Izvorni kôd stranice Kalij

{{Infokutija hemijski element
| Hemijski element = Kalij
| Simbol = K
| Atomski broj = 19
| Serija = Alkalni metali
| Grupa = 1
| Perioda = 4
| Blok = s
| Slika = [[Datoteka:Potassium-2.jpg|180px]]
| Boja serije = OrangeRed
| Izgled = srebreno bijeli metal
| Zastupljenost = 2,4<ref name="Harry H. Binder" />
| Atomska masa = 39,0983
| Atomski radijus = 220
| Atomski radijus izračunat = 243
| Kovalentni radijus = 203
| Van der Waalsov radijus = 275
| Elektronska konfiguracija = &#x5B;[[Argon|Ar]]&#x5D; 4s<sup>1</sup>
| Izlazna energija = 2,3
| Elektroni u energetskom nivou = 2, 8, 8, 1
| Agregatno stanje = čvrsto
| Mohsova skala tvrdoće = 0,4
| Struktura kristala = kubična prostorno centrirana
| Gustoća = 856<ref name="Greenwood"/>
| Gustoća_K = 293,15
| Magnetizam = paramagnetičan<math>\chi_{m}</math> = 5,7 · 10<sup>−6</sup>)<ref name="weast" />
| Energija ionizacije_1 = 418,8
| Tačka topljenja_K = 336,53
| Tačka topljenja_C = 63,38
| Tačka ključanja_K = 1047<ref name="zhang" />
| Tačka ključanja_C = 774
| Molarni volumen = 45,94 · 10<sup>−6</sup>
| Toplota isparavanja = 79,1<ref name="zhang" />
| Toplota topljenja = 2,334
| Pritisak pare = 1,06 · 10<sup>−4</sup>
| Pritisak pare_K = 
| Brzina zvuka = 2000
| Brzina zvuka_K = 293,15
| Specifična toplota = 757,8<ref name="Harry H. Binder" />
| Specifična toplota_K = 
| Specifična električna provodljivost = 13,9 · 10<sup>6</sup>
| Specifična električna provodljivost_K = 
| Toplotna provodljivost = 102,4
| Toplotna provodljivost_K = 
| Oksidacioni broj = 1
| Oksidi = K<sub>2</sub>O
| Elektrodni potencijal = −2,92 [[Volt|V]] (K<sup>+</sup>+ e<sup>−</sup> → K)
| Elektronegativnost = 0,82
| Oznaka upozorenja = {{Oznake upozorenja|F|C}}
| Oznake upozorenja R = {{Oznake upozorenja R|14/15|34}}
| Oznake upozorenja S = {{Oznake upozorenja S|(1/2)|8|45}}
| Radioaktivan = Ne
| Izotopi = 
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 1
| Simbol = K
| Maseni broj = 38
| Rasprostranjenost u prirodi = 0
| Vrijeme poluraspada = 7,636 [[Minuta|min]]
| Tipraspada1ZM = [[Elektronski zahvat|ε]]
| Tipraspada1ZE = 5,913
| Tipraspada1ZP = <sup>38</sup>Ar
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 0
| Simbol = K
| Maseni broj = 39
| Rasprostranjenost u prirodi = '''93,26'''
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 3
| Simbol = K
| Maseni broj = 40
| Rasprostranjenost u prirodi = 0,012
| Vrijeme poluraspada = 1,277 · 10<sup>9</sup> [[godina|god]]
| Tipraspada1ZM = [[beta-zraci|β<sup>-</sup>]]
| Tipraspada1ZE = 1,311
| Tipraspada1ZP = <sup>40</sup>Ca
| Tipraspada2ZM = [[Elektronski zahvat|ε]]
| Tipraspada2ZE = 1,505
| Tipraspada2ZP = [[Argon|<sup>40</sup>Ar]]
| Tipraspada3ZM = [[beta-zraci|β<sup>+</sup>]]
| Tipraspada3ZE = 1,505
| Tipraspada3ZP = <sup>40</sup>Ar
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 0
| Simbol = K
| Maseni broj = 41
| Rasprostranjenost u prirodi = 6,73
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 1
| Simbol = K
| Maseni broj = 42
| Rasprostranjenost u prirodi = 0
| Vrijeme poluraspada = 12,36 [[Sat (jedinica)|h]]
| Tipraspada1ZM = [[beta-zraci|β<sup>-</sup>]]
| Tipraspada1ZE = 3,525
| Tipraspada1ZP = <sup>42</sup>Ca
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 1
| Simbol = K
| Maseni broj = 43
| Rasprostranjenost u prirodi = 0
| Vrijeme poluraspada = 22,3 [[Sat (jedinica)|h]]
| Tipraspada1ZM = [[beta-zraci|β<sup>-</sup>]]
| Tipraspada1ZE = 1,815
| Tipraspada1ZP = <sup>43</sup>Ca
}}
|}}
'''Kalij''' ({{la|kalium}}) jest [[hemijski element]] sa [[hemijski simbol|simbolom]] '''K''' i [[Atomski broj|atomskim brojem]] 19. Elementarni kalij je mehki srebreno-sjajni [[Alkalni metali|alkalni metal]] koji burno [[Redoks reakcija|oksidira]] u prisustvu [[zrak]]a i veoma je reaktivan sa [[voda|vodom]], dajući dovoljno toplote da zapali vodik koji se oslobađa u toj reakciji.

