Izvorni kôd stranice Hemodinamika

'''Hemodinamika''' je [[dinamika fluida|dinamika]] '''krvotoka'''. [[Cirkulatorni sistem]] kontrolišu [[homeostaza|homeostatski]] mehanizmi [[autoregulacija|autoregulacije]], baš kao što [[hidraulični krug]]ovi kontrolišu [[kontrolni sistem]]. Hemodinamski odgovor se kontinuirano prati i prilagođava uvjetima u tijelu i njegovoj okolini. Hemodinamika objašnjava [[fizički zakoni|fizičke zakone]] koji upravljaju protokom krvi u [[krvni sud|krvnim sudovima]].
 
Protok krvi osigurava transport [[nutrijent|nutrijenata]], [[hormon]] a, metaboličkih otpadnih proizvoda, [[kisik]] a i [[ugljik-dioksid]]a kroz tijelo, kako bi se održao [[metabolizam]] na nivou ćelije, regulacija [[pH]], [[osmotski pritisak|osmotskog pritiska]] i [[tjelesna temperatura|temperature cijelog tijela]], te zaštita od [[mikrob]]nih i mehaničkih oštećenja.<ref name="Principles of Anatomy & Physiology">{{cite book |title=Principles of Anatomy & Physiology |edition=13th |last1=Tortora |first1=Gerard J. |last2=Derrickson |first2=Bryan |year=2012 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-0-470-56510-0 |chapter=The Cardiovascular System: The Blood |pages=729–732}}</ref>
 
Krv je [[nenjutnovska tečnost]] i najefikasnije se proučava pomoću [[reologija|reologije]], a ne [[hidrodinamika|hidrodinamike]]. Budući da [[krvni sudovi]] nisu krute cijevi, klasična hidrodinamika i mehanika fluida zasnovana na upotrebi klasičnih viskozimetara nisu u stanju da objasne hemodinamiku.<ref>{{cite book |title=Biologija i mehanika krvotoka, II dio: Mehanika i Medical Aspects |last1=Fieldman |first1=Joel S. |last2=Phong |first2=Duong H. |last3=Saint-Aubin |first3=Yvan |last4=Vinet |first4=Luc |year=2007 |publisher=Springer |isbn=978-0-387-74848-1 |chapter=Rheology |pages=119–123}}</ref>
 
Proučavanje protoka krvi naziva se hemodinamika, a proučavanje svojstava krvotoka naziva se [[hemoheologija]].
 
==Krv==
{{glavni|Krv}}
Krv je složena tečnost. [[Krv]] se sastoji od [[Krvna plazma|plazme]] i [[Krv|uobličenih elemenata]]. Plazma sadrži 91,5% vode, 7% [[protein]]a i 1,5% ostalihih [[rastvor]]enih materija. Formirani elementi su [[trombociti]], [[bijela krvna zrnca]] i [[crvena krvna zrnca]]. Prisustvo ovih uobličenih elemenata i njihova interakcija sa molekulama plazme glavni su razlozi zašto se krv toliko razlikuje od idealnih njutnovskih tečnosti.<ref name="Principles of Anatomy & Physiology"/>
 
===Viskozitet plazme===
Normalna [[krvna plazma]] se ponaša kao Njutnova tečnost pri fiziološkim brzinama smicanja. Tipske vrijednosti za [[viskoznost]] normalne ljudske plazme na 37&nbsp;°C su 1,4&nbsp;mN·s/m<sup>2</sup>.<ref>{{cite journal |url=http://jap.physiology.org/content/jap/19/1/117.full.pdf |title=Human blood under normothermic and hypothermic conditions |last=Rand |first=Peter |date=31. 5. 1963 |journal=Journal of Applied Physiology |volume=19 |pages=117–122 |access-date=16. 9. 2014 |doi=10.1152/jappl.1964.19.1.117 |pmid=14104265 }}{{Mrtav link}}</ref> Viskoznost normalne plazme varira sa temperaturom na isti način kao i viskozitet njene vode u [[rastvarač]]u; povećanje temperature od 5&nbsp;°C u fiziološkom opsegu smanjuje viskozitet plazme za oko 10%.
 
===Osmotski pritisak plazme===
[[Osmotski pritisak]] rastvora određen je brojem prisutnih čestica i [[temperatura|temperaturom]]. Naprimjer, 1-molarni rastvor supstance sadrži 6,022 (e=23) molekula po litru te supstance i na 0&nbsp;°C ima osmotski pritisak od 2,27 [[paskal (jedinica)|MPa]]. Osmotski pritisak [[Krvna plazma|plazme]] utiče na mehaniku cirkulacije na nekoliko načina. Promjena razlike osmotskog pritiska kroz membranu krvne ćelije uzrokuje pomak vode i promjenu volumena ćelije. Promjene u obliku i fleksibilnosti utiču na mehanička svojstva pune krvi. Promjena u plazmatskog osmotskog pritiska mijenja hematokrit, odnosno volumnu koncentraciju [[eritrocit|crvenih krvnih zrnaca]] u cijeloj krvi, redistribucijom vode između intravaskularnog i ekstravaskularnog prostora. Ovo zauzvrat utiče na mehaniku pune krvi.<ref name="autogenerated3"/>

===Crvena krvna zrnca===
[[Crvena krvna zrnca]] su vrlo fleksibilna i bikonkavnog oblika. Njuhova membrana ima [[Youngov modul]] u području od 106&nbsp;[[Paskal (jedinica)|Pa]]. Deformacija u crvenim krvnim zrncima uzrokovana je posmičnim stresom. Kada se suspenzija skrati, crvena krvna zrnca se deformiraju i okreću zbog gradijenta brzine, pri čemu brzina deformacije i okretanja ovisi o brzini smicanja i koncentraciji.
Ovo može uticati na mehaniku cirkulacije i može zakomplikovati merenje krvne [[viskoznost]]i. Istina je da u ustaljenom strujanju viskoznog fluida kroz kruto sferno tijelo uronjeno u fluid, gdje se pretpostavlja da je [[inercija]] zanemarljiva u takvom toku, vjeruje se da je silazna [[gravitacija|gravitacijska]] sila čestica je uravnotežena viskoznom silom otpora. Iz ove ravnoteže sila može se pokazati da je brzina pada data [[Stokesov zakon|Stokesovim zakonom]] :
:<math>U_s = \frac{2}{9}\frac{\left(\rho_p - \rho_f\right)}{\mu} g\, a^2</math><ref name="autogenerated3"/>
gdje je ''a'' poluprečnik čestice, ''ρ<sub>p</sub>'', ''ρ<sub>f</sub>'' su gustina čestice i fluida, ''μ'' je viskoznost fluida, ''g'' je gravitacijsko ubrzanje. Iz gornje jednačine može se vidjeti da [[brzina sedimentacije]] čestice ovisi o kvadratu poluprčnika. Ako se čestica oslobodi mirovanja u [[fluid]], njena brzina sedimentacije ''U<sub>s</sub>'' se povećava sve dok ne dostigne stabilnu vrijednost koja se naziva terminalna brzina (U), kao što je prikazano gore.
 
