Izvorni kôd stranice Hromosom X

{{Razlikovati|Hromosom 10 (čovjek)}}
{{Infokutija hromosom
| name = Ljudski hromosom X
| image = Human male karyotpe high resolution - X chromosome cropped.png
| caption = Ljudski  X-hromosome (nakon [[G-pruganje|G-pruganja]])
| dužina_bp = 156,040,895 bp<br/>([[GRCh38]])<ref name="National Center for Biotechnology Information 2017">{{cite web | title=Human Genome Assembly GRCh38 - Genome Reference Consortium | website=National Center for Biotechnology Information | date=24. 12. 2013 | url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/grc/human/data?asm=GRCh38 | language=en | access-date=4. 3. 2017}}</ref>
|image2=Human male karyotpe high resolution - Chromosome X.png 
|caption2=Hromosom X u [[kariogram]]u muškarca
| geni = 804 ([[CCDS]])
| type = [[Alosom]]
| centromere_position = [[Centromere#Submetacentric|Submetacentrik]]<ref name="StrachanRead2010">{{cite book|author1=Tom Strachan|author2=Andrew Read|title=Human Molecular Genetics|url=https://books.google.com/books?id=dSwWBAAAQBAJ&pg=PA45|date=2. 4. 2010|publisher=Garland Science|isbn=978-1-136-84407-2|page=45}}</ref><br/>(61.0 Mbp)<ref name="850bphs">Genome Decoration Page, NCBI. [http://ftp.ncbi.nlm.nih.gov/pub/gdp/ideogram_9606_GCF_000001305.14_850_V1 Ideogram data for Homo sapience (850 bphs, Assembly GRCh38.p3)]. Last update 2014-06-03. Retrieved 2017-04-26.</ref>
| chr = X
| ensembl_id = X
| entrez_id = X
| ncbi_id = X
| ucsc_id = X
| refseq_id = NC_000023
| genbank_id = CM000685
}}

[[slika:Human chromosome X from Gene Gateway - with label.png|right|350px]]
[[slika:LEGENDA-edit.png|320px|right]]
[[Datoteka:Sd4hi-unten-crop.jpg|thumb|Nukleus ženske amnionske fluidne ćelije. Gore: Obje X-hromosomske oblasti su detektirane putem fluorescenctne ''in situ'' hibridizacije ([[FISH]]). Prikazane su jednostavne optičke sekcije pod konfokalnim laserskim skener mikroskopom. Dolje: Isti nukleusi obojeni [[DAPI]] metodom i snimljeni CCD kamerom. Barrovo tijelo je obilježeno strelicom, a identificira inaktivni X (Xi).]]
'''X hromosom'''  je jedan od dva [[spol]]na hromosoma čovjeka. Spolni hromosomi se označavaju i kao  ''alosomi'', ''heterosomi'' ili ''gonosomi''.  Ovaj hromosom imaju i mužjaci i ženke, a kod mnogih [[vrsta]], uključujući i [[sisari|sisare]], drugi spolni [[hromosom]] je [[Hromosom Y|Y hromosom]], koji je odgovoran za muškost. X hromosom je imenovan po jedinstvenoj oznaci na početku istraživanja spolnih hromosoma, a nakon imenovanja Y  hromosoma, suglasno prethodnom slovu u abecedi.<ref name="nyt-angier">{{cite web| url = http://www.nytimes.com/2007/05/01/science/01angi.html
| title = For Motherly X Chromosome, Gender Is Only the Beginning
| last = Angier
| first = Natalie
| publisher = New York Times
| date = 1. 5. 2007
| access-date = 1. 5. 2007}}</ref>

== Otkriće ==
Hromosom X je prvi puta pomenut 1890. ([[Hermann Henking]]) u [[Leipzig]]u. Henking je proučavao [[testisi|testise]] [[vatrena buba|vatrenih buba]] ([[latinski|lat.]] ''Pyrrhocoris'') i primijetio da jedan od hromosom ne sudjeluje u [[mejoza|mitozi]]. Hromosom je tako nazvao zbog njegove sposobnosti da prima specifične boje (lat. ''chroma'' = boja + ''soma'' = tijelo; obojeno tijelo). Iako X hromosom može biti obojen jednako kao i ostali, Henking nije bio siguran da li je to bila drugačija klasa posmatranog objekta, pa ga je po toj nepoznanici nazvao '' X element'',<ref name = Schwartz /> Tek kasnije je označen kao  X hromosom,  nakon što je bio potvrđeno je da je to zaista bio jedan od [[hromosom]]a.

