)-fluorid]]a sa [[barij]]em.<ref name="CM_METALL"/><ref name="perlprv"/>

== Osobine ==
U [[Periodni sistem elemenata|periodnom sistemu]], kirij sa atomskim brojem 96 nalazi se u grupi aktinoida, njegov prethodnik je americij, a naredni element je [[berkelij]]. Njegov analog u grupi lantanoida je [[gadolinij]].

=== Fizičke ===
Kirij je vještački, radioaktivni [[metal (hemija)|metal]]. Dosta je tvrd, a po izgledu je srebrenasto-bijel slično kao i gadolinij, njegov analog među lantanoidima. I pod drugim fizičkim i hemijskim osobinama, kirij mu dosta nalikuje. Njegova tačka topljenja iznosi 1340&nbsp;°C što je znatno više nego kod prethodnih transuranijskih elemenata: neptunija (637&nbsp;°C<ref name="webelem"/>), plutonija (639&nbsp;°C) i americija (1173&nbsp;°C). U usporedbi s prethodnim, gadolinij se topi pri 1312&nbsp;°C. Tačka ključanja kirij iznosi 3110&nbsp;°C.

Pri standardnim uslovima temperature i pritiska kirij postoji samo u obliku α-Cm [[alotropske modifikacije]]. Kristalizira se u heksagonalnom [[kristalni sistem|kristalnom sistemu]] u prostornoj grupi ''P''6<sub>3</sub>/''mmc'' sa parametrima rešetke ''a'' = 365 pm i ''c'' = 1182 pm kao i četiri formulske jedinice po elementarnoj ćeliji.<ref name="Milman"/> [[Kristalna struktura]] sastoji se iz dvostrukog heksagonalnog, kuglastog gustog pakovanja gdje se slojevi redaju po principu ABAC pa je prema tome izotip strukture [[lantan]]a α-La.

Pri pritisku iznad 23 [[Paskal (jedinica)|GPa]], α-Cm prelazi u β-Cm. Beta modifikacija se kristalizira u kubičnom kristalnom sistemu u prostornoj grupi ''Fm''<math>\scriptstyle\overline{\mathbb{3}}</math>''m'' sa parametrom rešetke ''a'' = 493 pm,<ref name="Milman" /> što odgovara kubičnoj plošno-centriranoj rešetki ''(fcc)'' odnosno kubičnoj gusto pakovanoj kuglastoj rešetki sa redoslijedom ABC.

Fluorescencija pobuđenih Cm(III) iona dostatno je dugovječna, da bi se iskoristila za lasersku spektroskopiju fluorescencijom.<ref name="denecke"/> Dugo trajanje fluorescencije vjerovatno je uzrokovano velikom energetskom prazninom između osnovnog stanja <sup>8</sup>S<sub>7/2</sub> i prvog pobuđenog stanja <sup>6</sup>D<sub>7/2</sub>. To omogućava ciljanu detekciju spojeva kirija, jer nakon određenog vremena kratkotrajni procesi fluorescencije drugih metalnih iona i organskih supstanci počinju blijediti.<ref name="bunzli"/>

=== Hemijske ===
Najstabilnije [[oksidacijsko stanje]] kirija je +3. U nekim spojevima ponekad se može javiti i u oksidacijskom stanju +4.<ref name="Keenan"/><ref name="asprey" /> U hemijskom smislu dosta je sličan americiju i mnogim lantanoidima. U razblaženim vodenim rastvorima, ion Cm<sup>3+</sup> je bezbojan a ion Cm<sup>4+</sup> svijetlo žut.<ref name="arnold"/> U jače koncentriranim rastvorima, i ion Cm<sup>3+</sup> je također svijetlo žut.<ref name="Morrs" /><ref name="keller"/><ref name="crc78"/>

Ioni kirija spadaju u jake Lewisove kiseline, zbog čega najstabilnije komplekse gradi sa jakim bazama.<ref name="Jensen"/> Pri tome građenje kompleksa sadrži vrlo nizak udio kovalentne veze i uglavnom se zasniva na [[Ionska veza|ionskoj vezi]]. U svojim osobinama kompleksiranja, kirij se razlikuje od ranije otkrivenih aktinoida poput torija i uranija, a i po tome jako sliči lantanoidima.<ref name="Overview"/>