===Hemodilucija===
Hemodilucija je razrjeđivanje koncentracije crvenih krvnih zrnaca i sastojaka plazme, djelimičnom zamjenom krvi [[koloid]]ima ili [[kristal]]oidima. To je strategija da se izbjegne izlaganje pacijenata potencijalnim opasnostima  [[transfuzija krvi|homologne]] transfuzije krvi.
 
Hemodilucija može biti normovolemična, što podrazumijeva razrjeđivanje normalnih sastojaka krvi upotrebom ekspandera. Tokom akutne normovolemičke hemodilucije (ANH), [[krv]] koja se naknadno izgubi tokom operacije sadrži proporcionalno manje crvenih krvnih zrnaca po mililitru, čime se minimizira intraoperativni gubitak pune krvi. Dakle, krv koju je pacijent izgubio tokom operacije zapravo ne gubi pacijent, jer se ovaj volumen pročišćava i preusmjerava u pacijenta.
 
S druge strane, hipervolemijska hemodilucija (HVH) koristi akutnu preoperativnu ekspanziju volumena bez ikakvog uklanjanja krvi. Prilikom odabira tečnosti, međutim, mora se osigurati da se, kada se pomiješa, preostala krv ponaša u [[mikrocirkulacija|mikrocirkulaciji]] kao u izvornoj krvnoj tekućini, zadržavajući sva svojstva [[viskoznost]]i.<ref>{{cite web |url=http://journals.lww.com/anesthesiology/Abstract/2001/03000/Efficacy_of_Acute_Normovolemic_Hemodilution.13.aspx |publisher=the journal of American society of anesthsiologist inc |title=Efficacy of Acute Normovolemic hemodilution, Accessed as a Function of Blood lost |access-date=5. 4. 2011 |archive-date=29. 6. 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120629102929/http://journals.lww.com/anesthesiology/Abstract/2001/03000/Efficacy_of_Acute_Normovolemic_Hemodilution.13.aspx |url-status=live }}</ref>
 
U predstavljanju kolike količine ANH treba primijeniti, jedna studija sugerira matematički model ANH koji izračunava maksimalnu moguću uštedu RCM koristeći ANH, s obzirom na težinu pacijenata ''H<sub>i</sub>'' i ''H<sub >m</sub>''.
 
Da bi se održala normovolemija, uzimanje autologne krvi mora se istovremeno zamijeniti odgovarajućim hemodilutom. U idealnom slučaju, ovo se postiže transfuzijom zamjene izovolemijske zamjene plazme sa [[koloid]]om za  [[osmotski pritisak]] (OP). [[Koloid]] je tekućina koja sadrži čestice koje su dovoljno velike da vrše onkotski pritisak kroz mikrovaskularnu membranu. Kada se raspravlja o upotrebi koloida ili [[kristal]]oida, imperativ je razmisliti o svim komponentama Starlingove jednačine
::<math>\ Q = K ( [P_c - P_i]S - [P_c - P_i] )</math>
Za identifikaciju minimalnog sigurnog hematokrita poželjnog za datog pacijenta korisna je sljedeća jednačina:
<math>\ BL_s = EBV \ln \frac{H_i}{H_m} </math>
gdje je EBV procijenjeni volumen [[krv]]i. U ovom modelu korišteno je 70&nbsp;mL/kg, a ''H<sub>i</sub>'' (inicijalni hematokrit) je pacijentov početni hematokrit.
Iz gornje jednačine je jasno da je volumen krvi uklonjen tokom ANH do ''H<sub>m</sub>'' isti kao ''BL<sub>s</sub>''.
Koliko krvi treba izvaditi obično se zasniva na težini, a ne na volumenu. Broj jedinica koje je potrebno ukloniti da bi se hemodilutirale do maksimalnog sigurnog hematokrita (ANH) može se pronaći pomoću:
:<math>ANH = \frac {BL_s}{450}</math>
Ovo se zasniva na pretpostavci da svaka jedinica uklonjena hemodilucijom ima zapreminu od 450&nbsp;mL (stvarna zapremina jedinice će donekle varirati jer završetak sakupljanja zavisi od težine, a ne zapremine).
Model pretpostavlja da je vrijednost hemodiluta jednaka ''H<sub>m</sub>'' prije operacije, stoga ponovna [[transfuzija krvi]] dobijene hemodilucijom mora početi kada SBL počne.
RCM dostupan za retransfuziju nakon ANH (RCMm) može se izračunati iz pacijentovog ''H<sub>i</sub>'' i konačnog hematokrita nakon hemodilucije (''H<sub>m</sub>'')
:<math> RCM = EVB \times (H_i - H_m) </math>
Maksimalni SBL koji je moguć kada se koristi ANH bez pada ispod Hm(BLH), nalazi se pod pretpostavkom da se sva krv uklonjena tokom ANH vraća pacijentu brzinom dovoljnom da održi hematokrit na minimalnom sigurnom nivou
:<math> BL_H = \frac {RCM_H} {H_m}</math>
Ako se ANH koristi sve dok SBL ne prelazi ''BL<sub>H</sub>'', neće biti potrebe za transfuzijom krvi. Iz navedenog možemo zaključiti da "H" stoga ne bi trebalo da prelazi "s".
Razlika između ''BL<sub>H</sub>'' i ''BL<sub>s</sub>'' je stoga inkrementni hirurški gubitak krvi (''BL<sub>i</sub >'') moguće kada se koristi ANH.
:<math>\ {BL_i} = {BL_H} - {BL_s} </math>
When expressed in terms of the RCM
:<math> {RCM_i} = {BL_i} \times {H_m} </math>
Gdje je ''RCM<sub>i</sub>'' masa crvenih krvnih zrnaca koja bi se morala primijeniti pomoću homologne krvi da bi se održao ''H<sub>m</sub>'' ako se ANH ne koristi i gubitak krvi je jednak BLH-u.
 
Korišteni model pretpostavlja da se ANH koristi za pacijenta od 70&nbsp;kg s procijenjenim volumenom krvi od 70&nbsp;ml/kg (4900&nbsp;ml). Opseg ''H<sub>i</sub>'' i ''H<sub>m</sub>'' je procijenjen kako bi se razumjeli uslovi u kojima je hemodilucija neophodna za dobrobit pacijenta.<ref name="autogenerated1">{{cite book |publisher=IEEE |title=Hemodilution:Modelling and clinincal Aspects |volume=1 |pages=177–179 |doi=10.1109/IEMBS.2001.1018881 |chapter=Hemodilution: Modeling and clinical aspects |year=2001 |last1=Kaya |first1=M. |last2=Li |first2=J.K.-J. |isbn=978-0-7803-7211-5 |s2cid=73295413 }}</ref><ref>{{cite journal |url=http://www.anesthesia-analgesia.org/content/80/1/108.full.pdf+html |title=maximum blood savings by acute Normovolemic hemodilution |journal=Anesthesia & Analgesia |volume=80 |issue=1 |pages=108–113 |access-date=5. 4. 2011 |date=januar 1995 |last1=Feldman |first1=Jeffrey M. |last2=Roth |first2=Jonathan V. |last3=Bjoraker |first3=David G. |doi=10.1097/00000539-199501000-00019 |pmid=7802266 |s2cid=24131754 |archive-date=23. 2. 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220223065145/https://journals.lww.com/anesthesia-analgesia/pages/articleviewer.aspx?year=1995&issue=01000&article=00019&type=Fulltext |url-status=live }}</ref>
 
