Izvorni kôd stranice Fosforna kiselina

{{Infokutija hemijski spoj
| Strukturna formula =[[Datoteka:Phosphoric-acid-2D-dimensions.png|200px]][[Datoteka:Phosphoric-acid-3D-balls.png|200px]][[Datoteka:Phosphoric-acid-3D-vdW.png|200px]]
| Hemijski spoj =Fosforna kiselina
| Druga imena =Ortofosforna kiselina<br>Trihidroksilfosfin-oksid<br>[[IUPAC]] ime: Fosforna kiselina<br> Trihidroksidooksidofosfor
| Sumarna formula =H<sub>3</sub>PO<sub>4</sub>
| SMILES = OP(=O)(O)O
| InChI = 1/H3O4P/c1-5(2,3)4/h(H3,1,2,3,4)
| CAS registarski broj =7664-38-2<br>16271-20-8
| Kratki opis =Bijela čvrsta tvar ili bezbojna viskozna tečnost (>42&nbsp;°C) <br> [[Topljenje|Topiva]]
| Molarna masa =98,0 g/mol
| Agregatno stanje =tečno
| Gustoća =1,685 g/ml (tečnost)<br>1,685 g/mL (85% rastvor)<br>2,030 g/mL (kristal na 25&nbsp;°C)
| Tačka topljenja =42,35&nbsp;°C
| Tačka ključanja =158&nbsp;°C
| Pritisak pare =0,03 mmHg (20°C)
| Rastvorljivost =392,2 g/100 g (−16.3&nbsp;°C)<br>369,4 g/100 mL (0.5&nbsp;°C)<br> 446 g/100 mL (14,95&nbsp;°C)<br>Može se miješati (42,3&nbsp;°C)<ref name=sioc>{{cite book|last = Seidell|first = Atherton|last2 = Linke|first2 = William F.|year = 1952|title = Solubilities of Inorganic and Organic Compounds|publisher = Van Nostrand|url = http://books.google.com/books?id=k2e5AAAAIAAJ|access-date=6. 2. 2014}}</ref><br> Rastvorljiva u [[etanol]]u<br>pKa = pKa<sub>1</sub> = 2,148<br> pKa<sub>2</sub> = 7,198<br> pKa<sub>3</sub> = 12,319<br>Viskoznost = 2,4–9,4 [[Održivost|cP]] (85% aq. soln.)<br> 147 cP (100%)
| Dipolni moment       = 
| NFPA 704             = {{NFPA 704 |H = 3 |F = 0| R = 0}}
}}

