Izvorni kôd stranice Ibn Junus

{{Infokutija osoba
| ime = Ibn Junus
| slika = 
| alt_slike = 
| opis = 
| ime_pri_rođenju =
| datum_rođenja = 950.
| mjesto_rođenja = [[Egipat]]
| datum_smrti =1009.
| mjesto_smrti = 
| nacionalnost =
| druga_imena = 
| zanimanje = [[astronom]] i [[matematičar]]
| godine_aktivnosti = 
| poznat_po = 
| značajni_radovi = 
}}
'''Ibn Junus''' ({{jez-ar|ابن يونس;}}), punog imena Ebu al-Hasan 'Ali ibn 'AbdulRahman ibn Ahmed ibn Junus al-Sadafi al-Misri bio je [[egipat]]ski [[Astronomija u srednjovjekovnom islamu|muslimanski]] [[astronom]] i [[matematičar]].<ref>Ivan van Sertima, ''Egypt: Child of Africa'', p. 337.</ref><ref>Science & Technology in the Islamic World - Page 77</ref><ref>Science in Medieval Islam: an illustrated introduction by Howard R. Turner - Page 65</ref><ref>Eternal Egypt. [http://www.eternalegypt.org/EternalEgyptWebsiteWeb/HomeServlet?ee_website_action_key=action.display.element&story_id=&module_id=&language_id=1&element_id=1327 Ibn-Yunus El-Falaky] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716111249/http://www.eternalegypt.org/EternalEgyptWebsiteWeb/HomeServlet?ee_website_action_key=action.display.element&story_id=&module_id=&language_id=1&element_id=1327 |date=16. 7. 2011 }}.</ref> 
Njegovi radovi i djela, zasnovana na pažljivim proračunima i pažnji vezanoj za detalje se općenito smatraju da su bila ispred svog vremena. [[Ibn Junus (krater)|Jedan]] od kratera na [[Mjesec (satelit)|Mjesecu]] nazvan je po ovom naučniku.

== Život ==
[[Datoteka:Ibn Yunus eclipses 1004 CE manuscript records Arabic.jpg|thumb|Ibn Junusovi zapisi o [[Pomračenje Sunca|pomračenju Sunca]] 993. i 1004. kao i o [[Pomračenje Mjeseca|pomračenju Mjeseca]] iz 1001. i 1002. godine]]
Podaci o ranom životu i obrazovanju Ibn Junusa su oskudni i nepouzdani. Rođen je u Egiptu tokom perioda između 950. i 952. godine. Poticao je iz ugledne porodice iz [[Fustat]]u, tadašnjeg glavnog grada [[Fatimidski halifat|fatimidskog]] Egipta. Otac mu je bio historičar, biograf i učenjak [[hadis]]a i autor je dva sveska o historiji Egipta, jednog o Egipćanima i jednog sastavljenog na osnovu komentara putnika koji su pohodili Egipat.<ref>Eternal Egypt. [http://www.eternalegypt.org/EternalEgyptWebsiteWeb/HomeServlet?ee_website_action_key=action.display.element&story_id=&module_id=&language_id=1&element_id=2019 Ibn Yunus The Historian].</ref> Ugledni pisac, otac Ibn Junusa opisan je kao ''najcjenjeniji rani historičar Egipta i prvi poznati prevodilac biografskog rječnika posvećenog isključivo Egipćanima''.<ref>Eickelman, Dale F. James Piscatori. ''Muslim Travellers: Pilgrimage, Migration, and the Religious Imagination''. Berkeley: University of California Press, 1990. p. 58</ref> Njegov pradjed je bio saradnik istaknutog pravnog učenjaka [[Imam Šafija|Imama Šafija]], osnivača [[Šafijski mezheb|Šafijskog mezheba]].

U ranoj fazi njegovog života područjem gdje je živio zavladao je Fatimidski halifat kada je i osnovan novi grad [[Kairo]]. U Kairu je radio dvadeset i šest godina kao astronom u služni Fatimida, prvo za halifu [[El-Aziz]]a a potom i za [[El-Hakim]]a. Halifi El-Hakimu Ibn Junus je posvetio svoje najpoznatije astronomsko djelo ''Al-Zij al-Kabir al-Hakimi''.