Relativno raširena ideja da je X hromosom dobio ime po sličnosti sa slovom "X" je pogrešna. Naime, svi hromosomi pod mikroskopom izgledaju kao amorfna masa, a jasno su diferencirani samo tokom [[mitoza|mitoze]]. X oblik se nejasno ispoljava kod i gotovo svih ostalih hromosoma. Potpuno slučajno, Y hromosom, tokom mitoze, ima dvije vrlo kratke grane  koje (pod mikroskopom) izgledaju spojeno, a od centromere počinje Y-oblikovani segment.<ref>Bainbridge, pages 65-66</ref>

Da je X hromosom uključen u određivanje spola, prvi je spoznao [[Clarence Erwin McClung]]  (1901),  nakon što su ga (u svom radu na skakavcima) zapazili Henking i ostali. McClung je uočio da je samo pola [[spermatozoid]]a primilo novi X hromosom. Nazvao ga je ''predački hromosom'' i ispravno insistirao da je to bio pravi hromosom, a pogrešno [[teorija|teorizirao]] da je to determinirajući hromosom za  muški [[spol]].<ref name=Schwartz>James Schwartz, ''In Pursuit of the Gene: From Darwin to DNA'', pages 155-158, Harvard University Press, 2009 {{ISBN|0674034910}}</ref>

==Obrazac nasljeđivanja==
[[slika:X chromosome ancestral line Fibonacci sequence.svg|thumb|360px| Broj mogućih predaka u liniji nasleđivanja X hromosoma u datoj generaciji predaka, prema Fibonaccijevoj sekvenci. (Hutchison, L. "Growing the Family Tree: The Power of DNA in Reconstructing Family Relationships".<ref name="xcs">{{Cite journal|last=Hutchison|first=Luke|date=septembar 2004|title=Growing the Family Tree: The Power of DNA in Reconstructing Family Relationships|url=http://fhtw.byu.edu/static/conf/2005/hutchison-growing-fhtw2005.pdf|journal=Proceedings of the First Symposium on Bioinformatics and Biotechnology (BIOT-04)|access-date=3. 9. 2016}}</ref>)]]
[[Luke Hutchison]] primetio je da broj mogućih predaka u liniji nasleđivanja hromosoma X u datoj generaciji predaka slijedi [[Fibonaccijeva sekvenca|Fibonaccijevu sekvencu]].<ref name="xcs"/> Muškarci imaju jedan hromosom  X , dobijen od majke i [[hromosom Y]], dobijen od oca. Njihov broj  "predaka"  X hromosoma (<math>F_1=1</math>), a u generaciji njegovih roditelja, njegov X hromosom potiče od jednog roditelja (<math> F_2 = 1 </math>). Majka muškarca dobila je jedan X hromosom od majke (sinovljeve bake po majci), a jedan od oca (sinovljev djed po majci), pa su dvije bake i djedovi dali svoj doprinos X hromosomu muškog potomka (<math> F_3 = 2 </math> ). Djed po majci dobio je X hromosom od majke, a baka po majci – od oba roditelja, pa su tri pradjeda doprinijela pojavi  X hromosoma muškog potomka (<math> F_4 = 3 </math>). Pet praroditelja  doprinijelo je pojavi  X-ovog hromosomu muškog potomka (<math> F_5 = 5 </math>) itd. (ovo pretpostavlja da su svi preci datog potomka neovisni, ali ako se bilo koje genealoško stablo prati daleko dovoljno unazad u prošlost, preci se počinju pojavljivati na više linija genealogije, dok se na kraju,  na svim linijama genealogije ne pojavi [[efekt osnivača|osnivač populacije]].

==X hromosom čovjeka==

=== Struktura ===
Prema teoriji koju su formulirali  Ross et al.  (2005) i Ohno (1967), X hromosom je barem djelomično izveden iz [[autosom]]nih dijeloma [[genom]]a drugih [[sisari|sisara]], što dokazuju interspecijske komparacije genomskih sekvenci.

X hromosom je značajno veći i ima više aktivnih ([[euhromatin]]skih) regija od svog parnjaka – Y  [[hromosom]]a.  X i Y imaju regije međusobne homologije. Međutim, izgleda da su odgovarajuće regije u Y daleko kraće, uz nedostatak onih koje su konzervirane u X  širom poznatih [[vrsta]] [[primati|primata]]. To ukazuje na [[genetika|genetičke]] degeneracije Y-na u toj regiji. Zato što muškarci imaju samo jedan X hromosom, oni češće imaju [[hromosom]]ske X-vezane bolesti.