'''Fosforna kiselina''', '''ortofosforna kiselina''' ili '''fosfor(V)-kiselina''' je [[mineralna kiselina|mineralna (neorganska) kiselina]] čija je [[hemijska formula]]: [[vodik|H<sub>3</sub>]][[fosfor|P]][[kisik|O<sub>4</sub>]]. Ortofosfotna kiselina je u stvari [[IUPAC|IUPAC ime]] ovog spoja. Prefiks ''[[orto-]]'' se upotrebljava zbog razlikovanja od ostalih srodnih kiselina na bazi [[fosfor]]a, zvanih '''polifosforne kiseline'''. Ortofosforna kiselina je netoksična, a kada je čista, na sobnoj temperaturi i [[Pritisak|pritisku]] je čvrsta tvar. [[Konjugatna kiselina|Konjugatna baza]] fosforne kiseline je [[fosfat|dihidrogen-fosfatni]] ion, {{chem|H|2|PO|4|−}}, koji se obrće u konjugiranu bazu [[fosfat]]a, {{chem|PO|4|3-}}. Fosfati su hranljivi za sve oblike života.
Pored toga što je hemijski reagens, fosforna kiselina ima široku upotrebu u: inhibiciji hrđe, dodacima hrani, zaštiti [[Stomatologija|stomatoloških]] i [[Ortopedija|ortopedskih]] i industrijakih pomagala, [[elektrolit]]a, protočnosti, raspršivanju agenasa, sirovinama za [[đubrivo]] i dijelovima kućnih proizvoda za čišćenje. [[Fosforne kiseline i fosfati]] su također važni u [[Biologija|biologiji]].
Najčešći izvor fosforne kiseline je 85% [[voda|vodena]] [[otopina]], a takve otopine su bezbojne, bez mirisa i nestabilne. Oko 85% otopina su [[sirup]]aste [[tečnost]]i, ali i je prečišćavanja i dalje moguće. Kao jaka kiselina, fosforna kiselina je  [[korozija|korozivna]]. Zbog visokog procenta fosforne kiseline u ovom reagensu, bar neke od ortofosfornih kiselina se kondenziraju u [[polifosforna kiselina|polifosforne kiseline]]. Radi označavanja i jednostavnosti, 85% predstavlja H<sub>3</sub>PO<sub>4</sub>, kao da je sve ortofosforna kiselina. Razblažene vodene otopine fosforne kiseline su u orto obliku.<ref name=<“Atkins“>{{cite book|author=Atkins P.,  de Paula J.|year=2006|title=Physical chemistry, 8th Ed.|publisher=W. H. Freeman|place=San Francisco|isbn=0-7167-8759-8|url=https://archive.org/details/atkinsphysicalch00pwat}}</ref><ref name=<“Whitten“>{{cite book|author=Whitten K.W., Gailey K. D. and Davis R. E.|year= 1992|title=  General chemistry, 4th Ed.|url=https://archive.org/details/generalchemistry0000whit_e3n4|publisher= Saunders College Publishing|place= Philadelphia|isbn=0-03-072373-6}}</ref>

== Pregled ==
Fosforna kiselina je najvažnija od mnogih fosfornih kiselina koje sadrže [[kisik]]. Njen [[anhidrid]] je [[kristal]]na supstanca sa tačkom topljenja na 42,35&nbsp;°C, a koncentrirana vodena otopina, koja se obično podešava na 85%, je sirupasta tečnost. Dobija se sagorijevanjem bijelog fosfora (ili fosfornih para) i otapanjem nastalog [[fosfor(V)-oksid]]a u vodi.

Drugi način je reakcija prirodnog [[apatit]]a i [[fosforit]]a sa sumpornom kiselinom. Vodena otopina fosforne kiseline, koja ima aktivnost na razini srednje jakih kiselina, je triprotonska kiselina, pa se od nje izvode tri niza soli: normalni fosfati (PO4<sub>3-</sub>), '''vodik-fosfati''' (HPO<sub>4</sub><sup>2-</sup>) i '''divodik-fosfati''' (H<sub>2</sub>PO<sub>4-</sub>). Svi vodikovi fosfati su topivi u vodi, a oni bez vodika su topivi samo sa [[Alkalni metali|alkalnim metalima]]. Nakon zagrijavanja na [[temperatura]]ma koje su više od 200&nbsp;°C, ortofosforna kiselina gubitkom vode prelazi u difosfornu (pirofosfornu) kiselinu, H<sub>4</sub>P<sub>2</sub>O<sub>7</sub>, čije soli su poznate kao '''difosfati''' ili '''pirofosfati'''. Na još višim temperaturama nastaje '''trifosforna kiselina''' i naredne višeg ranga, sve do polimerne linearno lančane polifosforne kiseline. Njene soli su '''polifosfati''' – ciklične metafosforne kiseline (HPO<sub>3</sub>)<sub>n</sub>, čije soli su '''metafosfati'''.

Fosforna kiselina se najviše upotrebljava za proizvodnju svih vrsta fosfata, u tehnologiji izrade [[čelik]]a, proizvodnji sredstava za zaštitu metala od hrđanja, te u [[Farmacija|farmaceutskoj]] industriji. Ovo je jedna od malobrojnih neškodljivih, odnosno neotrovnih kiselina, pa se upotrebljava i kao sredstvo za zakiseljivanje mnogih bezalkoholnih pića.