Pošto su kalij i natrij hemijski dosta slični, prošlo je dosta vremena prije nego što su njihove [[soli (hemijski spojevi)|soli]] pravilno identificirane. Da se radi o različitim elemenata u tim solima je naslućeno još od 1702. godine,<ref name="1702Suspect" /> a to je dokazano tek 1807. godine kada su kalij i natrij pojedinačno izolirani iz različitih soli putem [[elektroliza|elektrolize]]. Kalij se u prirodi pojavljuje samo u ionskim solima. Kao takav, pronađen je rastvoren u [[morska voda|morskoj vodi]] (gdje je po težini zastupljen oko 0,04%<ref name="seawaterconcentation" /><ref name="seafriends" />) te kao dio mnogih [[minerali|minerala]].

Brojne industrijske hemijske aplikacije kalija se zasnivaju na relativno velikoj rastvorljivosti kalijevih spojeva u vodi, poput kalijevih [[sapun]]a. Kalij kao metal se koristi samo rijetkim situacijama, a u mnogim hemijskim reakcijama je zamijenjen metalnim [[kalcij]]em.

Ioni kalija su neophodni za život svih živih ćelija. Difuzija iona kalija je ključni mehanizam u prijenosu impulsa kroz [[Nervni sistem|nervne ćelije]], a nedostatak kalija u organizmima, naročito kod životinja i ljudi rezultira brojim [[Srce|srčanim]] problemima. Kalij u značajnim koncentracijama se može naći unutar biljnih ćelija, pogotovo u [[voće|voću]]. Visoka koncentracija kalija u biljkama, pogotovo kada se u njima nalazi relativno malo natrija, rezultiralo je time da je kalij prvo izoliran iz [[pepeo|pepela]] nekih biljaka, što je kasnije dalo i ime elementu u engleskom jeziku ''potassium'' (od ''potash'' - pepeo nastao sagorijevanjem drveta). Iz istog razloga, proizvodnja poljoprivrednih proizvoda intenzivno crpi kalij iz zemljišta, pa se za umjetna gnjojiva utroši oko 95% svjetske hemijske proizvodnje kalija i kalijevih spojeva.<ref name="Greenwood" />

Stabilni [[izotop]]i su <sup>39</sup>K i <sup>41</sup>K. Važan nestabilni izotop je <sup>40</sup>K, iz kojeg zavisno od načina promjene nastaje <sup>40</sup>Ar ili <sup>40</sup>Ca.

== Historija ==
Elementarni kalij i njegove soli (kao izdvojeni spojevi od ostalih soli) nisu bili poznati u doba [[Antički Rim|Rimskog carstva]], a latinsko ime elementa ne potiče iz [[Latinski jezik|klasičnog latinskog]] nego iz neo-latinskog. Latinsko ime ''kalium'' je izvedeno iz riječi ''alkalni'', što je dalje došlo iz arapskog ''al-qalyah'' ({{ArJ|القَلْيَه}}), pepeo biljke. Sličan pojam u engleskom jeziku, ''alkali'' ima isti korjen (kalij u modernom arapskom jeziku se naziva ''butasyum'' ({{ArJ|بوتاسيوم}})).

[[Datoteka:Sir Humphry Davy, Bt by Thomas Phillips.jpg|thumb|120px|lijevo|[[Humphry Davy]]]]
Ime za element na engleskom jeziku ''potassium'' je izvedeno iz riječi ''potaša'',<ref name="davyh" /> aludirajući na metod na koji se potaša pravi - otapanjem pepela nastalog sagorijevanjem drva ili lišća te isparavanjem nastalog rastvora. Potaša je uglavnom mješavina kalijevih soli jer biljke imaju vrlo malo ili nikako natrija, dok se veći dio ostalog mineralnog sadržaja biljaka odnosi na kalcijeve soli relativno nerastvorljive u vodi. Iako se potaša koristila od antičkog vremena, veći dio historije nije bilo poznato da se radi o materiji različitoj od natrijevih mineralnih soli. [[Georg Ernst Stahl]] je tokom eksperimenta 1702. godine pokazao da moguće postojanje bitnih razlika između kalijevih i natrijevih soli,<ref name="1702Suspect" /> dok je [[Henri Louis Duhamel du Monceau]] te pretpostavljene razlike i dokazao 1736. godine.<ref name="image73" /> Tačni hemijski sastavi kalijevih i natrijevih spojeva i status hemijskih elemenata kalija i natrija nisu bili poznati sve dok [[Antoine Lavoisier]] nije uključio ''alkali'' u svoj spisak hemijskih elemenata iz 1789. godine.<ref name="weeks" /><ref name="disco" />

[[Humphry Davy]] je prvi izolirao metalni kalij 1807. godine u Engleskoj, tako što ga je izdvojio iz [[kalij-hidroksid]]a (KOH, kaustične potaše) putem elektrolize istopljenih soli pomoću, tada novootkrivenog [[Voltin stup|Voltinog stupa]]. Kalij je prvi metal koji je izoliran putem elektrolize.<ref name="Enghag2004" /> Kasnije, iste godine, Davy je objavio da je izdvojio drugi metal, natrij, iz mineralnog derivata (kaustične sode, NaOH) umjesto soli biljaka putem slične tehnike, dokazujući da se radi o drugačijem elementu i solima.<ref name="davyh" /><ref name="weeks"/><ref name="disco"/><ref name="200disco" /> Iako je proizvodnja metalnog kalija i natrija dokazala da su oba elementi, prošlo je dosta vremena prije nego što je to općenito prihvaćeno u nauci.<ref name="disco"/>