Procjenjuje se da je oko 10% gena X hromosoma povezano sa familijom  "CT" gena,  koja je tako nazvana po [[kod]]iranju markera u ćelijama:  u  '''C''' [[tumor]]u  pacijenata i u ljudskom [[testis]]u zdravih osoba.<ref name="ross">{{cite journal |author=Ross M et al. |title=The DNA sequence of the human X chromosome |journal=Nature |volume=434 |issue=7031 |pages=325–37 |year=2005 |url=http://www.nature.com/nature/journal/v434/n7031/full/nature03440.html |doi=10.1038/nature03440 |pmid=15772651 |pmc=2665286}}</ref>

=== Funkcija ===
X hromosom čovjeka sadrži više od 153 miliona baznih parova (''bp'') – gradivnog materijala [[DNK]]. Uključuje 2000 od 20.000–25.000 (30.000) [[gen]]a. Svaka osoba obično ima jedan par spolnih hromosoma u svakoj ćeliji. Žene imaju po dva X, a muškarci po jedan X i Y [[hromosom]]. I muškarci i žene imaju jedan od X hromosom svoje majke, a žene svoj drugi X hromosom dobijaju od oca. Budući da [[otac]] ima svoj X hromosom od majke, [[žena]] ima jedan X hromosom od svoje bake po ocu i jedan X hromosom [[majka|majke]].

Prepoznavanje [[gen]]a na svakom hromosomu je aktivno područje genetičkih istraživanja. S obzirom na činjenicu da su istraživači koristili različite pristupe procjene broja gena na svakom hromosomu, citirani  broj gena uveliko varira. Prema različitim podacima, X hromosom sadrži oko 2000<ref name="Macmillan Science Library">{{cite web | author=Macmillan Science Library |title=Genetics on X Chromosome| year=2001}}</ref>[[gen]]a, dok ih [[Y hromosom]] ima  samo 78.<ref name="Harris">{{cite web |author=Richard Harris|title=Scientists Decipher Y Chromosome |url=http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=1303260 |year=2003}}</ref>, od procijenjenih 20.000 do 25.000 ukupno u [[genom]]u. Genetički poremećaji koji su izazvani mutacijama na  X hromosomu opisuju se kao [[Spolno vezano nasljeđivanje|X-vezan]]i (en.  ''X-linked'').

X hromosom nosi nekoliko hiljada gena, ali malo koji, ako i bilo koji, od njih ima ikakvu direktnu vezu sa određivanjem [[spol]]a. Početkom [[embrion]]skog razvoja [[žena]], jedan od dva X hromosoma se slučajno i trajno inaktivira u gotovo svim somatskim [[ćelije (biologija)|ćelijama]],  osim [[jaje|jajašcadi]] i [[sperma]]tozoida. Ovaj fenomen se zove [[X-inaktivacija]] ili ''lionizacija'', što rezultira stvaranjem  [[Barrovo tijelo|Barrovog tijela]]. X-inaktivacija u somatskm ćelijama izaziva  potpunu defunkcionalizaciju jednog od X-hromosoma, da bi se osiguralo da žene, kao i muškarci, imaju samo jednu funkcionalnu kopiju X hromosoma u svakoj somatskoj ćeliji.  Međutim, nedavna istraživanja su pokazala da  Barrova tijela mogu biti [[biologija|biološki]] aktivnija nego što se ranije mislilo.

==Geni==
=== Broj gena ===
Slijede neke od procjena broja gena ljudskogog X hromozoma. Budući da istraživači koriste različite pristupe [[označavanje gena|označavanju genoma]], njihova predviđanja [[broj gena|broja gena]] na svakom hromosomu variraju . Među raznim projektima, zajednički[[CCDS|Projekt konsenzusnog kodiranja sekvenci]] (CCDS) zauzima izuzetno konzervativnu strategiju. Dakle, predviđanje broja gena po CCDS-u predstavlja donju granicu ukupnog broja gena koji kodiraju ljudske proteine.<ref name="pmid20441615">{{cite journal| author=Pertea M, Salzberg SL| title=Between a chicken and a grape: estimating the number of human genes | journal=Genome Biol | year= 2010 | volume= 11 | issue= 5 | pages= 206 | pmid=20441615 | doi=10.1186/gb-2010-11-5-206 | pmc=2898077 | url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/eutils/elink.fcgi?dbfrom=pubmed&tool=sumsearch.org/cite&retmode=ref&cmd=prlinks&id=20441615  }}</ref>