== Reakcije ==
[[Molekula|Molekule]] ortofosforne [[kiseline]] mogu se međusobno objedinjavati u različite spojeve koji se odnose na '''fosforne kiseline''', ali na mnogo općenitiji način. Naziv ''fosforna kiselina'' se može također odnositi i na  [[hemikalija|hemikalije]] ili [[reagens]]e koji sadrže fosforne kiseline, kao što su ''[[pirofosforna kiselina|pirofosforna]]'' ili ''[[trifosforna kiselina|trifosforna]]'', ali je to obično ortofosforna kiselina.

[[Anhidrid]]na fosforna kiselina je bijeli, nisko topivi čvrsti spoj, kojim se preko [[Dehidracija|dehidracije]] dobija 85% fosforna kiselina, putem zagrijavanja u [[vakuum]]u.<ref>Klement, R. (1963) "Orthophosphoric Acid" in ''Handbook of Preparative Inorganic Chemistry'', 2nd ed., G. Brauer (ed.), Academic Press, NY. Vol. 1. p. 543.</ref>

Ortofospforna kiselina se nakon rastvaranja u vodi ionizira i uglavnom daje H<sub>2</sub>PO<sub>4</sub><sup>-</sup> i protone:
:H<sub>3</sub>PO<sub>4</sub>(s) + H<sub>2</sub>O(l) <math>\rightleftharpoons</math>
H<sub>3</sub>O<sup>+</sup>(aq) + H<sub>2</sub>PO<sub>4</sub><sup>−</sup>(aq) &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; ''K''<sub>a1</sub>= 7,5×10<sup>−3</sup>

:H<sub>2</sub>PO<sub>4</sub><sup>−</sup>(aq) + H<sub>2</sub>O(l) <math>\rightleftharpoons</math>
H<sub>3</sub>O<sup>+</sup>(aq) + HPO<sub>4</sub><sup>2−</sup>(aq) &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; ''K''<sub>a2</sub>= 6,2×10<sup>−8</sup>

:HPO<sub>4</sub><sup>2−</sup>(aq) + H<sub>2</sub>O(l) <math>\rightleftharpoons</math>
H<sub>3</sub>O<sup>+</sup>(aq) + &nbsp;PO<sub>4</sub><sup>3−</sup>(aq) &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; ''K''<sub>a3</sub>= 2,2×10<sup>−13</sup>

Nakon prve [[Disocijacija (hemija)|disocijacije]], [[anion]]i H<sub>2</sub>PO<sub>4</sub><sup>−</sup> postaju ''divodik-fosfatni'' anioni. Nakon druge disocijacije, to su  HPO<sub>4</sub><sup>2−</sup>, ''vodik-fosfatni'' anioni. Anioni nakon treće disocijacije su  PO<sub>4</sub><sup>3−</sup>–'''[[fosfat]]ni''' ili '''ortofosfatni''' anioni. U svakoj od gore prikazanih reakcija disocijacije, postoji odvojena [[disocijacijska konstanta]], zvana ''K''<sub>a1</sub>, ''K''<sub>a2</sub> i ''K''<sub>a3</sub> data za 25&nbsp;°C. Vezane sa ove tri disocijacijske konstante su odgovarajuće vrijednosti: p''K''<sub>a1</sub>=2,12, p''K''<sub>a2</sub>=7,21 i p''K''<sub>a3</sub>=12.67 na 25&nbsp;°C.<ref>{{cite book|editor-last = Weast|editor-first = Robert C.|year = 1983|title = CRC Handbook of Chemistry and Physics|url = https://archive.org/details/crchandbookofche0000unse|edition = 64th|place = Boca Raton, Florida|publisher = CRC Press|isbn = 0-8493-0464-4|page=D-169}}</ref> Iako su sva tri [[vodik]]ova (H) atoma ekvivalentna u molekuli ortofosforne kiseline, sukcesivne vrijednosti ''K''<sub>a</sub> se razlikuju jer je energetski nepovoljnije kada se izgubi drugi H<sup>+</sup>, ako je jedan (ili više) već izgubiljen, molekula/ion je negativnije  naelektrisan(a).<ref name=<“Petrucci“>{{cite book|author=Petrucci R. H., Harwood W. S., Herring F. G.|year= 2002|title= General Chemistry, 8th Ed. |url=https://archive.org/details/generalchemistry0008petr|publisher=Prentice-Hall|place=  New York|isbn= 0-13-014329-4}}</ref><ref name=<“Laider“>{{cite book|author=Laidler K. J.|year=1978|title=Physical chemistry with biological applications. Benjamin/Cummings|place= Menlo Park|isbn=  0-8053-5680-0}}</ref>
<ref name=<“Weast“>{{cite book|author=Weast R. C., Ed.|year= 1990|title=CRC Handbook of chemistry and physics|url=https://archive.org/details/crchandbookofche70edunse|publisher= Chemical Rubber Publishing Company|place= Boca Raton|isbn= 0-8493-0470-9}}</ref>