====Rezultat====
Rezultat proračuna modela prikazan je u tabeli datoj u dodatku za opseg ''H<sub>i</sub>'' od 0,30 do 0,50 sa ANH izvedenom do minimalnih hematokrita od 0,30 do 0,15. S obzirom na ''H<sub>i</sub>'' od 0,40, ako se pretpostavlja da je ''H<sub>m</sub>'' 0,25.onda je iz jednadžbe iznad RCM broj i dalje visok i ANH nije neophodan, ako BL<sub>s</sub> ne prelazi 2303&nbsp;ml, jer hemotokrit neće pasti ispod H<sub>m</sub>, iako se tokom hemodilucije mora ukloniti pet jedinica krvi . Pod ovim uvjetima, kako bi se postigla maksimalna korist od tehnike ako se primjenjuje ANH, neće biti potrebna homologna krv za održavanje ''H<sub>m</sub>'' ako gubitak krvi ne prelazi 2940&nbsp;ml. U takvom slučaju, ANH može uštedjeti maksimalno 1,1 ekvivalentnu jedinicu [[eritrocit|crvenih krvnih zrnaca]], a homologna transfuzija krvi je neophodna za održavanje ''H<sub>m</sub>'', čak i ako se koristi ANH.
Ovaj model se može koristiti za identifikaciju kada se ANH može koristiti za datog pacijenta i stepen ANH koji je neophodan da se ta korist maksimizira.
 
Naprimjer, ako je ''H<sub>i</sub>'' 0,30 ili manje, nije moguće sačuvati masu crvenih krvnih zrnaca koja je ekvivalentna dvije jedinice homolognog PRBC-a čak i ako je pacijent hemodiluiran u ''H< sub>m</sub>'' od 0,15. To je zato što iz RCM jednačine pacijent RCM zaostaje za gornjom jednačinom.
Ako je ''H<sub>i</sub>'' 0,40, potrebno je ukloniti najmanje 7,5 jedinica krvi tokom ANH, što rezultira ''H<sub>m</sub>'' od 0,20 da bi se spasile dvije jedinice ekvivalencija. Jasno, što je veći ''H<sub>i</sub>'' i što je veći broj jedinica uklonjenih tokom hemodilucije, to je ANH efikasniji za prevenciju homologne transfuzije krvi. Ovaj model je dizajniran da omogući ljekarima da odrede gdje bi ANH mogao biti koristan za pacijenta na osnovu njihovog znanja o ''H<sub>i</sub>'', potencijalu za SBL i procjeni '' H<sub>m</sub>''. Iako je model koristio pacijenta od 70&nbsp;kg, rezultat se može primijeniti na bilo kojeg pacijenta. Da biste primijenili ove rezultate na bilo koju tjelesnu težinu, bilo koju od vrijednosti BLs, BLH i ANHH ili PRBC date u tabeli treba pomnožiti sa faktorom koji ćemo nazvati T
:<math> T = \frac {\text{patient's weight in kg}} {70} </math>
U osnovi, gore razmatrani model je dizajniran da predvidi maksimalni RCM koji može spasiti ANH.
 
Ukratko, efikasnost ANH je matematički opisana pomoću mjerenja hirurškog gubitka krvi i mjerenja protoka krvi. Ovaj oblik analize omogućava tačnu procjenu potencijalne efikasnosti tehnika i pokazuje primjenu mjerenja u medicinskom polju.<ref name="autogenerated1"/>
 
== Protok krvi ==
=== Srčani minutni volumen===
[[slika:Diagram of human circulatory system.gif|thumb|upright=1.8| Dijagram cirkulacijskog sistema]]
 
[[Srce]] je pokretač cirkulacijskog sistema; pumpa krv kroz ritmičku kontrakciju i opuštanje. Brzina protoka krvi iz srca (često izražena u L/min) poznata je kao minutni volumen srca (CO).
 
Krv koja se ispumpava iz srca prvo ulazi u [[aorta|aortu]], najveću arteriju u tijelu. Zatim nastavlja da se deli na sve manje arterije, te na [[arteriole]], i na kraju [[kapilar]]e, gdje dolazi do prenosa kisika. Kapilari se spajaju na [[venule]], a krv zatim putuje nazad kroz mrežu [[vena]] do [[srce|desnog srca]]. [[Mikrocirkulacija]] — arteriole, kapilari i venule — čine većinu područja vaskularnog sistema i mjesto je prijenosa O<sub>2</sub>, [[glukoza|glukoze]] i [[enzim]]skih [[supstrat (biohemija)|supstrata]] u ćelije. Venski sistem vraća deoksigeniranu krv u desno srce gdje se pumpa u [[pluća]] da se oksigenira, a CO<sub>2</sub> i drugi plinoviti otpadi se razmjenjuju i izbacuju tokom disanja. Krv se zatim vraća u lijevu stranu srca gdje ponovo započinje proces.
 
U normalnom cirkulatornom sistemu, zapremina krvi koja se vraća u srce svake minute je približno jednaka zapremini koja se ispumpava svake minute (srčani minutni volumen).<ref name=brs>{{cite book |last1=Costanzo |first1=Linda S. |title=Physiology |url=https://archive.org/details/physiology0000cost |date=2003 |publisher=Lippincott Williams and Wilkins |location=Philadelphia |isbn=978-0781739191 |pages=[https://archive.org/details/physiology0000cost/page/73 73]–113 |edition=3rd|series=Board Review Series }}</ref> Zbog toga je brzina protoka krvi kroz svaki nivo cirkulacijskog sistema prvenstveno određena ukupnom površinom poprečnog presjeka sudova tog nivoa.
 
Srčani minutni volumen određuje se na osnovu dva metoda. Jedan je korištenje Fickove jednačine:
 
<math>CO = VO2/C_aO_2-C_vO_2 </math>
 
Drugi metod termodilucije je da se osjeti promena temperature tečnosti koja se ubrizgava u proksimalni portni Swan-Ganzov sud do distalnog ulaza.
 