=== Izotopi ===
Kirij nema niti jedan stabilan [[izotop]] već su mu svi radioaktivni. Do danas je poznato dvadeset izotopa i sedam nuklearnih izomera ovog elementa između <sup>233</sup>Cm i <sup>252</sup>Cm.<ref name="nubase"/> Najduže vrijeme poluraspada imaju <sup>247</sup>Cm koje iznosi 15,6 miliona godina, te <sup>248</sup>Cm sa 348 hiljada godina. Osim njih, izotopi sa nešto dužim vremenima poluraspada su <sup>245</sup>Cm (8.500 godina), <sup>250</sup>Cm (8.300 godina) i <sup>246</sup>Cm (4.760 godina). Pri tome je izotop <sup>250</sup>Cm donekle poseban jer se njegov radioaktivni raspad pretežno (oko 86%) sastoji iz spontanog raspada. Izotopi kirija koji se tehnički najčešće koriste su <sup>242</sup>Cm sa vremenom poluraspada od 162,8 dana i <sup>244</sup>Cm sa 18,1 godina.

Poprečni presjeci za inducirani raspad putem termičkih neutrona iznose:<ref name="Klewe"/> za <sup>242</sup>Cm oko 5 [[Barn|b]], <sup>243</sup>Cm 620 b, <sup>244</sup>Cm 1,1 b, <sup>245</sup>Cm 2100 b, <sup>246</sup>Cm 0,16 b, <sup>247</sup>Cm 82 b i za <sup>248</sup>Cm 0,36 b. Ovo odgovara pravilu, prema kojem se većina transuranijskih nuklida sa neparnim brojem neutrona "termički lahko cijepa".

== Rasprostranjenost ==
Najduže živući izotop <sup>247</sup>Cm ima [[vrijeme poluraspada]] od 15,6 miliona godina. Iz tog razloga, sav primordijalni kirij, koji je postojao na Zemlji za vrijeme njenog nastanka, u međuvremenu se raspao. Kirij se danas dobija vještački u svrhu naučnih ispitivanja u vrlo malim količinama. Osim toga, u vrlo malim količinama nastaje i tokom trošenja nuklearnog goriva u reaktorima. Kirij koji je dospio u okolinu, najvećim dijelom je nastao tokom atmosferskih testova nuklearnog oružja do 1980. godine. Na nekim lokacijama izmjerene su značajne količine ovog elementa, čiji uzrok su pretežno nuklearne nesreće i drugi testovi atomskog oružja. Međutim, prirodnoj pozadinskoj radioaktivnosti na Zemlji, kirij ne pridonosi gotovo nikako.<ref name="lenntech" />

Tokom prvog otkrića elemenata [[ajnštajnij]]a i [[fermij]]a u ostacima prve američke hidrogenske bombe [[Ivy Mike]], koja je eksplodirala 1. novembra 1952. na atolu [[Eniwetok]], pored [[plutonij]]a i [[americij]]a, pronađeni su i izotopi kirija, [[berkelij]]a i [[kalifornij]]a: prije svega izotopi <sup>245</sup>Cm i <sup>246</sup>Cm, a u znatno manjoj mjeri izotopi <sup>247</sup>Cm i <sup>248</sup>Cm, dok je izotop <sup>249</sup>Cm nađen samo u tragovima. Iz razloga čuvanja vojnih tajni, rezultati testova objavljeni su tek 1956. godine.<ref name="diamond"/>