Osim što je ostao upamćen kao matematičar i astronom, Ibn Junus je bio poznat i kao ekscentrik i pjesnik.<ref>{{citation|title=Episodes in the Mathematics of Medieval Islam|first=J. L.|last=Berggren|publisher=Springer|year=2003|isbn=9780387406053|page=148|url=https://books.google.com/books?id=cDEQ5fH15ucC&pg=PA148}}.</ref>

== Radovi ==
=== Astrologija ===

Na polju astrologije, napisao je djelo ''Kitab bulugh al-umniyya'' ("O ostvarenju želje"), rad koji se tiče [[Helikalni uspon|helikalnog uspona]] [[Sirius]]a, i predviđanja kojeg dana u sedmici će početi [[Koptski kalendar|koptska]] godina.

=== Astronomija ===
Najpoznatije djelo Ibn Junusa iz oblasti islamske astronomije, al-Zij al-Kabir al-Hakimi (oko 1000. godine), bio je priručnik astronomskih tablica koji je sadržavao vrlo tačna zapažanja, od kojih su mnoga mogla biti dobijena uz pomoć vrlo velikih astronomskih instrumenata. Prema N. M. Swerdlowu, Zij al-Kabir al-Hakimi je ''djelo izvanredne originalnosti od kojeg je do danas preživjelo nešto više od polovine''.<ref>N. M. Swerdlow (1993), "Montucla's Legacy: The History of the Exact Sciences", ''Journal of the History of Ideas'' '''54''' (2): 299-328 [320].</ref> 
Junus je predstavio rješenja u svom ziju bez matematičkih simbola,<ref>[http://www.encyclopedia.com/doc/1G2-2830904759.html Complete Dictionary of Scientific Biography], 2008</ref> ali je [[Jean Baptiste Joseph Delambre|Delambre]] u prijevodu tablica Hakemita iz 1819. godine primijetio da su dvije Ibn Junusove metode za određivanje vremena iz sunčeve ili zvjezdane nadmorske visine ekvivalentne [[Trigonometrijski identiteti|trigonometrijskom identitetu]]:

<math>2\cos(a)\cos(b) = \cos(a+b)+\cos(a-b)</math><ref>David A. King, '[http://articles.adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-iarticle_query?bibcode=1978JHA.....9..212K&db_key=AST&page_ind=6&plate_select=NO&data_type=GIF&type=SCREEN_GIF&classic=YES Islamic Math and Science]', Journal for the History of Astronomy, Vol. 9, p.212</ref>

identificiranom u rukopisu [[Johannes Werner|Johannesa Wernera]] iz 16. vijeka a vezano za [[konusni presjek]]. U današnjem svijetu smatrana kao jedna od Wernerovih formula, bila je od suštinskog značaja za razvoj prosthaphaeresisa i [[logaritam]]a decenijama kasnije.

Ibn Junus je opisao 40 planetarnih [[Konjunkcija (astronomija)|konjunkcija]] i 30 Mjesečevih pomračenja. Na primjer, precizno je opisao planetarnu konjunkciju koja se dogodila u 1000. godini na sljedeći način:

Konjukcija Venere i Merkura u [[Blizanci (sazviježđe)|sazviježđu Blizanaca]], primijećena na zapadnom nebu: Dvije planete bile su u konjunkciji nakon zalaska sunca u noći (nedjelje 19. maja 1000). Vrijeme je bilo otprilike osam ekvinocijalnih sati poslije podne, Merkur se nalazio sjeverno od Venere i njihova razlika po [[Geografska širina|geografskoj širini]] bila je trećina stepena.<ref name=MacTutor>{{MacTutor|id=Yunus|title=Abu'l-Hasan Ali ibn Abd al-Rahman ibn Yunus}}</ref>