Srčani minutni volumen je matematički izražen sljedećom jednačinom:
 
: <math>CO = SV \times HR </math>
gdje
* CO = minutni volumen srca (L/sec)
* SV = udarni volumen (ml)
* HR = otkucaji srca (bpm)
Normalni ljudski minutni volumen je 5-6 L/min u mirovanju. Ne izlazi sva krv koja ulazi u lijevu komoru iz srca. Ono što je preostalo na kraju dijastole (EDV) minus udarni volumen čini krajnji dijastolni volumen (ESV).<ref>{{Citation |last1=King |first1=Jordan |title=Physiology, Cardiac Output |date=2022 |url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470455/ |work=StatPearls |place=Treasure Island (FL) |publisher=StatPearls Publishing |pmid=29262215 |access-date=16. 5. 2022 |last2=Lowery |first2=David R.}}</ref>
 
==== Anatomska svojstva====
[[Cirkulatorni sistem]] vrsta podvrgnutih ortostatskom krvnom pritisku (kao što su drvene zmije) evoluirao je sa fiziološkim i morfološkim karakteristikama kako bi se prevladao poremećaj cirkulacije. Naprimjer, kod arboretnih zmija srce je bliže glavi, u poređenju sa vodenim zmijama. To olakšava [[perfuzija|perfuziju]] krvi u [[mozak]].<ref>{{Cite journal|date=2014|title=Heart place and tail length evaluation in Naja oxiana, Macrovipera lebetina, and Montivipera latifii|journal=Asian Pacific Journal of Tropical Medicine|doi=10.1016/S1995-7645(14)60220-0|doi-access=free|last1=Nasoori|first1=Alireza|last2=Taghipour|first2=Ali|last3=Shahbazzadeh|first3=Delavar|last4=Aminirissehei|first4=Abdolhossein|last5=Moghaddam|first5=Sharif|volume=7|pages=S137–S142|pmid=25312108}}</ref><ref>{{Cite journal|date=2012|title=Gravity and the evolution of cardiopulmonary morphology in snakes|url= |journal=Comparative Biochemistry and Physiology|doi=10.1016/j.cbpa.2011.10.029|pmc=3242868|last1=Lillywhite|first1=Harvey B.|last2=Albert|first2=James S.|last3=Sheehy|first3=Coleman M.|last4=Seymour|first4=Roger S.|volume=161|issue=2|pages=230–242|pmid=22079804}}</ref>
 
=== Turbulencija ===
Na protok krvi također utiče glatkoća krvnih sudova, što rezultira ili turbulentnim (haotičnim) ili laminskim (glatkim) protokom. Glatkoća se smanjuje nakupljanjem masnih naslaga na zidovima arterija.
 
Reynoldsov broj (označen NR ili Re) je odnos koji pomaže u određivanju ponašanja tekućine u cijevi, u ovom slučaju krvi u krvnom sudu.
 
Jednačina za ovaj bezdimenzijski odnos je napisana kao:<ref name="Munson 2009 725"/>
:<math>NR=\frac{\rho v L}{\mu}</math>
:* ''ρ'': gustina krvi
:* ''v'': srednja brzina krvi
:* ''L'': karakteristična dimenzija suda, u ovom slučaju prečnik
:* ''μ'': viskoznost krvi
 
Reynoldsov broj je direktno proporcionalan brzini i prečniku cijevi. Treba imati na umu da je NR direktno proporcionalan srednjoj brzini kao i prečniku. Reynoldsov broj manji od 2300 je laminski tok fluida koji karakteriše konstantno kretanje protoka, dok se vrijednost preko 4.000 predstavlja kao turbulentno strujanje.<ref name="Munson 2009 725"/> Zbog manjeg radijusa i najmanja brzina u odnosu na druge posude, Reynoldsov broj na kapilarima je vrlo nizak, što rezultira laminskim umjesto turbulentnim protokom.<ref>{{cite journal|last=Fung|first=Yuan-cheng|author2=Zweifach, B.W.|title=Microcirculation: Mechanics of Blood Flow in Capillaries|url=https://archive.org/details/sim_annual-review-of-fluid-mechanics_1971_3/page/189|journal=Annual Review of Fluid Mechanics|year=1971|volume=3|pages=189–210|doi=10.1146/annurev.fl.03.010171.001201|bibcode=1971AnRFM...3..189F}}</ref>
 
===Brzina===
Često se izražava u cm/s. Ova vrijednost je obrnuto povezana sa ukupnom površinom poprečnog presjeka [[krvni sud|krvnog suda]] i također se razlikuje po presjeku, jer u normalnom stanju protok krvi ima [[Laminski tok|laminske karakteristike]]. Iz tog razloga, brzina protoka krvi je najveća u sredini, a najsporija na zidu krvnog suda. U većini slučajeva koristi se srednja brzina.<ref name="TortoraDerrickson">{{cite book |title=Principles of Anatomy & Physiology |edition=13th |last1=Tortora |first1=Gerard J. |last2=Derrickson |first2=Bryan |year=2012 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-0470-56510-0 |chapter=The Cardiovascular System: Blood Vessels and Hemodynamics |page=816}}</ref> Postoji mnogo načina za mjerenje brzine protoka krvi, kao što su video snimci, kapilarni mikroskop sa analizom okvira do okvira ili [[Laserska Doplerova brzina|laserska Doplerova anemometrija]].<ref>{{cite journal |doi=10.1006/mvre.1996.0054 |title=Capillary Blood Cell Velocity in Human Skin Capillaries Located Perpendicularly to the Skin Surface: Measured by a New Laser Doppler Anemometer |year=1996 |last1=Stücker |first1=M. |last2=Bailer |first2=V. |last3=Reuther |first3=T. |last4=Hoffman |first4=K. |last5=Kellam |first5=K. |last6=Altmeyer |first6=P. |journal=Microvascular Research |volume=52 |issue=2 |pages=188–192 |pmid=8901447}}</ref>
Brzine krvi u [[arterija]]ma su veće tokom [[sistola]] nego tokom [[dijastola]]. Jedan parametar za kvantificiranje ove razlike je '''indeks pulsiranja''' (PI), koji je jednak razlici između vršne sistolne brzine i minimalne dijastolne brzine, podijeljene sa srednjom brzinom tokom [[srčani ciklus|srčanog ciklusa]]. Ova vrijednost opada sa udaljenosti od srca.<ref>{{cite book |title=Principles of Anatomy & Physiology |edition=13th |last1=Tortora |first1=Gerard J. |last2=Derrickson |first2=Bryan |year=2012 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-0470-56510-0 |agency=Laminar flow analysis |chapter=The Cardiovascular System: Blood Vessels and Hemodynamics |page=817}}</ref>
 
:<math>PI = \frac{v_{systole} - v_{diastole}}{v_{mean}}</math>
 
{| class="wikitable"
|+ Odnos između brzine protoka krvi i ukupne površine poprečnog presjeka kod čovjeka
|-
!Tip krvnih sudova
!Ukupna površina poprečnog presjeka
!Brzina krvi u cm/s
|-
| [[Aorta]] || 3–5&nbsp;cm<sup>2</sup> || 40&nbsp;cm/s
|-
| [[Kapilar]]i|| 4500–6000&nbsp;cm<sup>2</sup> || 0,03&nbsp;cm/s <ref>{{cite book |title=Human anatomy & physiology |edition=9th |last1=Marieb |first1=Elaine N. |last2=Hoehn |first2=Katja |year=2013 |publisher=Pearson Education |isbn=978-0-321-74326-8 |chapter=The Cardiovascular System:Blood Vessels |page=712}}</ref>
|-
| [[gornja šuplja vena|Gornja]] i [[donja šuplja vena]] || 14&nbsp;cm<sup>2</sup> || 15&nbsp;cm/s
|-
|}
 
==Krvni sudovi==
===Vaskularni otpor===
{{glavni|Vaskularni otpor}}
Otpor je također povezan s radijusom i dužinom suda i viskoznošću krvi.
 