== Dobijanje ==
U vrlo malim količinama, kirij nastaje u [[nuklearni reaktor|nuklearnim reaktorima]]. U svijetu je danas dostupan u količinama od nekoliko kilograma, pri čemu se cijena izotopa <sup>244</sup>Cm odnosno <sup>248</sup>Cm kreće oko 160 [[američki dolar|US$]] po mikrogramu.<ref name="speclab"/> U nuklearnim reaktorima nastaje tokom serije nuklearnih raspada izotopa [[uranij]]a <sup>238</sup>U. Pri tome je jedan od najvažnijih koraka reakcija zahvata neutrona odnosno (n,γ), pri kojoj nastali pobuđeni "kćerka"-nuklid prelazi u osnovno stanje emitiranjem γ-kvanta. Slobodni [[neutron]]i neophodni za to nastaju nuklearnim raspadom drugog jezgra u reaktoru. U takvom nuklearno-hemijskom procesu naprije nastaje izotop plutonija <sup>239</sup>Pu putem (n,γ)-reakcije nakon koje slijede dva β<sup>−</sup> raspada. U oplodnim reaktorima ovaj proces se koristi za "oplođivanje" novog nuklearnog materijala.

:<math>\mathrm{^{238}_{\ 92}U\ \xrightarrow {(n,\gamma)} \ ^{239}_{\ 92}U\ \xrightarrow [23,5 \ min]{\beta^-} \ ^{239}_{\ 93}Np\ \xrightarrow [2,3565 \ d]{\beta^-} \ ^{239}_{\ 94}Pu}</math>
:<small>navedena vremena su vremena poluraspada.</small>

Dvije daljnje (n,γ)-reakcije nakon kojih slijedi β<sup>−</sup> raspad daju izotop [[americij]]a <sup>241</sup>Am. Nakon ponovno jedne (n,γ)-reakcije i sljedećeg β<sup>−</sup> raspada napokon nastaje <sup>242</sup>Cm.

:<math>\mathrm{^{239}_{\ 94}Pu\ \xrightarrow {2(n,\gamma)} \ ^{241}_{\ 94}Pu\ \xrightarrow [14,35 \ a]{\beta^-} \ ^{241}_{\ 95}Am\ \xrightarrow {(n,\gamma)} \ ^{242}_{\ 95}Am\ \xrightarrow [16,02 \ h]{\beta^-} \ ^{242}_{\ 96}Cm}</math>

U svrhu istraživanja, kirij se na efikasniji način ciljano može dobiti iz plutonija, a koji je dostupan u većim količinama u potrošenom nuklearnom gorivu. On se prvo izlaže zračenju nekog izvora neutrona a koji ima snažan tok neutrona. Pošto su pri tome mogući znatno snažniji tokovi neutrona nego u nuklearnim reaktorima, u tom slučaju preovladava nešto drugačiji tok reakcije nego ranije prikazani. Iz <sup>239</sup>Pu tokom četiri uzastopne (n,γ)-reakcije nastaje <sup>243</sup>Pu, a koji β-raspadom uz vrijeme poluraspada od 4,96 sati raspada se na izotop americija <sup>243</sup>Am. Nakon daljnje (n,γ)-reakcije nastali <sup>244</sup>Am ponovno putem β-raspada prelazi u <sup>244</sup>Cm uz vrijeme poluraspada od 10,1 sati.<ref name="Morrs"/>

:<math>\mathrm{^{239}_{\ 94}Pu\ \xrightarrow {4(n,\gamma)} \ ^{243}_{\ 94}Pu\ \xrightarrow [4,956 \ h]{\beta^-} \ ^{243}_{\ 95}Am\ \xrightarrow {(n,\gamma)} \ ^{244}_{\ 95}Am\ \xrightarrow [10,1 \ h]{\beta^-} \ ^{244}_{\ 96}Cm}</math>

:<math>\mathrm{^{244}_{\ 96}Cm\ \xrightarrow [18,11 \ a]{\alpha} \ ^{240}_{\ 94}Pu}</math>

Ova reakcija odvija se i u gorivu u nuklearnim centralama, tako da se izotop <sup>244</sup>Cm može dobiti i preradom potrošenog nuklearnog goriva.