{| class="wikitable" style="text-align:right"
|-
!Procjena prema
! [[Kodirajuća regija|Protein-kodirajući geni]]
! [[Nekodirajuća RNK|Geni nekodirajuće RNK]]
! [[Pseudogen]]i
! Izvor
! Datum objavljivanja
|-
|<center>[[Projekt konsenzusnog kodiranja sekvenci|CCDS]]</center>|| 804 || — || —
|style="text-align:center"| <ref name="CCDS">{{cite web | title=Search results - X&#91;CHR&#93; AND "Homo sapiens"&#91;Organism&#93; AND ("has ccds"&#91;Properties&#93; AND alive&#91;prop&#93;) - Gene | website= NCBI |version = CCDS Release 20 for ''Homo sapiens'' | url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gene?term=X%5BChr%5D%20AND%20%22Homo%20sapiens%22%5BOrganism%5D%20AND%20%28%22has%20ccds%22%5BProperties%5D%20AND%20alive%5Bprop%5D%29&cmd=DetailsSearch |date=8. 9. 2016 | access-date=28. 5. 2017}}</ref>
| 2016-09-08 
|-
|<center>[[HUGO|HGNC]]</center>|| 825 || 260 || 606
|style="text-align:center"| <ref name="HGNC20170512">{{cite web | title=Statistics & Downloads for chromosome X | website=HUGO Gene Nomenclature Committee | url=https://www.genenames.org/cgi-bin/statistics?c=X | date=12. 5. 2017 | access-date=19. 5. 2017 | archive-date=29. 6. 2017 | archive-url=https://web.archive.org/web/20170629155220/http://www.genenames.org/cgi-bin/statistics?c=X | url-status=dead }}</ref>
| 2017-05-12 
|-
|<center>[[Ensembl]]</center> || 841 || 639 || 871
|style="text-align:center"| <ref name="Ensembl Release 88">{{cite web | title=Chromosome X: Chromosome summary - Homo sapiens | website= Ensembl Release 88 | url=http://mar2017.archive.ensembl.org/Homo_sapiens/Location/Chromosome?r=X |date=29. 3. 2017 | access-date=19. 5. 2017}}</ref>
| 2017-03-29 
|-
|<center> [[UniProt]]</center> || 839 || — || —
|style="text-align:center"| <ref name="UniProt">{{cite web | title=Human chromosome X: entries, gene names and cross-references to MIM | website= UniProt | url=https://www.uniprot.org/docs/humchrx.txt |date=28. 2. 2018 | access-date=16. 3. 2018}}</ref>
| 2018-02-28 
|-
|<center> [[NCBI]]</center> || 874 || 494 || 879
|style="text-align:center"| <ref name="NCBI coding">{{cite web | title=Search results - X&#91;CHR&#93; AND "Homo sapiens"&#91;Organism&#93; AND ("genetype protein coding"&#91;Properties&#93; AND alive&#91;prop&#93;) - Gene | website=NCBI | date=19. 5. 2017 | url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gene?term=X%5BCHR%5D%20AND%20%22Homo%20sapiens%22%5BOrganism%5D%20AND%20%28%22genetype%20protein%20coding%22%5BProperties%5D%20AND%20alive%5Bprop%5D%29&cmd=DetailsSearch | access-date=20. 5. 2017}}</ref><ref name="NCBI noncoding">{{cite web | title=Search results - X&#91;CHR&#93; AND "Homo sapiens"&#91;Organism&#93; AND ("genetype miscrna"&#91;Properties&#93; OR "genetype ncrna"&#91;Properties&#93; OR "genetype rrna"&#91;Properties&#93; OR "genetype trna"&#91;Properties&#93; OR "genetype scrna"&#91;Properties&#93; OR "genetype snrna"&#91;Properties&#93; OR "genetype snorna"&#91;Properties&#93;) NOT "genetype protein coding"&#91;Properties&#93; AND alive&#91;prop&#93;) - Gene | website=NCBI | date=19. 5. 2017 | url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gene?term=X%5BCHR%5D%20AND%20%22Homo%20sapiens%22%5BOrganism%5D%20AND%20%28%28%22genetype%20miscrna%22%5BProperties%5D%20OR%20%22genetype%20ncrna%22%5BProperties%5D%20OR%20%22genetype%20rrna%22%5BProperties%5D%20OR%20%22genetype%20trna%22%5BProperties%5D%20OR%20%22genetype%20scrna%22%5BProperties%5D%20OR%20%22genetype%20snrna%22%5BProperties%5D%20OR%20%22genetype%20snorna%22%5BProperties%5D%29%20NOT%20%22genetype%20protein%20coding%22%5BProperties%5D%20AND%20alive%5Bprop%5D%29&cmd=DetailsSearch | access-date=20. 5. 2017}}</ref><ref name="NCBI pseudo">{{cite web | title=Search results - X&#91;CHR&#93; AND "Homo sapiens"&#91;Organism&#93; AND ("genetype pseudo"&#91;Properties&#93; AND alive&#91;prop&#93;) - Gene | website=NCBI | date=19. 5. 2017 | url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gene?term=X%5BCHR%5D%20AND%20%22Homo%20sapiens%22%5BOrganism%5D%20AND%20%28%22genetype%20pseudo%22%5BProperties%5D%20AND%20alive%5Bprop%5D%29&cmd=DetailsSearch | access-date=20. 5. 2017}}</ref>
| 2017-05-19 
|}