U prvom pristupu zasnovanom na fluidima, kao što pokazuje [[Hagen–Poiseuilleova jednačina]].<ref name="Munson 2009 725">{{cite book|vauthors = Munson BR, Young DF, Okiishi TH, Huebsch WW|title=Fundamentals of Fluid Mechanics|url = https://archive.org/details/fundamentalsoffl0000unse_q7f6|year=2009|publisher=John Wiley &Sons, Inc.|location=New Jersey|isbn=978-0-470-26284-9|page=[https://archive.org/details/fundamentalsoffl0000unse_q7f6/page/725 725]|edition=Sixth}}</ref> Jednačina je sljedeća:
 
:<math>\Delta P = \frac{8 \mu l Q}{\pi r^4}</math>
:* ∆''P'': pad pritiska/gradijent
:* ''µ'': viskoznost
:* ''l'': dužina cijevi. U slučaju sudova beskonačnih dužina, l se zamjenjuje promjerom suda.
:* ''Q'': brzina protoka krvi u sudu
:* ''r'': radijus krvnog suda
 
U drugom pristupu, koji je realističniji u odnosu na [[Vaskularna otpornost|vaskularni otpor]] i dolazi iz eksperimentalnih zapažanja o protoku krvi, prema Thurstonu,<ref name="ReferenceA">GB Thurston, Viscosity and viscoelasticity of blood in small diameter tubes, Microvasular Research 11, 133 146, 1976</ref> postoji slojevitost ćelija za oslobađanje plazme na zidovima koji okružuju začepljeni tok. To je sloj fluida u kojem je na udaljenosti '''δ''', viskoznost '''η''' funkcija '''δ''' zapisana kao '''η(δ)''', a ovi okolni slojevi se ne susreću u centru suda u stvarnom protoku krvi. Umjesto toga, postoji začepljen tok koji je hiperviskozan jer drži visoku koncentraciju [[eritrocit]]a. Thurston je sklopio ovaj sloj prema otporu protoka kako bi opisao protok krvi pomoću viskoznosti η(δ) i debljine δ sloja zida.
 
Zakon otpora krvi se pojavljuje kao R prilagođen profilu protoka krvi:
 
:<math>R = \frac{c L \eta(\delta)}{(\pi \delta r^3)} </math><ref name="ReferenceA"/>
gdje
* R = otpor protoku krvi
* c = konstantni koeficijent protoka
* L = dužina plovila
* η(δ) = [[viskozitet]] krvi u zidnoj plazmi oslobađanje ćelija - slojevitost
* r = radijus krvnog suda
* δ = udaljenost u sloju ćelije za oslobađanje plazme
 
Otpor krvi varira u zavisnosti od viskoznosti krvi i veličine njenog začepljenog toka (ili toka omotača jer su komplementarni u dijelu sudova), kao i od veličine krvnih sudova.
Pod pretpostavkom stabilnog, laminarnog protoka u sudu, ponašanje krvnih sudova je slično onom u cijevi. Naprimjer, ako su p1 i p2 pritisci su na krajevima cijevi, pad pritiska/gradijent je:<ref>{{cite journal | author = Womersley JR | title = Method for the calculation of velocity, rate of flow and viscous drag in arteries when the pressure gradient is known | journal = Journal of Physiology | volume = 127 | issue = 3 | pages = 553–563 | year = 1955 | pmid = 14368548 | pmc = 1365740 | doi=10.1113/jphysiol.1955.sp005276}}</ref>
:<math>\frac{p_1 - p_2}{l} = \Delta P</math>
 
Veće arterije, uključujući sve dovoljno velike da se vide bez uvećanja, su kanali sa niskim [[vaskularni otpor|vaskularnim otporom]] (pod pretpostavkom da nema uznapredovalih [[ateroskleroza|aterosklerotskih]] promjena) sa visokim brzinama protoka koje stvaraju samo male padove pritiska. Manje arterije i arteriole imaju veći otpor i prenose glavni pad krvnog pritiska kroz glavne arterije na kapilare u cirkulatornom sistemu.
[[slika:Blausen 0092 BloodPressureFlow.png|thumb|280px|Ilustracija koja pokazuje kako sužavanje krvnih sudova, ili [[vazokonstrikcija]], povećava krvni pritisak.]]
 
U arteriolama [[krvni pritisak]] je niži nego u glavnim arterijama. To je zbog bifurkacija, koje uzrokuju pad pritiska. Što je više bifurkacija, veća je ukupna površina poprečnog presjeka, stoga pritisak na površini opada. To je razlog što arteriole imaju najveći pad pritiska. Pad pritiska arteriola je proizvod brzine protoka i otpora: ∆P=Qx otpor. Visok otpor uočen u arteriolama, koji u velikoj mjeri faktor u ∆''P'' je rezultat manjeg radijusa od oko 30&nbsp;µm.<ref>{{cite book|last=Sircar|first=Sabyasach|title=Principles of Medical Physiology|year=2008|publisher=vistasta Publishing|location=India|isbn=978-1-58890-572-7}}</ref> Što je manji radijus cijevi, veći je otpor protoku tekućine.
 
Neposredno iza arteriola su kapilari. Slijedeći logiku uočenu u arteriolama, očekujemo da će [[krvni pritisak]] biti niži u kapilarima u odnosu na arteriole. Pošto je pritisak funkcija sile po jedinici površine, (''P''&nbsp;=&nbsp;''F''/''A''), što je veća površina, manji je pritisak kada deluje vanjska sila na njemu. Iako su radijusi kapilara vrlo mali, mreža kapilara ima najveću površinu u vaskularnoj mreži. Poznato je da imaju najveću površinu (485&nbsp;mm^2) u ljudskoj vaskularnoj mreži. Što je veća ukupna površina poprečnog presjeka, to je niža srednja brzina kao i pritisak.<ref name="Fung 1997 571"/>
 
Supstance koje se nazivaju [[vazokonstrikcija|vazokonstriktori]] mogu smanjiti veličinu krvnih sudova, čime se povećava krvni pritisak. [[vazodilatacija|Vazodilatatori]] (kao što je [[nitroglicerin]]) povećavaju veličinu krvnih sudova, čime se snižava arterijski pritisak.
 
Ako se viskoznost krvi poveća (postane gušća), rezultat je povećanje arterijskog pritiska. Određena [[medicinsko stanje|medicinska stanja]] mogu promijeniti viskoznost krvi. Naprimjer, [[anemija]] (niska koncentracija [[eritrocit|crvenih krvnih ćelija]]) smanjuje viskoznost, dok njihova povećana koncentracija povećava viskoznost. Smatralo se da [[aspirin]] i srodni lijekovi "[[razrjeđivači krvi]]" smanjuju viskoznost krvi, ali umjesto toga studije su otkrile da djeluju tako što smanjuju sklonost krvi zgrušavanju.<ref>{{cite journal |vauthors=Rosenson RS, Wolff D, Green D, Boss AH, Kensey KR | title = Aspirin. Aspirin does not alter native blood viscosity | journal = J. Thromb. Haemost. | volume = 2 | issue = 2 | pages = 340–341 | date = februar 2004 | pmid = 14996003 | doi = 10.1111/j.1538-79333.2004.0615f.x | doi-access = free }}</ref>
 
Za određivanje sistemskog vaskularnog otpora (SVR) koristi se formula za izračunavanje cjelokupnog otpora.
 