== Reference ==
{{refspisak|2|refs=
<ref name="E96">G. T. Seaborg, R. A. James, A. Ghiorso: ''The New Element Curium (Atomic Number 96)'', NNES PPR ''(National Nuclear Energy Series, Plutonium Project Record)'', vol. 14 B, ''The Transuranium Elements: Research Papers'', Paper No. 22.2, McGraw-Hill Book Co., Inc., New York, 1949 ([http://www.osti.gov/cgi-bin/rd_accomplishments/display_biblio.cgi?id=ACC0049&numPages=13&fp=N sažetak]; [http://www.osti.gov/accomplishments/documents/fullText/ACC0049.pdf transkript (januar 1948)], PDF).</ref>
<ref name="nubase">{{Cite journal|author=G. Audi, O. Bersillon, J. Blachot, A. H. Wapstra|title=The NUBASE evaluation of nuclear and decay properties|journal=Nuclear Physics A|number=729|year=2003|pages=3-128|url=http://amdc.in2p3.fr/nubase/Nubase2003.pdf|format=pdf|date=|access-date=3. 1. 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20110720233206/http://amdc.in2p3.fr/nubase/Nubase2003.pdf|archive-date=20. 7. 2011|url-status=dead}}</ref>
<ref name="sheremeta">Rachel Sheremeta Pepling: [http://pubs.acs.org/cen/80th/americium.html ''Americium''], Chemical & Engineering News, 2003.</ref>
<ref name="us3161462">{{Cite patent|country=US|number=3161462|status=Patent|title=Element 96 and compositions thereof|gdate=15. 12. 1964|inventor=Glenn T. Seaborg}}</ref>
<ref name="perlizo">L. B. Werner, I. Perlman: ''Isolation of Curium'', NNES PPR ''(National Nuclear Energy Series, Plutonium Project Record)'', vol. 14 B, ''The Transuranium Elements: Research Papers'', Paper No. 22.5, McGraw-Hill Book Co., Inc., New York, 1949.</ref>
<ref name="CM_METALL">{{Cite journal|author=J. C. Wallmann, W. W. T. Crane, B. B. Cunningham|title=The Preparation and Some Properties of Curium Metal|journal=J. Am. Chem. Soc.|year=1951|volume=73|number=1|pages=493–494|doi=10.1021/ja01145a537}}</ref>
<ref name="perlprv">{{Cite journal|author=L. B. Werner, I. Perlman|title=First Isolation of Curium|journal=J. Am. Chem. Soc.|year=1951|volume=73|number=11|pages=5215–5217 |doi=10.1021/ja01155a063}}</ref>
<ref name="webelem">WebElements Periodic Table of the Elements: [http://www.webelements.com/neptunium/physics.html Neptunium physical properties].</ref>
<ref name="Milman">{{Cite journal|author=V. Milman, B. Winkler, C. J. Pickard|title=Crystal Structures of Curium Compounds: An ab initio study|journal=Journal of Nuclear Materials|year=2003|volume=322|number=2-3|pages=165–179|doi=10.1016/S0022-3115(03)00321-0}}</ref>
<ref name="denecke">{{Cite journal|author=M. A. Denecke, A. Rossberg, P. J. Panak, M. Weigl, B. Schimmelpfennig, A. Geist|title=Characterization and Comparison of Cm(III) and Eu(III) Complexed with 2,6-Di(5,6-dipropyl-1,2,4-triazin-3-yl)pyridine Using EXAFS, TRFLS, and Quantum-Chemical Methods|journal=Inorg. Chem.|year=2005|volume=44|pages=8418–8425|doi=10.1021/ic0511726}}</ref>
<ref name="bunzli">{{Cite book|author=J.-C. G. Bünzli, G. R. Choppin|title=Lanthanide Probes in Life, Chemical and Earth Sciences: Theory and Practice|publisher=Elsevier|location=Amsterdam|year=1989}}</ref>
<ref name="Keenan">{{Cite journal|author=Thomas K. Keenan|title=First Observation of Aqueous Tetravalent Curium|journal=J. Am. Chem. Soc.|year=1961|volume=83|number=17|pages=3719–3720|doi=10.1021/ja01478a039}}</ref>