Dugo vremena jedina značajnija primjena potaše je bila u proizvodnji [[Staklo|stakla]], sredstva za izbjeljivanje i [[sapun]]a.<ref name="doip749" /> Kalijevi sapuni iz životinjskih masti i biljnih ulja su posebno bili na cijeni pošto su se mogli više rastvarati u vodi i imali su nježniju teksturu, te su bili poznati kao mehki sapuni.<ref name="Greenwood"/> Otkriće [[Justus Liebig]]a 1840. godine pokazalo je da je kalij neophodan element za biljke i da su brojne vrste zemljišta siromašne njim.<ref name="ihrer" /> To je dovelo do ogromnog rasta potražnje za kalijevim solima. Prvobitno kao izvor kalijevih soli korištenih kao umjetno gnojivo uzimao se pepeo drveta nekih vrsta bora, međutim nakon što su 1868. godine otkriveni veliki depoziti minerala koji sadrži [[kalij-hlorid]] u blizini njemačkog grada [[Staßfurt]]a, počela je proizvodnja kalijevih umjetnih gnojiva u industrijskim količinama.<ref name="Cordel" /><ref name="Kalidüngung" /><ref name="intlfer" /> Kasnije su otkriveni i drugi depoziti potaše, a tokom 1960tih godina Kanada je postala najdominantniji proizvođač.<ref name="jst3103338" /><ref name="Rittenhouse" />

== Osobine ==
=== Fizičke ===
Atomi kalija imaju 19 elektrona, što je za samo jedan više od izuzetno stabilne konfiguracije [[argon]]a. Zbog toga, vrlo je lahko da atom kalija izgubi jedan elektron ''viška'' nego da dobije jedan; u svakom slučaju, poznati su alkalni ioni, K<sup>–</sup>.<ref name="K-" /> Zbog niske prve ionizacijske energije (418,8 kJ/mol), atom kalija vrlo lahko gubi jedan elektron i oksidira u monopozitivni kation K<sup>+</sup>.<ref name="K+++" /> Ovaj proces zahtijeva tako malo energije da se kalij može oksidirati u atmosferskom kisiku. Nasuprot tome, druga ionizacijska energija je izuzetno visoka (3052 kJ/mol), zato što otpuštanjem dva elektrona razbija elektronsku konfiguraciju plemenitog plina.<ref name="K+++"/> Zbog toga kalij ne formira jedinjenja sa oksidacijskim brojem +2 ili višim.<ref name="K-"/>

Kalij je, poslije [[litij]]a metal sa najmanjom gustoćom. To je mehki metal sa niskom tačkom topljenja i može se lahko rezati [[nož]]em. Svježe odrezani kalij ima srebrenasti izgled, međutim veoma brzo počinje da blijedi i postaje siv nedugo nakon što je izložen na zraku.<ref name="Greenwood"/><ref name="HollemanAF" /> Pri testu bojenja plamena, kalij i njegovi spojevi emitiraju ljubičastu boju sa najvišim vrhom emisionog spektra na 766,5&nbsp;nm.<ref name="Greenwood"/><ref name="HollemanAF"/>

=== Hemijske ===
Kalij je ekstremno aktivan metal, koji burno reagira sa kisikom i vlagom iz zraka. U dodiru sa kisikom pretvara se u [[kalij-peroksid]] a sa vodom u [[kalij-hidroksid]]. Reakcija kalija sa vodom je opasna zbog svog burnog [[egzotermična reakcija|egzotermičkog karaktera]] i otpuštanja plina [[vodik]]a. Vodik dalje reagira sa vodom čak ako je prisutna i u tragovima; zbog toga kalij i njegova tečna legura sa natrijem su jaki isušivači (desikanti) koji se mogu koristiti za sušenje rastvora prije destilacije<ref name="HollemanAF"/><ref name=b35 />

Zbog osjetljivosti kalija na vodu i zrak, reakcije kalija su moguće samo u inertnoj atmosferi, poput plina [[argon]]a koristeći tehnike bez prisustva zraka. Kalij ne reagira sa većinom [[Ugljikovodici|ugljikovodika]], poput mineralnih ulja ili [[kerozin]]a.<ref name="HollemanAF"/> Dobro se rastvara u tečnom [[amonijak]]u u količini od 480 g na 1000 g amonijaka pri temperaturi od 0&nbsp;°C. U zavisnosti od koncentracije, otopine kalija u amonijaku su od plave do žute nijanse, a njihova električna provodljivost je slična kao i kod tečnih metala. U čistom rastvoru, kalij sporo reagira sa amonijakom formirajući KNH<sub>2</sub>, međutim ova reakcija se može ubrzati dodavanjem manjih količina soli tranzicijskih metala.<ref name=b32 /> On se može reducirati [[soli (hemijski spojevi)|soli]] do metala; kalij se često koristi kao sredstvo za redukciju i dobijanje fino odvojenih metala iz njihovih soli putem [[Riekeova metoda|Riekeve metode]].<ref name="rieke" /> Naprimjer, dobijanje magnezija putem Riekeve metode zahtjeva korištenje kalija kao redukcionog sredstva:

:[[Magnezij-hlorid|MgCl<sub>2</sub>]] + 2 K → Mg + 2 KCl

=== Izotopi ===
{{Glavni|Izotopi kalija}}
Postoje 24 poznata [[izotop]]a kalija, od kojih se tri pojavljuju u prirodi: <sup>39</sup>K (udio 93,3%), <sup>40</sup>K (udio 0,0117%) i <sup>41</sup>K (udio 6,7%). Kalij <sup>40</sup>K koji se pojavljuje u prirodi ima [[vrijeme poluraspada]] od 1,25×10<sup>9</sup> godina. On se raspada bilo na stabilni [[Argon|<sup>40</sup>Ar]] putem emisije [[pozitron]]a ili [[Elektronski zahvat|elektronskog zahvata]] (11,2%) ili na stabilni [[Kalcij|<sup>40</sup>Ca]] putem [[Beta-zraci|beta raspada]] (88,8%).<ref name="NUBASE" />