<math> R =(\Delta pritisak)/protok</math>
 
Ovo se prevodi za SVR u:
<math>SVR=(MAP -CVP)/CO </math>
 
gdje
* SVR = sistemski vaskularni otpor (mmHg/L/min)
* MAP = srednji arterijski pritisak (mmHg)
* CVP = centralni venski pritisak (mmHg)
* CO = minutni volumen srca (L/min)<ref name="auto">{{Citation |last1=Delong |first1=Claire |title=Physiology, Peripheral Vascular Resistance |date=2022 |url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK538308/ |work=StatPearls |place=Treasure Island (FL) |publisher=StatPearls Publishing |pmid=30855892 |access-date=16. 5. 2022 |last2=Sharma |first2=Sandeep}}</ref>
Da biste dobili ovo u Woodovim jedinicama, odgovor se množi sa 80.
 
Normalan sistemski vaskularni otpor je između 900 i 1440 dina/sek /cm−5.<ref>{{Citation |last=Naderi |first=Nasim |title=Chapter 11 - Hemodynamic Study |date=1. 1. 2022 |url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/B9780323809153000132 |work=Practical Cardiology (Second Edition) |pages=201–216 |editor-last=Maleki |editor-first=Majid |publisher=Elsevier |language=en |isbn=978-0-323-80915-3 |access-date=22. 5. 2022 |editor2-last=Alizadehasl |editor2-first=Azin |editor3-last=Haghjoo |editor3-first=Majid}}</ref>

=== Napetost zida ===
 
[[Slika:Circumferential stress.svg|thumb|Komponente [[naprezanje cilindra|naprezanja cilindra]].]]
 
Bez obzira na lokaciju, [[krvni pritisak]] je povezan sa [[napetost zida|napetošću zida]] krvnog suda prema [[Young-Laplaceova jednadžba|Young–Laplaceovoj jednadžbi]] (pod pretpostavkom da je debljina zida krvnog suda veoma mala u poređenju sa prečnikom [[Lumen (anatomija)|lumena]])
::<math> \sigma_\theta = \dfrac{Pr}{t} \ </math>
gdje
* ''P'' = krvni pritisak
* ''t'' = debljina zida
* ''r'' = unutrašnji radijus cilindra.
* <math>\sigma_\theta\! </math> je [[naprezanje cilindra]] ili "naprezanje obruča".
Da bi pretpostavka tankih zidova bila validna, posuda mora imati debljinu zida koja nije veća od jedne desetine (često se navodi kao jedna dvadesetina) svog polumjera.
 
[[Naprezanje cilindra]] je, zauzvrat, prosječna [[sila]] koja djeluje po obodu (okomita i na osu i na poluprečnik objekta) na zid cilindra, a može se opisati kao
::<math> \sigma_\theta = \dfrac{F}{tl} \ </math>
:gdje
* ''F'' = [[sila]] obodna djelovana na područje zida cilindra koje ima sljedeće dvije dužine kao stranice:
* ''t'' = radijalna debljina cilindra
* ''l'' = aksijalna dužina cilindra
 
===Stres===
Kada se sila primeni na materijal, on počinje da se deformiše ili pomijera. Kako se sila potrebna za deformaciju materijala (npr. za stvaranje protoka tekućine) povećava s veličinom površine materijala A,<ref name="autogenerated3">{{cite book |last1=Caro |first1=C.G. |last2=Pedley |first2=T.J. |last3=Schroter |first3=R.C. |last4=Seed |first4=W.A. |publisher=Oxford University Press |title=The Mechanics of Circulation |year=1978 |pages=3–60, 151–176 |isbn=978-0-19-263323-1}}</ref> veličina ove sile F je proporcionalna površini A dijela površine. Prema tome, količina (F/A) koja je sila po jedinici površine naziva se naprezanje. Napon smicanja na zidu koji je povezan s protokom krvi kroz arteriju ovisi o veličini i geometriji arterije i može se kretati između 0,5 i 4 [[Paskal (jedinica)|Pa]].<ref>{{cite journal |title=Measuring Wall Shear Stress Using Velocity-Encoded MRI |last=Potters |date=13. 2. 2014 |journal=Current Cardiovascular Imaging Reports |doi=10.1007/s12410-014-9257-1 |volume=7|issue = 4|s2cid=55721300 }}</ref>
:<math>\sigma = \frac{F}{A}</math>.
U normalnim uvjetima, kako bi se izbjegla [[aterogeneza]], [[tromboza]], proliferacija glatkih mišića i [[endotel]]na [[apoptoza]], stres smicanja održava svoju veličinu i smjer unutar prihvatljivog raspona. U nekim slučajevima koji nastaju zbog krvnog čekića, posmično naprezanje dostiže veće vrijednosti. Dok se smjer stresa može promijeniti i obrnutim tokom, ovisno o hemodinamskim uvjetima. Stoga ova situacija može dovesti do bolesti ateroskleroze.<ref>{{cite journal |last1=Tazraei |first1=P. |last2=Riasi |first2=A. |last3=Takabi |first3=B. |title=The influence of the non-Newtonian properties of blood on blood-hammer through the posterior cerebral artery |journal=Mathematical Biosciences |date=2015 |volume=264 |pages=119–127 |doi=10.1016/j.mbs.2015.03.013|pmid=25865933 }}</ref>
[[slika:Laminar shear.svg|thumb|right|320px| Laminasto smicanje fluida između dvije ploče. <math>v=u, \tau=\sigma</math>. Trenje između fluida i pokretnih granica uzrokuje smicanje (tok) fluida. Sila potrebna za ovu akciju po jedinici površine je napon. Odnos između napona (sile) i brzine smicanja (brzine protoka) određuje viskoznost.]]
 
=== Kapacitet ===
{{glavni|Kapacitivnost krvnih sudova}}
Vene se opisuju kao "kapacitivni sudovi" tijela jer se preko 70% volumena krvi nalazi u venskom sistemu. Vene su popustljivije od arterija i šire se kako bi se prilagodile promjenjivom volumenu.<ref>{{cite book|last1=Lough|first1=Mary|title=Hemodynamic Monitoring: Evolving technologies and clinical practice|date=15. 4. 2015|publisher=Elsevier Mosby|location=St. Louis, Missouri|isbn=978-0-323-08512-0|page=25|edition=1}}</ref>
 