<ref name="asprey">{{Cite journal|author=L. B. Asprey, F. H. Ellinger, S. Fried, W. H. Zachariasen|title=Evidence for Quadrivalent Curium. X-ray Data on Curium Oxides|journal=J. Am. Chem. Soc.|year=1955|volume=77|number=6|pages=1707–1708|doi=10.1021/ja01611a108}}</ref>
<ref name="keller">{{Cite book|author=C. Keller|title=The Chemistry of the Transuranium Elements|publisher=Verlag Chemie|location=Weinheim|year=1971|page=544}}</ref>
<ref name="crc78">{{Cite book|editor=David R. Lide|title=CRC Handbook of Chemistry and Physics|publisher=CRC Press|edition=78|location=Boca Raton|year=1997|pages=4-9}}</ref>
<ref name="Jensen">{{Cite journal|author=M. P. Jensen, A. H. Bond|title=Comparison of Covalency in the Complexes of Trivalent Actinide and Lanthanide Cations|journal=J. Am. Chem. Soc.|year=2002|volume=124|number=33|pages=9870–9877|doi=10.1021/ja0178620}}</ref>
<ref name="Overview">{{Cite journal|author=G. T. Seaborg|title=Overview of the Actinide and Lanthanide (the ''f'') Elements|journal=Radiochim. Acta|year=1993|volume=61|pages=115–122|doi=10.1524/ract.1993.61.34.115}}</ref>
<ref name="Klewe">{{Cite book|editor=G. Pfennig, H. Klewe-Nebenius, W. Seelmann-Eggebert|title=Karlsruher Nuklidkarte|edition=6|year=1998}}</ref>
<ref name="lenntech">{{Cite web|url=http://www.lenntech.com/deutsch/Data-PSE/Cm.htm|title=Lenntech (Curium)|access-date=6. 1. 2018}}</ref>
<ref name="diamond">{{Cite journal|author=P. R. Fields, M. H. Studier, H. Diamond, J. F. Mech, M. G. Inghram, G. L. Pyle ''et al.''|title=Transplutonium Elements in Thermonuclear Test Debris|url=https://archive.org/details/sim_physical-review_1956-04-01_102_1/page/n180|journal=Physical Review|year=1956|volume=102|number=1|pages=180–182|doi=10.1103/PhysRev.102.180}}</ref>
<ref name="speclab">[http://www.speclab.com/elements/curium.htm Informacije o elementu kiriju] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101101210108/http://www.speclab.com/elements/curium.htm |date=1. 11. 2010 }}, www.speclab.com ''(engl.)''</ref>
.<ref name="arnold">{{Cite book|author=Arnold F. Holleman, Nils Wiberg|title=Lehrbuch der Anorganischen Chemie|url=https://archive.org/details/lehrbuchderanorg00wibe|edition=102|publisher=de Gruyter|location=Berlin|year=2007|isbn=978-3-11-017770-1|page=[https://archive.org/details/lehrbuchderanorg00wibe/page/n2188 2149]}}</ref>
<ref name="harry">{{Cite book|author=Harry H. Binder|title=Lexikon der chemischen Elemente|publisher=S. Hirzel Verlag|location=Stuttgart|year=1999|isbn=3-7776-0736-3|pages=174–178}}</ref>
<ref name="Morrs">{{Cite book|author=Gregg J. Lumetta, Major C. Thompson, Robert A. Penneman, P. Gary Eller|url=http://radchem.nevada.edu/classes/rdch710/files/Curium.pdf|chapter=Curium|editor=Lester R. Morss, Norman M. Edelstein, Jean Fuger|title=The Chemistry of the Actinide and Transactinide Elements|publisher=Springer|location=Dordrecht|year=2006|isbn=1-4020-3555-1|pages=1397–1443|doi=10.1007/1-4020-3598-5_9|access-date=28. 12. 2017|archive-date=17. 7. 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100717154205/http://radchem.nevada.edu/classes/rdch710/files/curium.pdf|url-status=dead}}</ref>
}}
{{Commonscat|Curium}}
{{PSE}}
{{Hemijski elementi nazvani po naučnicima}}

[[Kategorija:Hemijski elementi]]