Raspad <sup>40</sup>K do <sup>40</sup>Ar omogućava upotrebu poznate metode za određivanje starosti kamenja i stijena. [[Kalij–argon datiranje|Konvencionalna metoda određivanja starosti]] pomoću K-Ar polazi od pretpostavke da stijene nisu sadržavale argon u vrijeme svog stvaranja tako da je sav naknadni radiogenski argon (tj. <sup>40</sup>Ar) količinski ostao. Starost [[minerali|minerala]] se određuje mjerenjem koncentracije kalija i količine radiogenskog argona <sup>40</sup>Ar koji je uskladišten. Najpogodniji minerali za određivanje starosti uključuju biotit, muskovit, metamorfska hornblenda i vulkanski [[feldspat]]; cijeli uzorak stijene počev od vulkanske lave i plitkih [[Magmatske stijene|magmatskih stijena]] također može biti starosno analiziran ako nije naknadno izmijenjen.<ref name="NUBASE"/><ref name="bowen" /> Pored određivanja starosti, izotopi kalija se koriste i kao radioaktivni traseri u studijama eluvijalnog procesa i ciklusa hranjivih materija jer je kalij makronutrijent neophodan za [[život]].<ref name="anacd" />	

<sup>40</sup>K se pojavljuje u prirodnoj smjesi kalija (i nekim komercijalnim zamjenama za so) u dovoljnim količinama da se ti supstituti mogu koristiti kao radioaktivni izvor za školske potrebe. U zdravim životinjama i ljudima, izotop <sup>40</sup>K predstavlja jedan od najvećih izvora radioaktivnosti, veći čak i od izotopa [[Ugljik|<sup>14</sup>C]]. U ljudskom tijelu od otprilike 70&nbsp;kg mase, desi se oko 4.400 raspada jezgara atoma <sup>40</sup>K u sekundi.<ref name="humanb" /> Aktivnost prirodnog kalija je 31 [[bekerel|Bq]]/g.<ref name="fpwin" />

== Rasprostranjenost ==
[[Datoteka:PotassiumFeldsparUSGOV.jpg|mini|desno|Kalij u [[feldspat]]u]]
[[Datoteka:Flammenf%C3%A4rbungK.png|mini|lijevo|Soli kalija boje plamen ružičasto]]
Kalij se formira u [[svemir]]u putem [[nukleosinteza|nukleosinteze]] iz lakših atoma. Stabilni oblik kalija se stvara u [[Supernova|supernovi]] putem eksplozivnog procesa sagorijevanja kisika.<ref name="shimansky" />

Elementarni kalij se ne pojavljuje u prirodi zato što burno reagira u kontaktu sa vodom.<ref name="HollemanAF"/> U raznim spojevima, kalij čini oko 2,6% težine Zemljine kore i sedmi je najrasprostranjeniji element, podjednako zastupljen kao i natrij kojeg ima oko 1,8% Zemljine kore.<ref name="Greenwood"/> U morskoj vodi, kalij sa 0,39 g/l<ref name="seawaterconcentation"/> je daleko manje zastupljen od natrija (10,8 g/l).<ref name=geo/><ref name="indus" />

[[Ortoklas]] (kalij feldspat) je obični mineral koji gradi stijene. [[Granit]] naprimjer sadrži oko 5% kalija, što je daleko više od prosjeka u Zemljinoj kori. [[Silvit]] (KCl), [[karnalit]] (KCl·MgCl<sub>2</sub>·6(H<sub>2</sub>O)), [[kainit]] (MgSO<sub>4</sub>·KCl·3H<sub>2</sub>O) i [[langbeinit]] (MgSO<sub>4</sub>·K<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>)) su minerali koji se nalaze u velikim evaporatnim depozitima širom svijeta. Depoziti često imaju slojeve počev sa najmanje rastvorljivim na dnu i najviše rastvorljivom na vrhu.<ref name="indus"/> Depoziti nitrata ([[kalij-nitrat]]) se formiraju dekompozicijom organskog materijala u kontaktu sa zrakom, uglavnom u [[pećina]]ma; zbog dobre rastvorljivosti nitrata u vodi formiranje većih depozita zahtijeva posebne uslove okoline.<ref name="rossh" />

== Upotreba ==
=== Gnojivo ===
[[Datoteka:Patentkali (Potassium sulfate with magnesium).jpg|thumb|120px|lijevo|Kalij-sulfat i magnezij-sulfat u gnojivu]]
Ioni kalija su neophodni sastojci za rast [[Biljke|biljaka]] i mogu se naći u mnogim vrstama zemljišta.<ref name="Greenwood"/> Oni se koriste kao [[Gnojivo|gnojiva]] u [[poljoprivreda|poljoprivredi]], hortikulturi i hidroponskim kulturama u obliku [[kalij-hlorid]]a (KCl), [[kalij-sulfat]]a (K<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>) ili [[kalij-nitrat]]a (KNO<sub>3</sub>). Za proizvodnju poljoprivrednih gnojiva troši se oko 95% ukupne hemijske industrijske proizvodnje kalija a 90% ponude čini kalij u obliku KCl.<ref name="Greenwood"/> Sadržaj kalija u većini biljaka se kreće od 0,5% do 2% od ukupne težine plodova, obično se izražava kao količina K<sub>2</sub>O. Moderna poljopriveda koja daje visoke prinose mnogo zavisi od gnojiva koja nadoknađivaju gubitak kalija tokom rasta kultura. U 2005. godini oko 93% svjetske proizvodnje kalijevih spojeva je utrošeno u industriji gnojiva.<ref name="USGSYB2006" />