===Lista gena ===
Slijedi djelimičan spisak gena na ljudskom hromozomu X. Potpuni spisak pogledajte u informacijskom okviru s desne strane 
{{columns-list|
* [[AD16]]: [[Kodon|Kodira]] 16 proteina [[Alzheimerova bolest|Alzheimerove bolesti]] 
* [[AIC]]: Kodira protein AIC
* [[Apolipoprotein O|APOO]]: Kodira protein apolipoprotein O
* [[ARMCX6]]: Kodira protein Armadillo ponavljanja koje sadrži X-vezani protein 6
* [[Protein BEX1|BEX1]]: Kodira protein mozak-eksprimirani  X-vezani protein 1
* [[Protein BEX2|BEX2]]: Kodira protein mozak-eksprimirani  X-vezani protein protein 2
* [[BEX4]]: Kodira protein mozak-eksprimirani  X-vezani protein 4
* [[CCDC120]]: Kodira protein savijenog domena zavojnice koja sadrži protein 120
* [[CCDC22]]: Kodira protein savijenog domena zavojnice koja sadrži protein 22
* [[CD99L2]]: CD99 [[antigen]]-oliki protein 2
* [[CHRDL1]]: Kodira protein hordin-oliki 1
* [[CMTX2]]:  Kodira protein Charcot-Marie-Toothove neuropatije, X-vezane 2 (recesivne)
* [[CMTX3]]: Kodira  protein Charcot-Marie-Toothove neuropatije, X-vezane 3 (dominantne)
* [[CT45A5]]: Kodira protein porodice antigena raka/testisa 45, član A5 
* [[CXorf36]]: Kodira protein hipotetskog proteina LOC79742
* [[CXorf40A]]: [[Otvoreni okvir čitanja]] 40 hromosoma X 
* [[CXorf49]]: Kodira protein za [[otvoreni okvir čitanja]] 49 hromosoma X 
*[[CXorf66]]: Kodira protein za [[otvoreni okvir čitanja]] 66 hromosoma X
*[[CXorf67]]: Kodira protein nekarakteriziranog proteina CXorf67
*[[DACH2]]: Kodira protein Dachshundovog homologa 2
*[[EFHC2]]: Kodira protein 2 domena EF-šake ([[C-kraj]]) 
*[[ERCC|ERCC6L]]: Kodira protein ERCC popravka ekscizije 6-olike, helikazne kontrolne tačke sklopa [[diobeno vreteno|diobenog vretena]] 
* [[F8A1]]: Koditra faktor VIII proteinskog [[intron]]a 22 
* [[FAM120C]]: Kodira proteine porodic skvencne sličnosti 120C
* [[FAM122B]]: Kodira porodicu proteina sa sličnošću sekvenci 122, član B 
* [[FAM122C]]: Kodira protein porodice sa sličnošću sekvenci 122 član 122C
* [[FAM127A]]: Kodira CAAX boks proteina 1
* [[FAM50A]]: Kodira porodicu proteina sa sličnošću sekvenci 50, član A
* [[FATE1]]: Kodira proteinski transkript izražen u testisima fetusa i odraslih
* [[FMR1-AS1]]: Kodira dugu [[nekodirajuća DNK|nekodirajuću RNK]] FMR1 antisens-[[RNK]] 1
* [[FRMPD3]]: Kodira protein FERM i PDZ domene koji sadrže   3
* [[FUNDC1]]: Kodira protein FUN14 domen koji sadrži  1
* [[FUNDC2]]: Kodira FUN14 domen-sadržeći proteina 2
* [[GAGE12F]]: Kodira G-[[antigen]] proteina 12F 
* [[GAGE2A]]: Kodira G-antigen proteina 2A 
* [[GATA1]]: Kodira [[GATA1]] [[transkripcijski faktor]]
* [[GNL3L]]: Kodira protein G-jedrolikog proteina 3 l
* [[GPRASP2]]: [[G-protein spregnuti receptor]]-vezano sortiranje proteina 2
* [[GRIPAP1]]: Kodira protein GRIP1-vezanog proteina 1
* [[HDHD1A]]: Kodira [[enzim]] halokislinski dehalogenaza-likog hidrolaznog domen-sadržećeg proteina 1A
* [[LAS1L]]: Kodira  LAS1-oliki protein
* [[MAGEA2]]: Kodira protein melanom-asociranog antigena 2
* [[MAGEA5]]: Kodira protein melanomske porodice antigena A, 5
* [[MAGEA8]]: Kodira protein melanomske porodice antigena A, 8
* [[MAGED4B]]: Kodira protein melanoma-asociranog antigena D4
* [[RP11-217H1.1|MAGT1]]: Kodira protein magnezijskod transportera proteina 1
* [[MBNL3]]: Kodira  proteine slične mišićnim 3
* [[MIR222]]: Kodira [[mikroRNK]], mikroRNK 222
* [[MIR361]]: Kodira [[mikroRNK]], mikroRNK 361
* [[MIR660]]: Kodira protein mikroRNK 660
* [[MORF4L2]]: Kodira protein koji liči namorortaletni faktor 4, protein 2
* [[MOSPD1]]: Kodira protein domena pokretljivosti spermatozoida 1
*[[MOSPD2]]: Kodira protein domena pokretljivosti spermatozoida 2
* [[NKRF]]: Kodira protein NF-kapa-B-represivnog faktora
* [[NRK]]: Kodira [[enzim]] Nik-srodnu protein-kinazu
* [[OTUD5]]: Kodira protein OTU deubikvitinaza 5
* [[PASD1]]: Kodira protein PAS domen-sadržečeg proteina 1
* [[PAGE1]] : Kodira  protein neutvrđene  funkcije
* [[PBDC1]]: Kodira  protein neutvrđene funkcije
* [[PCYT1B]]: Kodira [[enzim]] holin-fosfat citidililtransferazu B
* [[PIN4]]: Kodira [[enzim]] peptidil-prolil cis-trans isomerazu NIMA-interaktivnu 4
* [[PLAC1]]: Kodira protein placenta-specifičnog proteina 1
* [[PLP2]]: Kodira protein proteolipidnog proteina 2
* [[RPA4]]: Kodira replikacijski protein A 30, podjedinicu od  kDa 
* [[RPS6KA6]]: Kodira [[ribosom]]ni  protein S6-kinazu, 90kDa, polipeptid 6
* [[RRAGB]]: Kodira protein Ras-srodnog GTP-vezanog proteina B
* [[SFRS17A]]: Kodira protein faktor [[prerada RNK|prerade]], arginin/serin-bogatog 17A
* [[SLITRK2]]: Kodira protein SLIT– i NTRK-olikog proteina 2
* [[SMARCA1]]: Kodira protein vjerovatno globalnog transkripcijskog aktivatora SNF2L1
* [[SMS (gen)|SMS]]: Kodira [[enzim]] [[sintaza|sintaze]] spermina
* [[SSR4]]: Kodira protein translokon-asociranoe proteinske podjedinice delta
* [[TAF7L]]: Kodira protein TATA-bokks vezujućeg proteina, asociranog 7-olikog faktora 
* [[TCEAL1]]: Kodira protein faktora transcripcijske  elongacije A, proteinolikog 1
*[[TCEAL4]]: Kodira protein faktora ranscripcijske elongacije A, proteinolikog 4
* [[THOC2]]: Kodira  protein podjedinice 2 THO-kompleksa
* [[TMEM29]]: Kodira protein FAM156A
* [[TMEM47]]: Kodira [[transmembranski protein]] 47
* [[TMLHE]]: Kodira [[enzim]] mitohondrijsku trimetillizin-dioksigenazu
* [[TNMD]]: Kodira protein tenomodulin (znan i kao tendin, miodulin, Tnmd i TeM)
* [[SEDLP|TRAPPC2P1]]: Kodira protein prrenosa kompleksa proteinskih čestica podjedinice 2
* [[TREX2]]: Kodira [[enzim]] tri [[prajmer]]a popravke egzonukleze 2
* [[TRO (gen)|TRO]]: Kodira protein trofinin
* [[TSPYL2]]: Kodira protein testis-specifični protein, sličan Y-kodirajućem proteinu 2
* [[USP51]]: Kodira [[enzim]] Ubikvitin karboksil-terminalna [[hidrolaza|hidrolazu]] 51
* [[YIPF6]]: Kodira protein YIPF6
* [[ZC3H12B]]: Kodira protein ZC3H12B
* [[ZFP92]]: Kodira protein ZFP92 [[cinkov prst|cinkovog prsta]]
* [[ZMYM3]]: Kodira protein [[cinkov prst|cinkovog prsta]] MYM-tip proteina 3
* [[ZNF157]]: Kodira protein [[cinkov prst|cinkovog prsta]] 157
* [[ZNF182]]: Kodira protein [[cinkov prst|cinkovog prsta]] 182
* [[ZNF275]]: Kodira  protein [[cinkov prst|cinkovog prsta]] 275
* [[ZNF674]]: Kodira protein [[cinkov prst|cinkovog prsta]] 674
}}