Savremeno poznavanje položaja planeta potvrđuje da je njegov opis i izračun udaljenosti od jedne trećine stepena bilo tačno. Ibn Junusova opažanja o vezama i pomračenjima korištena su u odgovarajućim proračunima [[Richard Dunthorne|Richarda Dunthornea]] i [[Simon Newcombs|Simona Newcombsa]] o sekularnom ubrzanju Mjeseca.<ref name=MacTutor/><ref>Raymond Mercer (1994), 'English Orientalists and Mathematical Astronomy' in ''The 'Arabick' Interest of the Natural Philosophers in 17th-Century England'', p.198</ref>

=== Klatno ===
Novije enciklopedije<ref>{{cite book
  | last = Good
  | first = Gregory
  | title = Sciences of the Earth: An Encyclopedia of Events, People, and Phenomena
  | publisher = Routledge
  | date = 1998
  | location =
  | pages = 394
  | url = https://books.google.com/books?id=vdqXVddh0hUC&printsec=frontcover
  | doi =
  | isbn = 978-0-8153-0062-5}}<br/>{{cite encyclopedia
  | title = Pendulum
  | encyclopedia = Encyclopedia Americana
  | volume = 21
  | pages = 502
  | publisher = The Americana Corp.
  | url =https://books.google.com/books?id=icRWAAAAMAAJ&dq=%22Ibn+Yunis%22+pendulum
  | date = 1967
  | access-date=24. 12. 2019}}<br/>{{cite book
  | last = Baker
  | first = Cyril Clarence Thomas
  | title = Dictionary of Mathematics
  | publisher = G. Newnes
  | date = 1961
  | location =
  | pages = 176
  | url = https://books.google.com/books?id=RlkYAAAAMAAJ&q=Ibn+Yunis+pendulum&dq=Ibn+Yunis+pendulum
  | doi =
  | isbn = }}</ref> i procjene<ref>{{cite book|authorlink=Roger G. Newton
  | last = Newton
  | first = Roger G.
  | title = Galileo's Pendulum: From the Rhythm of Time to the Making of Matter
  | publisher = Harvard University Press
  | date = 2004
  | location = US
  | pages = 52
  | url = https://books.google.com/books?id=LWqwNY3qUfwC&pg=PA52
  | doi =
  | isbn =  978-0-674-01331-5}}</ref> tvrde da je astronom iz 10. vijeka Ibn Junus svojevremeno koristio klatno za mjerenje vremena, uprkos činjenici da je gotovo stotinu godina poznato da se ta činjenica o korištenju klatna zasniva na nečemu napravljenom na grešci savilijanskog profesora astronomije na [[Univerzitet u Oxfordu|Univerzitetu u Oxfordu]] [[Edward Bernard|Edwarda Bernarda]] iz 1684. godine.<ref>{{cite journal
 | last=King
 | first=D. A.
 | title=Ibn Yunus and the pendulum: a history of errors
 | journal=Archives Internationales d'Histoire des Sciences
 | date=1979
 | volume=29
 | issue=104
 | pages=35–52 }}<br/>
{{cite journal
  | last =  Hall
  | first = Bert S.
  | title = The scholastic pendulum
  | journal =  Annals of Science
  | volume = 35
  | issue = 5
  | pages = 441–462
  | publisher = Taylor & Francis
  | date = septembar 1978
  | issn =  0003-3790
  | doi =10.1080/00033797800200371
  }}<br/>
{{cite web
 |author1=O'Connor, J. J. |author2=Robertson, E. F. | date=novembar 1999
 | url =http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/Biographies/Yunus.html
 | title =Abu'l-Hasan Ali ibn Abd al-Rahman ibn Yunus
 | publisher =University of St Andrews
 | access-date=24. 12. 2019}}</ref>

== Reference ==
{{reference}}

{{Astronomija u srednjovjekovnom islamu}}

[[Kategorija:Rođeni 950.]]
[[Kategorija:Umrli 1009.]]
[[Kategorija:Muslimanski izumitelji]]
[[Kategorija:Srednjovjekovni islamski astronomi]]
[[Kategorija:Srednjovjekovni islamski matematičari]]
[[Kategorija:Islamski filozofi]]