=== Hrana ===
Kationi kalija su nutritijenti neophodni za ljudski život i zdravlje. [[Kalij-hlorid]] se koristi kao zamjena za običnu [[So|kuhinjsku so]] kod osoba koje moraju smanjiti unos natrija kao jedan od načina kontrole [[Hipertenzija|hipertenzije]]. U SAD, Agencija za kontrolu hrane i lijekova smatra [[paradajz]], sok od [[Narandža|narandže]], bijeli [[grah]], [[krompir]] i [[banana|banane]] najveće izvore kalija u ishrani.<ref name="Contenta" />

Kalij-natrij-tartrat (KNaC<sub>4</sub>H<sub>4</sub>O<sub>6</sub>, [[Rochelleova so]]) je glavni sastojak praška za pecivo; također se koristi i za posrebravanje ogledala. [[Kalij-bromat]] (KBrO<sub>3</sub>) je jako oksidaciono sredstvo ([[E924]]) i koristi se kao učvršćivač. Kalij-bisulfit KHSO<sub>3</sub> se koristi za čuvanje i konzerviranje hrane naprimjer u [[vino|vinu]] i [[pivo|pivu]] (ali ne i mesu). Pored toga, koristi se za izbjeljivanje tekstila i štavljenja kože.<ref name="maturing" /><ref name="Exposurea" />

== Spojevi ==
Jedina [[Valencija (hemija)|valencija]] kalija je +1. Metalni kalij je veoma snažno redukciono sredstvo koje se lahko oksidira na monopozitivni [[kation]] K<sup>+</sup>. Jednom oksidiran, on je izuzetno stabilan i teško se ponovo reducira do metala.<ref name="K-"/> Kalij-hidroksid lahko reagira s [[ugljik-dioksid]]om dajući [[kalij-karbonat]] koji je koristan za uklanjanje tragova gasova iz zraka. Općenito, spojevi kalija imaju odličnu rastvorljivost u vodi, koja se objašnjava visokom energijom hidratacije K<sup>+</sup> iona. Ioni kalija su bezbojni u vodi i izuzetno teško se talože; moguće metode taloženja uključuju reakcije sa [[natrij-tetrafenilborat]]om, [[heksahloroplatinska kiselina|heksahloroplatinskom kiselinom]] i [[natrij-kobaltnitrit]]om.<ref name="HollemanAF"/> Važno jedinjenje za hemiju je također i [[kalij-permanganat]].

Kalij oksidira dosta brže od većine metala i formira [[Oksidi|okside]] putem O-O veza, kao i svi alkalni metali osim litija. Tri vrste oksida se formiraju tokom reakcije: kalij-oksid, kalij-peroksid i kalij-superoksid,<ref name="lide87" /> koji sadrže tri različita iona zasnovana na kisiku: kisik (O<sup>2-</sup>), peroksid (O<sub>2</sub><sup>2-</sup>) i superoksid (O<sub>2</sub><sup>-</sup>). Posljednje dvije vrste, naročito superoksid su veoma rijetke i grade se samo u reakcijama sa veoma [[Elektronegativnost|elektropozitivnim]] metalima; te vrste sadrže kisik-kisik veze.<ref name="b35" /> Svi binarni kalij-kisik spojevi burno reagiraju sa vodom dajući [[kalij-hidroksid]]. Ovaj spoj je jaka alkalna baza, u vodi se može rastvoriti u količini od 1,21&nbsp;kg po litru vode.<ref name="lide86" /><ref>Schultz, str. 94</ref>
[[Datoteka:potassium-superoxide-unit-cell-3D-ionic.png|mini|lijevo|Struktura čvrstog kalij-superoksida (KO<sub>2</sub>).]]

=== U vodenim rastvorima ===
Kalijevi spojevi su obično izrazito ionski i zbog toga je većina njih rastvorljiva u vodi. Osnovne vrste u vodi su akvakompleksi [K(H<sub>2</sub>O)<sub>n</sub>]<sup>+</sup> gdje je n = 6 i 7.<ref name=Lincoln /> Nekoliko soli je slabo rastvorljivo u vodi uključujući [[kalij-tetrafenilborat]], [[kalij-heksahloroplatinat]] i [[kalij-kobaltnitrit]].<ref name="HollemanAF"/><ref name="earlk" />

== Biološki značaj ==
{{Glavni|Kalij u biologiji}}
[[Datoteka:Scheme sodium-potassium pump-bs.svg|mini|desno|300px|Djelovanje [[Natrij-kalij pumpa|natrij-kalij pumpe]] je primjer primarnog aktivnog trasporta. Dva nosača proteina lijevo koriste ATP za prijenos natrija izvan ćelije protiv koncentracije gradijenta. Proteini desno koriste sekundarni aktivni transport za prijenos kalija u ćeliju.]]