== Krvni pritisak ==
[[Krvni pritisak]] u cirkulaciji je uglavnom zbog pumpnog djelovanja srca.<ref name = 'Caro'>{{cite book |author=Caro, Colin G. |title=The Mechanics of The Circulation|publisher=Oxford University Press |location=Oxford [Oxfordshire] |year=1978 |isbn=978-0-19-263323-1}}</ref> Pumpanje srca stvara pulsirajući protok krvi, koji se vodi u arterije, kroz [[mikrocirkulacija|mikrocirkulaciju]] i na kraju, nazad preko venskog sistema u [[srce]]. Tokom svakog otkucaja srca, sistemski arterijski krvni pritisak varira između maksimalnog ([[Sistola|sistolni]]) i minimalnog ([[dijastola|dijastolni]]) pritiska.<ref>{{cite web | url = http://healthlifeandstuff.com/2010/06/normal-blood-pressure-range-adults/ | title = Normal Blood Pressure Range Adults | publisher = Health and Life | access-date = 6. 2. 2016 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160318195914/http://healthlifeandstuff.com/2010/06/normal-blood-pressure-range-adults | archive-date = 18. 3. 2016 | url-status = dead | date = 7. 6. 2010 }}</ref> U fiziologiji, oni se često pojednostavljuju u jednu vrijednost, [[srednji arterijski pritisakak|srednji arterijski pritisak (MAP)]], koji se izračunava na sljedeći način:
 
<math>MAP = DP + 1/3(PP) </math>
 
gdje:
* MAP = srednji arterijski pritisak
* DP = dijastolni krvni pritisak
* PP = Pulsni pritisak koji je sistolni pritisak minus dijastolni pritisak.<ref>{{Citation |last1=DeMers |first1=Daniel |title=Physiology, Mean Arterial Pressure |date=2022 |url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK538226/ |work=StatPearls |place=Treasure Island (FL) |publisher=StatPearls Publishing |pmid=30855814 |access-date=22. 5. 2022 |last2=Wachs |first2=Daliah}}</ref>
 
Razlike u srednjem krvnom pritisku odgovorne su za protok krvi s jedne lokacije na drugu u cirkulaciji. Brzina srednjeg protoka krvi ovisi i o krvnom pritisku i o otporu na protok koji predstavljaju [[krvni sud]]ovi. Srednji krvni pritisak opada kako se [[Cirkulatorni sistem|cirkulirajuća krv]] udaljava od [[srca]] kroz arterije i [[kapilar]]e zbog [[Viskoznost|viskoznih]] gubitaka energije. Srednji krvni pritisak pada u celoj cirkulaciji, iako se većina pada dešava duž malih [[arterija]] i [[arteriola]].<ref name='Klabunde2005p93-4'>{{cite book | last = Klabunde | first = Richard | title = Cardiovascular Physiology Concepts | url = https://archive.org/details/cardiovascularph0000klab | publisher = Lippincott Williams & Wilkins | year = 2005 | pages = [https://archive.org/details/cardiovascularph0000klab/page/93 93]–94 | isbn = 978-0-7817-5030-1 }}</ref> [[Gravitacija]] utiče na [[krvni pritisak]] preko [[Fluidna statika|hidrostatskih]] sila (npr. tokom stajanja), a zalisci u venama, [[disanje]] i pumpanje usljed kontrakcije skeletnih mišića također utiču na krvni pritisak u venama.<ref name = 'Caro'/>
Odnos između pritiska, protoka i otpora izražen je u sljedećoj jednadžbi:<ref name="brs"/>
 
:<math>Flow = Pressure/Resistance </math>
 
Kada se primeni na [[cirkulatorni sistem]], dobija se:
 
: <math>CO = (MAP-RAP)/TPR</math>
gdje
* CO = minutni volumen srca (u L/min)
* MAP = srednji arterijski pritisak (u mmHg), prosečan pritisak krvi na izlasku iz srca
* RAP = pritisak u desnoj pretkomori (u mmHg), prosečan pritisak krvi dok se vraća u [[srce]]
* TPR = [[ukupni periferni otpor]] (u mmHg * min/L)
 
Pojednostavljeni oblik ove jednadžbe pretpostavlja pritisak u desnoj pretkomori približno 0:
 
:<math>CO\approx MAP/TPR</math>
 
Idealan krvni pritisak u [[brahijalna arterija|brahijalnoj arteriji]], gdje standardne manžete za krvni pritisak mere pritisak, je <120/80&nbsp;mmHg. Druge glavne arterije imaju slične nivoe zapisa krvnog pritiska što ukazuje na veoma male razlike među glavnim arterijama. U inominiranoj arteriji prosječno očitanje je 110/70&nbsp;mmHg, desna subklavikulska arterija je u prosjeku 120/80, a abdominalna [[aorta]] je sa 110/70&nbsp;mmHg.<ref name="Fung 1997 571">{{cite book|last=Fung|first=Yuan-cheng|title=Biomechanics:Circulation|year=1997|publisher=Springer|location=New York|isbn=978-0-387-94384-8|page=571}}</ref> Relativno ujednačen pritisak u arterijama ukazuje na to da ovi [[krvni sud]]ovi djeluju kao rezervoar pritiska za tečnosti koje se transportuju unutar njih.
 
Pritisak postepeno opada kako krv teče iz glavnih arterija, kroz arteriole, kapilare, sve dok se krv ne gurne natrag u srce preko venula, vena kroz šuplju venu uz pomoć mišića. Pri svakom datom padu pritiska, brzina protoka je određena otporom protoku krvi. U arterijama, uz odsustvo bolesti, postoji vrlo mala ili nikakva otpornost na krv. Prečnik suda je najvažnija odrednica za kontrolu otpora. U poređenju sa drugim manjim krvnim sudovima u tijelu, arterija ima mnogo veći prečnik (4&nbsp; mm), pa je otpor nizak.<ref name="Fung 1997 571"/>
 
„Gradijent [[ruka]]–[[noga]] (krvnog pritiska)“ je razlika između krvnog pritiska izmerenog u rukama i onog izmerenog u nogama. Obično je manji od 10&nbsp;mm Hg,<ref name=Markham>{{cite journal |vauthors=Markham LW, Knecht SK, Daniels SR, Mays WA, Khoury PR, Knilans TK | title = Development of exercise-induced arm-leg blood pressure gradient and abnormal arterial compliance in patients with repaired coarctation of the aorta | journal = Am. J. Cardiol. | volume = 94 | issue = 9 | pages = 1200–1202 | date = novembar 2004 | pmid = 15518624 | doi = 10.1016/j.amjcard.2004.07.097 }}</ref> ali može biti povećan u npr. [[koarktacija aorte|koarktaciji aorte]].<ref name=Markham/>

==Klinički značaj==
 
===Praćenje pritiska===
[[slika:Maquet Flow-I anesthesia machine.jpg|thumb| [[Anestetički aparat]] sa integriranim sistemima za praćenje nekoliko hemodinamskih parametara, uključujući [[krvni pritisak]] i [[otkucaj srca]]]]
Hemodinamski [[Monitoring (medicina)|monitoring]] je posmatranje hemodinamskih parametara tokom vremena, kao što su [[krvni pritisak]] i [[otkucaji srca]]. Krvni pritisak se može pratiti bilo invazivno putem umetnutog sklopa sonde krvnog pritiska (koji obezbeđuje kontinuirano praćenje), ili neinvazivno uzastopnim merenjem krvnog pritiska pomoću naduvavanja [[manžetna za krvni pritisak|manžetni za krvni pritisak]].
 