Zbog triprotonske disocijacije ortofosforne kiseline, te činjenice da njene [[konjugirana baza|konjugirane baze]] (fosfati gore navedeni) pokrivaju širok [[pH]], općenite netoksičnosti rastvora fosforne kiseline/fosfata, mješavine ove vrste fosfata se često koriste kao [[bufer|buferski agensi]] ili se od njih prave [[buferska otopina|buferske otopine]], gdje željeni pH ovisi o proporciji fosfata u smjesi. Slično tome, netoksične [[anion]]ske [[soli]] triprotonski [[organski spoj]] i [[limunska kiselina]] se također često koriste kod pravljenja bufera. Fosfati se nalaze ponajviše u biološkim materijalima, posebno u spojevima izvedenim iz fosforiliziranih [[šećer]]a, kao što su [[DNK]], [[RNK]] i [[adenozin-trifosfat]] (ATP).

Nakon zagrijavanja ortofosforne kiseline, kondenzacija fosfornih jedinica može biti izazvana kondenzacijom novonastale vode. Kada se ukloni jedna molekula vode za svake dvije molekule fosforne kiseline, rezultat je [[pirofosforna kiselina]] (H<sub>4</sub>P<sub>2</sub>O<sub>7</sub>). Kada pređe preko prosjeka jedne molekule vode po fosfornoj jedinici, nastaje staklastokruta tvar, koja ima [[Empirijska formula|empirijsku formulu]] '''HPO<sub>3</sub>''', a zove se '''metafosforna kiselina'''.<ref>[https://web.archive.org/web/20070403074509/http://www.bartleby.com/65/ph/phsphracid.html phosphoric acid]. The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition.</ref> Metafosforna kiselina je jednostruka bezvodna verzija ortofosforne kiseline, koja se ponekad koristi kao reagens za upijanje vode ili vlage. Dalja [[dehidracija]] je vrlo teška, a može se ostvariti samo putem izuzetno jakih [[desikant|isušivača]] (a ne samo grijanjem). On proizvodi ''[[fosfor-pentoksid|fosforni anhidrid]]'' ([[fosfor|pentoksid]]), koji ima empirijsku formulu P<sub>2</sub>O<sub>5</sub>, iako stvarna molekula ima hemijsku formulu P<sub>4</sub>O<sub>10</sub>. Fosforna kiselina je čvrsta tvar, koja vrlo snažno upija vlagu i koristi se kao isušivač.<ref name=<“Petrucci“>{{cite book|author=Petrucci R. H., Harwood W. S., Herring F. G.|year= 2002|title= General Chemistry, 8th Ed. |url=https://archive.org/details/generalchemistry0008petr|publisher=Prentice-Hall|place=  New York|isbn= 0-13-014329-4}}</ref>