Kalij je osmi ili deveti najčešći element po masi (0,2%) u ljudskom tijelu, tako da odrasla osoba teška oko 60&nbsp;kg ima u sebi oko 120 g kalija.<ref name="calibration" /> Ljudsko tijelo ima toliko kalij kao i naprimjer sumpora i hlora, a od osnovnih minerala samo kalcija i fosfora ima više.<ref name="Changr" />

Kationi kalija su važni za neurološke funkcije u organizmu ([[mozak]] i [[Nervni sistem|nerve]]) i utiče na osmotski balans između ćelija i međućelijske tekućine, a regulira njihovu distribuciju u svim životinjama (ali ne i biljkama) putem takozvane pumpe Na+/K+-ATPaze.<ref name="Campbell" /> Ova ionska pumpa koristi [[Adenozin trifosfat|ATP]] za pumpanje tri natrijeva iona iz ćelije i dva kalijeva iona u ćeliju gradeći time elektrohemijski gradijent preko ćelijske membrane. Pored toga, visoko selektivni kanali kalijevih iona (koji su tetrameri) su od najvećeg značaja za hiperpolarizaciju, naprimjer kod neurona nakon što je potencijalna akcija otpočela. Kalij se može osjetiti putem [[Jezik (anatomija)|čula ukusa]] pošto on izaziva tri od pet vrsta uzbuđenja čula ukusa sve u zavisnosti od koncentracije.