===Bolesti i poremećaji===
* [[Atrofija očnog nerva]]
* [[Displazija]] srčanih zalistaka
* [[Distrofija]] [[štapićasta ćelija|štapića]]
* [[Ehlers-Danlosov sindrom]] tip X
* [[Giht]]
* [[Gluhoća]]
* [[Hemofilija]] A i B
* [[Hemolitska anemija]]
* [[Hidrocefalus]]
* [[Hipofosfatemija]], tip 3
* [[Hipofunkcija hipofize]] 
* [[Hipoparatireoidizam]]
* [[Idiopatski porodični nizak stas]]
* [[Insulin]]-zavisna [[šećerna bolest]]
* [[Karcinom muške dojke]]
* [[Karcinom prostate]]
* [[Melanom]]
*[[Menkesova bolest]]	
* [[Mentalna retardacija]] 
* [[Miopija]] (Bornholm)
* [[Miotubulska miopatija]]
* Nedostatak [[imunost]]i
* [[Proteinurija]]
* ''[[Retinitis pigmentosa]]''
* [[Trombocitopenija]]
* [[Tumor germinativnih ćelija]] [[testis]]a
* [[Rascjep usne i nepca]] (ankiloglosija)
* Kongenitalno [[noćno sljepilo]], tip 1, tip 2
* Porodična tipična [[migrena]]
* Rascjep [[mrežnjača|mrežnjače]]
* M2 akutna mijeloidna [[leukemija]] 
* [[X-vezana agamaglobulinemija]] (Bratonova)
* [[Viđenje boja]]:
** [[sljepilo za boje|Sljepilo za crvenu]]
** [[sljepilo za boje|Sljepilo za plavu]]
** [[sljepilo za boje|Sljepilo za zelenu]]
*Xg [[antigen]] (Xg [[krvna grupa]])