U prisustvu superkiselina (jačih od [[sumporna kiselina|{{chem|H|2|S|O|4}}]]), {{chem | H | 3 | P | O | 4}},  reagira stvaranjem slabo karakteriziranih proizvoda, hipotetski možda korozivnih, kiselih soli<ref>{{Cite journal | last1 = Gevrey | first1 = S. | last2 = Luna | first2 = A. | last3 = Haldys | first3 = V. | last4 = Tortajada | first4 = J. | last5 = Morizur | first5 = J. P. | title = Experimental and theoretical studies of the gas-phase protonation of orthophosphoric acid | doi = 10.1063/1.475628 | journal = The Journal of Chemical Physics | volume = 108 | issue = 6 | pages = 2458 | year = 1998 | pmid = | pmc = |bibcode = 1998JChPh.108.2458G }}</ref> '''tetrahidroksilfosfonijevih''' iona, koji su izoelektronski sa [[silicijska kiselina|ortosilicijskom kiselinom]]. Pretpostavljena reakcija sa [[fluoroantimonska kiselina|{{chem|H|Sb|F|6}}]], naprimjer, predložena je kao:
:H<sub>3</sub>PO<sub>4</sub> + {HSbF<sub>6</sub>} → [P(OH)<sub>4</sub><sup>+</sup>] [SbF<sub>6</sub>]<sup>−</sup>.

=== Vodena otopina ===
Za datu ukupnu koncentraciju kiseline [A] = [H<sub>3</sub>PO<sub>4</sub>] + [H<sub>2</sub>PO<sub>4</sub><sup>−</sup>] + [HPO<sub>4</sub><sup>2−</sup>] + [PO<sub>4</sub><sup>3−</sup>] ([A] – je ukupni broj molova čiste H<sub>3</sub>PO<sub>4</sub> koja se uzima za dobijanje  1 L rastvora. Sastav vodene otopine fosforne kiseline može se izrčunati primjenom ravnotežne jednadžbe udružene sa odnosima tri gore  opisane reakcije [H<sup>+</sup>] [OH<sup>−</sup>] = 10<sup>−14</sup> i neutralnosti jednadžbi. Moguća koncentracija polifosfornih  molekulskih iona je zanemarena. Sistem se može ograničiti do jednadžbe petog stepena [H<sup>+</sup>] koja se brojčano rješava na sljedeći
način:
{| class="wikitable"
|-
| style="text-align:center;"|'''[A] (mol/L)'''
| style="text-align:center;"|'''pH'''
| style="text-align:center;"|'''[H<sub>3</sub>PO<sub>4</sub>]/[A] (%)'''
| style="text-align:center;"|'''[H<sub>2</sub>PO<sub>4</sub><sup>−</sup>]/[A] (%)'''
| style="text-align:center;"|'''[HPO<sub>4</sub><sup>2−</sup>]/[A] (%)'''
| style="text-align:center;"|'''[PO<sub>4</sub><sup>3−</sup>]/[A] (%)'''
|-
| 1||1,08||'''91,7'''||8,29||6,20×10<sup>−6</sup>||1,60×10<sup>−17</sup>
|-
| 10<sup>−1</sup>||1,62||'''76,1'''||23,9||6,20×10<sup>−5</sup>||5,55×10<sup>−16</sup>
|-
| 10<sup>−2</sup>||2,25||'''43,1'''||'''56,9'''||6.20×10<sup>−4</sup>||2,33×10<sup>−14</sup>
|-
| 10<sup>−3</sup>||3,05||10.6||'''89,3'''||6,20×10<sup>−3</sup>||1,48×10<sup>−12</sup>
|-
| 10<sup>−4</sup>||4,01||1.30||'''98,6'''||6,19×10<sup>−2</sup>||1,34×10<sup>−10</sup>
|-
| 10<sup>−5</sup>||5,00||0.133||'''99,3'''||0,612||1,30×10<sup>−8</sup>
|-
| 10<sup>−6</sup>||5,97||1,34×10<sup>−2</sup>||'''94,5'''||5,50||1,11×10<sup>−6</sup>
|-
| 10<sup>−7</sup>||6,74||1,80×10<sup>−3</sup>||'''74,5'''||25,5||3,02×10<sup>−5</sup>
|-
| 10<sup>−10</sup>||7,00||8,24×10<sup>−4</sup>||'''61,7'''||'''38,3'''||8,18×10<sup>−5</sup>
|}