== Reference ==
{{refspisak|refs=
<ref name="Harry H. Binder">{{Cite book|author=Harry H. Binder|title=Lexikon der chemischen Elemente|publisher=S. Hirzel Verlag|location=Stuttgart|year=1999|isbn=3-7776-0736-3}}</ref>
<ref name="Greenwood">{{Cite book|author=Greenwood, Norman N; Earnshaw, Alan|year=1997|title=Chemistry of the Elements|edition=2|location=Oxford|publisher=Butterworth-Heinemann|isbn=0-08-037941-9}}</ref>
<ref name="weast">{{Cite book|editor=Weast, Robert C.|title=CRC Handbook of Chemistry and Physics|url=https://archive.org/details/crchandbookofche70edunse|publisher=CRC (Chemical Rubber Publishing Company)|location=Boca Raton|year=1990|pages=E-129 do E-145|isbn=0-8493-0470-9}}</ref>
<ref name="zhang">{{Cite journal|author=Yiming Zhang, Julian R. G. Evans, Shoufeng Yang|title=Corrected Values for Boiling Points and Enthalpies of Vaporization of Elements in Handbooks|journal=Journal of Chemical & Engineering Data|volume=56|year=2011|pages=328–337|doi=10.1021/je1011086}}</ref>
<ref name="1702Suspect">{{cite book|url = http://books.google.com/books?id=b-ATAAAAQAAJ&pg=PA167|page = 167|title = Chymische Schriften|author = Marggraf Andreas Siegmund|year = 1761}}</ref>
<ref name="seawaterconcentation">{{cite journal |journal= The Journal of Experimental Biology |url= http://jeb.biologists.org/content/16/2/178.full.pdf |title=The Sodium and Potassium Content of Sea Water |author= D. A. Webb |page= 183 |year= 1939}}</ref>
<ref name="seafriends">{{cite web |url= http://www.seafriends.org.nz/oceano/seawater.htm |title=Detailed composition of seawater at 3.5% salinity |author= J. Anthoni |work=seafriends.org.nz |year=2006 |access-date=23. 9. 2011}}</ref>
<ref name="davyh">{{cite journal|author=Humphry Davy|title=On some new phenomena of chemical changes produced by electricity, in particular the decomposition of the fixed alkalies, and the exhibition of the new substances that constitute their bases; and on the general nature of alkaline bodies|page=32|year=1808|volume=98|journal=Philosophical Transactions of the Royal Society of London|url=http://books.google.com/?id=gpwEAAAAYAAJ&pg=PA32|doi=10.1098/rstl.1808.0001}}</ref>
<ref name="image73">{{cite journal|url = http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k3533j/f73.image.r=Memoires%20de%20l%27Academie%20royale%20des%20Sciences.langEN|journal = Memoires de l'Academie royale des Sciences| title = Sur la Base de Sel Marine|author = du Monceau H. L. D.| pages = 65–68| language =fr}}</ref>
<ref name="weeks">{{cite journal|title = The discovery of the elements. IX. Three alkali metals: Potassium, sodium, and lithium|year = 1932|author = Weeks Mary Elvira |journal = Journal of Chemical Education|volume = 9|issue = 6|pages = 1035}}</ref>
<ref name="disco">{{cite journal|jstor = 228541|pages = 247–258|author = Siegfried R.|title = The Discovery of Potassium and Sodium, and the Problem of the Chemical Elements|volume = 54|issue = 2|journal = Isis|year = 1963}}</ref>
<ref name="Enghag2004">{{cite book|author=Enghag P.|year=2004| title=Encyclopedia of the elements|url=https://archive.org/details/encyclopediaofel0000engh| publisher=Wiley-VCH Weinheim| isbn=3527306668| chapter=11. Sodium and Potassium}}</ref>
<ref name="200disco">{{cite journal|title = History of the discovery of potassium and sodium (on the 200th anniversary of the discovery of potassium and sodium)|year = 2007|author = Shaposhnik V. A.|journal = Journal of Analytical Chemistry|volume = 62|issue = 11|pages = 1100–1102}}</ref>
<ref name="doip749">{{cite journal|doi = 10.1021/ed003p749|title = Historical notes upon the domestic potash industry in early colonial and later times|url = https://archive.org/details/sim_journal-of-chemical-education_1926-07_3_7/page/749|year = 1926|author = Browne C. A.|journal = Journal of Chemical Education|volume = 3|issue = 7|pages = 749–756}}</ref>
<ref name="ihrer">{{cite book|url = http://books.google.com/?id=Ya85AAAAcAAJ|title = Die organische Chemie in ihrer Anwendung auf Agricultur und Physiologie|author = Liebig, Justus von|year = 1840|language = de}}</ref>
<ref name="Cordel">{{cite book|author=Cordel, Oskar |title=Die Stassfurter Kalisalze in der Landwirthschalt: Eine Besprechung ...|url=http://books.google.com/books?id=EYpIAAAAYAAJ|access-date=29. 5. 2011|year=1868|publisher=L. Schnock| language =de}}</ref>
<ref name="Kalidüngung">{{cite book|url = http://books.google.com/?id=J8Q6AAAAcAAJ|title = Die Kalidüngung in ihren Vortheilen und Gefahren|author= Birnbaum Karl|year = 1869| language =de}}</ref>
<ref name="intlfer">{{cite book|url = http://books.google.com/books?id=qPkoOU4BvEsC&pg=PA417|title = Fertilizer Manual|isbn = 9780792350323|author = Organization, United Nations Industrial Development; Center, Int'l Fertilizer Development|date=31. 3. 1998}}</ref>
<ref name="jst3103338">{{cite journal|jstor = 3103338|pages = 187–208|author = Miller H.|title = Potash from Wood Ashes: Frontier Technology in Canada and the United States|url = https://archive.org/details/sim_technology-and-culture_1980-04_21_2/page/187|volume = 21|issue = 2|journal = Technology and Culture|year = 1980}}</ref>
<ref name="Rittenhouse">{{cite journal|title = Potash and politics|year = 1979|author = Rittenhouse P. A.|journal = Economic Geology|volume = 74|issue = 2|pages = 353–357}}</ref>
<ref name="K-">{{ cite journal|journal = Angewandte Chemie International Edition|year = 1979|author = Dye J. L. |title = Compounds of Alkali Metal Anions|volume = 18|issue = 8|pages = 587–598}}</ref>
<ref name="K+++">{{cite book|author=A. M. James; M. P. Lord|title=Macmillan's chemical and physical data |url=https://archive.org/details/macmillanschemic0000jame|publisher=Macmillan |location=London |year=1992 |isbn=0-333-51167-0}}</ref>
<ref name="HollemanAF">{{cite book|publisher = Walter de Gruyter|year = 1985|edition = 91–100|isbn = 3-11-007511-3|title = Lehrbuch der Anorganischen Chemie|author = Arnold F. Holleman; Wiberg Egon; Wiberg Nils|chapter = Potassium| language =de}}</ref>
<ref name="b35">Burkhardt, str. 35</ref>
<ref name=b32>Burkhardt, str. 32</ref>
<ref name="rieke">{{cite journal| author=Rieke, R. D.|title=Preparation of Organometallic Compounds from Highly Reactive Metal Powders|journal= Science|year= 1989|volume= 246| pages= 1260–1264| pmid=17832221| issue=4935}}</ref>
<ref name="NUBASE">{{cite journal|author = Audi Georges|title = The NUBASE Evaluation of Nuclear and Decay Properties| journal = Nuclear Physics A| volume = 729| pages = 3–128| publisher = Atomic Mass Data Center| year = 2003}}</ref>
<ref name="bowen">{{cite book|url = http://books.google.com/books?id=k90iAnFereYC&pg=PA207|pages =203–208|chapter= Theory and Assumptions in Potassium–Argon Dating|title = Isotopes in the Earth Sciences|isbn = 9780412537103|author = Bowen Robert; Attendorn H. G.|year = 1988|publisher=Springer}}</ref>