[[Hipertenzija]] se dijagnostikuje prisustvom arterijskog krvnog pritiska od 140/90 ili više za dvije kliničke posjete.<ref name="auto"/>
 
Pritisak klina u plućnoj arteriji može pokazati da li postoji kongestivna [[srčana insuficijencija]], poremećaji mitralne i aortne valvule, [[hipervolemija]], šantovi ili tamponada srca.<ref>{{Cite web |title=RHC {{!}} Vanderbilt University Medical Center |url=https://medsites.vumc.org/commodorecompendium/rhc |access-date=16. 5. 2022 |website=medsites.vumc.org}}</ref>
 
=== Daljinsko, indirektno praćenje krvotoka laserskim doplerom ===
[[slika:Eye fundus image by laser Doppler holography.gif|thumb|left|[[Laserski dopler snimak]] otkriva protok krvi u [[mrežnjača]]ma.]]
Neinvazivno hemodinamsko praćenje sudova očnog fundusa može se izvesti laserskom dopler holografijom, sa skoro infracrvenom svetlošću. [[Oko]] nudi jedinstvenu priliku za neinvazivno istraživanje [[kardiovaskularna bolest|kardiovaskularnih bolesti]]. [[Laserska doplerska slika]] pomoću [[digitalna holografija|digitalne holografije]] može mjeriti protok krvi u [[retina|mrežnjači]] i [[rožnjača|rožnjači]], čiji doplerovi odgovori pokazuju profil u obliku [[puls]]a s vremenom <ref>Puyo, L., M. Paques, M. Fink, J-A. Sahel, and M. Atlan. "In vivo laser Doppler holography of the human retina." Biomedical optics express 9, no. 9 (2018): 4113-4129.</ref><ref>Puyo, Léo, Michel Paques, Mathias Fink, José-Alain Sahel, and Michael Atlan. "Waveform analysis of human retinal and choroidal blood flow with laser Doppler holography." Biomedical Optics Express 10, no. 10 (2019): 4942-4963.</ref> Ova tehnika omogućava neinvazivnu funkcionalnu [[mikroangiografija|mikroangiografiju]] visokokontrastnim mjerenjem doplerovih odgovora iz profila endolumenskog [[krvotok]]a u sudovima u stražnjem segmentu oka. Razlike u [[krvni pritisak|krvnom pritisku]] pokreću protok krvi kroz cirkulaciju. Brzina srednjeg protoka krvi ovisi i o krvnom pritisku i o hemodinamskom otporu na protok koji ispoljavljaju [[krvni sud]]ovi.
 
==Pojmovnik==
 
;ANH: Akutna normovolemijska hemodilucija
;ANH<sub>u</sub>: Broj jedinica tokom ANH
;BL<sub>H</sub>: Maksimalni gubitak krvi moguć kada se koristi ANH prije nego što je potrebna homologna transfuzija krvi
;BL<sub>I</sub>: Povećani gubitak krvi moguć s ANH. (BL<sub>H</sub> – BL<sub>s</sub>)
;BL<sub>s</sub>: Maksimalni gubitak krvi bez ANH prije transfuzije homologne krvi
;EBV: Procijenjeni volumen krvi (70&nbsp;mL/kg)
;Hct:Hematokrit se ovdje uvijek izražava kao razlomak
;H<sub>i</sub>: Inicijalni hematokrit
;H<sub>m</sub>: Minimalni sigurni hematokrit
;PRBC: Upakovani ekvivalent crvenih krvnih zrnaca koju je sačuvao ANH
;RCM: Masa crvenih krvnih zrnaca.
;RCM<sub>H</sub>: Ćelijska masa dostupna za transfuziju nakon ANH
;RCM<sub>I</sub>: Masu crvenih ćelija koju je sačuvao ANH
;SBL: Hirurški gubitak krvi
 
==Etimologija i izgovor==
Riječ ''hemodinamika''{{refn|{{Cite dictionary |url=http://www.lexico.com/definition/haemodynamic |archive-url=https://web.archive.org/web/20200322182542/https://www.lexico.com/definition/haemodynamic |url-status=dead |archive-date=22. 3. 2020 |title=haemodynamic |dictionary=Lexico UK English Dictionary |publisher=Oxford University Press}} }}) koristi kombinovanje oblika od ''[[wikt:hemo-#Prefiks|hemo-]]'' (što dolazi od starogrčkog ''haima'' = krv) i ''[[dinamika (mehanika)|dinamika]]'', dakle "[[dinamika fluida|dinamika]] [[krv]]i". Samoglasnik sloga ''hemo-'' piše se na različite načine prema američkom i britanskom engleskom pravopisu razlika#ae i oe|ae/e varijacija.
 
* [[Krvavi čekić]]
* [[Krvni pritisak]]
* [[Srčani minutni volumen]]
* [[Društvo za dinamiku kardiovaskularnog sistema]]
* [[Električna kardiometrija]]
* [[Ezofogusni dopler]]
* [[Hemodinamika aorte]]
* [[Impedansna kardiografija]]
* [[Fotopletizmogram]]
* [[Laserska dopler slika]]
* [[Windkesselov efekt]]
* [[Funkcionalna bliska infracrvena spektroskopija]]

== Reference ==
{{reflist|30em}}
 
== Dopunska literatura ==
* Berne RM, Levy MN. Cardiovascular physiology. 7th Ed Mosby 1997
* Rowell LB. Human Cardiovascular Control. Oxford University press 1993
* Braunwald E (Editor). Heart Disease: A Textbook of Cardiovascular Medicine. 5th Ed. W.B.Saunders 1997
* Siderman S, Beyar R, Kleber AG. Cardiac Electrophysiology, Circulation and Transport. Kluwer Academic Publishers 1991
* [http://www.americanheart.org American Heart Association]
* Otto CM, Stoddard M, Waggoner A, Zoghbi WA. Recommendations for Quantification of Doppler Echocardiography: A Report from the Doppler Quantification Task Force of the Nomenclature and Standards Committee of the American Society of Echocardiography. J Am Soc Echocardiogr 2002;15:167-184
* Peterson LH, The Dynamics of Pulsatile Blood Flow, Circ. Res. 1954;2;127-139
* [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12024086 Hemodynamic Monitoring], Bigatello LM, George E., Minerva Anestesiol, 2002 Apr;68(4):219-25
* Claude Franceschi; Paolo Zamboni Principles of Venous Hemodynamics Nova Science Publishers 2009-01 ISBN Nr 1606924850/9781606924853
* WR Milnor: Hemodynamics, Williams & Wilkins, 1982
* B Bo Sramek: Systemic Hemodynamics and Hemodynamic Management, 4th Edition, ESBN 1-59196-046-0
 
==Vanjski linkovi==
* [http://www.learnhemodynamics.com Learn hemodynamics]
 
{{Library resources box
|by=no
|onlinebooks=no
|others=no
|about=yes
|label=Hemodynamics}}
 
{{Patologija}}
{{Hemodinamika}}
{{Kardiovaskularna fiziologija}}

[[Kategorija:Mehanika fluida]]
[[Kategorija:Računarska dinamika fluida]]
[[Kategorija:Kardiovaskularna fiziologija]]
[[Kategorija:Fiziologija vježbanja]]
[[Kategorija:Krv]]
[[Kategorija:Matematika u medicini]]
[[Kategorija:Dinamika fluida]]