=== [[Hromosomopatija|Hromosomopatije]] ===
[[Datoteka:Chromosome X Etude Inactivation X.PNG|right]]

===== Numeričke abnormalnosti =====
[[Klinefelterov sindrom]]:
* Klinefelter sindrom je uzrokovan prisustvom jednog ili više dodatnih primjeraka X hromosoma u ćelijama muškaraca. Višas genetskog materijala iz X hromosom ometa muškom seksualnom razvoju, sprečavajući normalno funkcionisanje [[Testisi|testisa]] i smanjenje nivoa [[testosteron]]a.
* Muškarci s Klinefelterovim sindromom obično imaju jedan dodatni primjerak X hromosoma u svakoj ćeliji (47, XXY).  Pogođenim muškaraci rjeđe imaju dva ili tri „pomoćna“ X hromosoma (48, odnosno 49 XXXY, XXXXY) ili ekstra kopije oba X i Y hromosoma (48, XXYY) u svakoj ćeliji. Dodatni genetički materijal može dovesti do visokog rasta, invalidnog učenja i čitanja, kao i drugih zdravstvenih problema. Svaki dodatni X hromosom smanjuje inteligenciju djeteta [[IQ]] za oko 15 bodova,<ref>{{cite web|url=http://emedicine.medscape.com/article/945649-overview#a0104|author=Harold Chen, Ian Krantz, Mary L Windle, Margaret M McGovern, Paul D Petry, Bruce Buehler |date=22. 2. 2013 | access-date=18. 7. 2014 | title=Klinefelter Syndrome Pathophysiology |work=Medscape}}</ref><ref>{{cite journal |author=Visootsak J, Graham JM |title=Klinefelter syndrome and other sex chromosomal aneuploidies |journal=Orphanet J Rare Dis |volume=1 |issue= |pages=42 |year=2006 |pmid=17062147 |pmc=1634840 |doi=10.1186/1750-1172-1-42 |url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1634840/#!po=4.16667}}</ref> što znači da je prosječni IQ kod Klinefelterovog sindroma općenito u normalnom rasponu, iako ispod prosjeka. Kada su dodatni X i / ili Y hromozomi prisutni u 48, XXXY, 48, XXYY, ili 49, XXXXY, kašnjenja u razvoju i kognitivne poteškoće mogu biti ozbiljnije i može biti prisutna blaga intelektualna nesposobnost.