<ref name="anacd">{{cite book|author=D. Anac; P. Martin-Prével|title=Improved crop quality by nutrient management |url=http://books.google.com/books?id=9Hr4w6QhPGsC&pg=PA290 |access-date=20. 6. 2011 |date=1. 8. 1999 |publisher=Springer |isbn=9780792358503 |pages=290–}}</ref>
<ref name="humanb">{{cite web |url=http://www.fas.harvard.edu/~scdiroff/lds/QuantumRelativity/RadioactiveHumanBody/RadioactiveHumanBody.html |title=Radiation and Radioactive Decay. Radioactive Human Body |access-date=18. 5. 2011|publisher =Harvard Natural Sciences Lecture Demonstrations}}</ref>
<ref name="fpwin">{{cite book|url = http://books.google.com/books?id=KRVXMiQWi0cC&pg=PA32|page =32|title = Radioactive fallout in soils, crops and food: a background review|isbn = 9789251028773|author = Winteringham, F. P. W; Effects, F.A.O. Standing Committee on Radiation, Land And Water Development Division, Food and Agriculture Organization of the United Nations|year = 1989|publisher=Food & Agriculture Org.}}</ref>
<ref name="shimansky">{{cite journal|author= V. Shimansky|title=Observational constraints on potassium synthesis during the formation of stars of the Galactic disk| journal=Astronomy Reports| year=2003|url = http://adsabs.harvard.edu/abs/2003ARep...47..750S|access-date=7. 8. 2011}}</ref>
<ref name=geo>{{cite book|url = http://books.google.com/books?id=NXEmcGHScV8C&pg=PA3| publisher = Springer| year = 2009|title = Seawater Desalination: Conventional and Renewable Energy Processes|author= Giorgio Micale; Andrea Cipollina; Lucio Rizzuti|page = 3| isbn = 9783642011498}}</ref>
<ref name="indus">{{cite book|url = http://books.google.com/books?id=zNicdkuulE4C&pg=PA723| title =Industrial minerals & rocks: commodities, markets, and uses|publisher = Society for Mining, Metallurgy, and Exploration|year= 2006|author= Michel Prud'homme; Stanley T. Krukowski|chapter = Potash|pages = 723–740|isbn = 9780873352338}}</ref>
<ref name="rossh">{{cite book|url = http://books.google.com/books?id=NyUDAAAAMBAJ&pg=PA134|pages = 134–145| chapter = The Origin of Nitrate Deposits|author = William H. Ross|title = Popular Science|year = 1914|publisher=Bonnier Corporation}}</ref>
<ref name="USGSYB2006">{{cite web|url=http://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/potash/myb1-2006-potas.pdf|author=Joyce A. Ober|publisher=Geološki zavod SAD|title=Mineral Yearbook 2006:Potash|access-date=20. 11. 2008|archive-date=11. 1. 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190111003308/https://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/potash/myb1-2006-potas.pdf|url-status=dead}}</ref>
<ref name="Contenta">{{cite news|title=Potassium Content of Selected Foods per Common Measure, sorted by nutrient content|publisher=USDA National Nutrient Database for Standard Reference, Release 20|url=http://www.nal.usda.gov/fnic/foodcomp/Data/SR20/nutrlist/sr20w306.pdf|access-date=11. 5. 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20081217043521/http://www.nal.usda.gov/fnic/foodcomp/Data/SR20/nutrlist/sr20w306.pdf|archive-date=17. 12. 2008|url-status=dead}}</ref>
<ref name="maturing">{{cite book|url = http://books.google.com/books?id=XqKF7PqV02cC&pg=PA86|page = 86|chapter = Bleaching and Maturing Agents|title = How Baking Works: Exploring the Fundamentals of Baking Science|isbn = 9780470392676|author = Figoni, Paula I|year= 2010|publisher=John Wiley and Sons}}</ref>
<ref name="Exposurea">{{cite book|url = http://books.google.com/books?id=eblAtwEXffcC&pg=PA4|publisher=Academic Press|pages = 4–6| chapter = Uses and Exposure to Sulfites in Food|title = Advances in food research|isbn = 9780120164301|author = Chichester, C. O.|date=1. 7. 1986}}</ref>
<ref name="lide87">{{cite book|author = Lide David R.|year = 1998|title = Handbook of Chemistry and Physics|url = https://archive.org/details/isbn_9780849305948|edition = 87|location = Boca Raton, Florida, SAD|publisher = CRC Press|isbn = 0-8493-0594-2|pages = 477; 520}}</ref>
<ref name="lide86">{{Cite book|editor=Lide, D. R.|year=2005|title=CRC Handbook of Chemistry and Physics|url=https://archive.org/details/crchandbookchemi00lide_518|edition=86|location=Boca Raton (FL)|publisher=CRC Press|pages=[https://archive.org/details/crchandbookchemi00lide_518/page/n926 4]-80|isbn=0-8493-0486-5}}</ref>
<ref name=Lincoln>S. F. Lincoln, D. T. Richens, A. G. Sykes [http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/B0080437486010550 "Metal Aqua Ions"] Comprehensive Coordination Chemistry II Volume 1, str. 515-555.</ref>
<ref name="earlk">{{cite book| url = http://www.radiochemistry.org/periodictable/pdf_books/pdf/rc000034.pdf| author = Hyde Earl K.| title = The radiochemistry of thorium| publisher = Subcommittee on Radiochemistry, National Academy of Sciences—National Research Council| year = 1960| access-date = 7. 5. 2012| archive-date = 5. 3. 2021| archive-url = https://web.archive.org/web/20210305130415/http://www.radiochemistry.org/periodictable/pdf_books/pdf/rc000034.pdf| url-status = dead}}</ref>
<ref name="calibration">{{cite journal|title = A simple calibration of a whole-body counter for the measurement of total body potassium in humans|year = 1992|author = Abdelwahab M.; Youssef S.; Aly A. ''et al.''|journal = International Journal of Radiation Applications and Instrumentation. Part A. Applied Radiation and Isotopes|volume = 43|issue = 10|pages = 1285–1289}}</ref>
<ref name="Changr">{{cite book|author=Chang, Raymond |title=Chemistry|url=http://books.google.com/books?id=huSDQAAACAAJ|access-date=29. 5. 2011|date=1. 7. 2007|publisher=McGraw-Hill Higher Education|isbn=9780071105958|page=52}}</ref>
<ref name="Campbell">{{cite book|author=Campbell Neil|title=Biology|url=https://archive.org/details/biology0000camp_b7z1|year=1987|isbn=0-8053-1840-2|page=[https://archive.org/details/biology0000camp_b7z1/page/795 795]|publisher=Benjamin/Cummings Pub. Co.|location=Menlo Park, Kalifornija}}</ref>
}}

== Literatura ==
* {{cite book|title = Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry|year = 2006|author = Burkhardt, Elizabeth R. ''et al.''|chapter = Potassium and Potassium Alloys|isbn = 3527306730|volume=A22|pages=31–38}}
* {{cite book|ref=harv|author=Greenwood Norman N; Earnshaw, Alan|year=1997|title=Chemistry of the Elements |edition=2|place=Oxford|publisher= Butterworth-Heinemann|isbn=0080379419}}
* {{cite book|ref=harv|publisher = Walter de Gruyter|year = 1985|edition = 91–100|isbn = 3-11-007511-3|title = Lehrbuch der Anorganischen Chemie|author = Arnold F. Holleman; Wiberg Egon; Wiberg Nils|chapter = Potassium| language =de}}
* {{cite book|doi = 10.1002/14356007.a22_031.pub2|title = Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry|year = 2006|author= Schultz, H. ''et al.''|chapter = Potassium compounds|isbn = 3527306730|volume=A22|pages=39–103}}

== Vanjski linkovi ==
{{Commonscat|Potassium}}
* [https://www.youtube.com/watch?v=OFG4Yr7lQzw Kalij ubačen u vodu, Youtube video]

{{PSE}}

[[Kategorija:Hemijski elementi]]