To znači da je prosječna IQ kod Klinefelterovog sindroma općenito u normalnim granicama, iako je ispod prosjeka. Kad dodatne X i / ili Y hromosoma su prisutne u 48,XXXY, 48, XXYY, ili 49, XXXXY, kašnjenje u razvoju i kognitivnie poteškoće mogu biti teže i blage, što može da bude promjenljivo u pojedinačnim slučajevima.
* Klinefelter sindrom može biti i rezulta ekstra X hromosoma samo u jednoj ili nekim  [[tijelo|tjelesnim]] [[ćelije (biologija)|ćelijama]].  Ovakvi slučajevi se zovu ''mozaik 46,XY/47,XXY''.
[[Sindrom trostrukog X]] (47,XXX ili [[trisomija]]  X):

Ovaj sindrom je rezultat prisustva dodatnog X hromosoma u svakoj od  ćelija kod žena. Žene sa trisomijom X imaju tri X hromosoma, sa ukupno 47 hromosoma po ćeliji. Prosječni [[IQ]] žena s ovim sindromom je 90, dok je prosječni [[IQ]]  kod neaficirane braće i sestara = 100.<ref>{{cite book|author=Bender B, Puck M, Salbenblatt J, Robinson A. |title=Cognitive development of children with sex chromosome abnormalities |editor=Smith S |location=San Diego |publisher=College Hill Press |year=1986|pages=175–201}}</ref>
Njihov rast je u prosjeku viši nego kod normalnih žena. One su plodne, a njihova djeca ne nasljeđuju ovo stanje.<ref>{{cite web|url=http://ghr.nlm.nih.gov/condition/triple-x-syndrome | title=Triple X syndrome | work=Genetics Home Reference | date=14. 7. 2014 | access-date=18. 7. 2014}}</ref>

* Otkriveni su i slučajevi u kojima su žene imale više od jedne kopije X hromosoma (48, [[XXXX sindrom]] ili 49, [[XXXXX sindrom]]), ali to su veoma rijetki slučajevi.
[[Turnerov sindrom]]:
* Ovaj sindrom se pojavljuje kada svaka ćelija žene ima jedan normalan X hromosom, a drugi je samo polovina od ovog hromosoma. Nekompletni genetički materijal utiče na razvoj i uzrokuje karakteristična stanja, uključujući [[nizak rast]] i [[neplodnost]]. 
* Oko polovine osoba sa Turnerovim sindromom imaju [[monosomija|monosomiju]] X (45, X), što znači da svaka ćelija u tijelu žene ima samo jednu kopiju X hromosoma, umjesto uobičajenih dvije. Turnerov sindrom se može pojaviti i ako jedan od spolnih hromosoma djelimično nedostaje ili je preuređen, a ne nedostaje u potpunosti. Neke žene sa Turnerovim sindromom  imaju promjenu hromosoma samo u nekim od svojih ćelija. Ovi slučajevi se nazivaju Turnerov mozaični sindrom  ([[sindrom 45, X/46, XX]]

==== Ostali poremećaji ====
*[[Muški sindrom XX]] je rijedak, gdje je u [[SRY]] regiji Y hromosoma rekombinovan sa onim koji se nalazi na X hromosomu. Kao rezultat toga, kombinacija XX nakon oplodnje ima isti učinak kao XY kombinaciju, što je rezultiralo muškim [[fenotip]]om. Međutim, drugi geni X hromosoma su uzrok feminizacije, kao i
* [[X-vezana distrofija rožnjačnog epitela]], koja je izuzetno rijetka bolest rožnice, vezana za Xq25 regiju. 
*[[Lischova distrofija rožnjačnog epitela]] je povezana sa Xp22.3. 
*[[Megalokornea 1]] je asocirana sa Xq21.3-q22.
*[[Adrenoleukodistrofija]]

== Reference ==
{{reference}}

== Također pogledajte ==
*[[Hromosom]]
*[[Hromosomska garnitura]]
*[[Citogenetika]]

==Vanjski linkovi==
{{Hromosomi}}
{{Hromosomska genetika}}

[[Kategorija:Hromosomi]]
[[Kategorija:Geni na hromosomu X]]
[[Kategorija:Citogenetika]]