Za jake koncentracije kiseline, rastvor se uglavnom pravi od H<sub>3</sub>PO<sub>4</sub>. Za [A] = 10<sup>−2</sup>, pH je blizak p''K''<sub>a1</sub>, dajući ekvimolarnu mješavinu H<sub>3</sub>PO<sub>4</sub> i H<sub>2</sub>PO<sub>4</sub><sup>−</sup>. Za [A] ispod 10<sup>−3</sup>, rastvor se uglavnom sastavlja od H<sub>2</sub>PO<sub>4</sub><sup>−</sup> with [HPO<sub>4</sub><sup>2−</sup>] kada nastaju razrijeđene rastvorine koje nisu zanemarljive. [PO<sub>4</sub><sup>3−</sup>] je uvijek zanemarljiv. Budući da ova analiza ne uzima u obzir koeficijent ionske aktivnosti, pH i molaritet, spravljanje fosforne kiseline može značajno odstupiti od navedenih vrijednosti.

== Dobijanje ==
Fosforna kiselina se proizvodi industrijski na dva načina: termalno i mokrim procesom, koji uključuje dva pod-metoda. Mokri proces dominira u komercijalnom sektoru. Termalni proces je skuplji i daje čistiji proizvod, koji se koristi za primjenu u prehrambenoj industriji.

=== Mokri proces ===
Mokrim procesom se fosforna kiselina priprema dodavanjem [[Sumporna kiselina|sumporne kiseline]] u [[trikalcij-fosfat]]ni [[kamen]],  koji se obično nalazi u prirodi kao [[apatit]]. Reakcija je:

:Ca<sub>5</sub>(PO<sub>4</sub>)<sub>3</sub>X + 5 H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub> + 10 H<sub>2</sub>O → 3 H<sub>3</sub>PO<sub>4</sub> + 5 CaSO<sub>4</sub>·2 H<sub>2</sub>O + HX
:gdje  X može uključivati  OH, F, Cl i Br.

Početna otopina fosforne kiseline može sadržavati 23–33% P<sub>2</sub>O<sub>5</sub> (32–46% H<sub>3</sub>PO<sub>4</sub>), ali se može i  koncentrirati isparavanjem vode kod proizvodnje komercijalnih ili merkantilnoh stanja fosforne kiseline, koja sadrži oko 54–62% [[P2O5|P<sub>2</sub>O<sub>5</sub>]] (75–85% H<sub>3</sub>PO<sub>4</sub>). Dalje isparavanje vode doprinosi nastanku ''superfosforne kiseline'' sa koncentracijom P<sub>2</sub>O<sub>5</sub> preko 70% (što odgovara blizu 100% H<sub>3</sub>PO<sub>4</sub>. Međutim, počinju se stvarati [[pirofosforna kiselina|pirofosforna]] i [[polifosforna kiselina]], čineći tečnost visoko [[Viskoznost|viskoznom]].<ref>Thomas, W P and Lawton, W S "Stable ammonium polyphosphate liquid fertilizer from merchant grade phosphoric acid" {{US Patent|4721519}}, Issue date: January 26, 1988</ref><ref>{{cite web |url=http://msds.simplot.com/datasheets/12002.pdf |title=Super Phosphoric Acid 0-68-0 Material Safety Data Sheet |publisher=J.R. Simplot Company |access-date=4. 5. 2010 |date=maj 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110716072332/http://msds.simplot.com/datasheets/12002.pdf |archive-date=16. 7. 2011 |url-status=dead }}</ref>
Razlaganje fosfatne rude pomoću sumporne kiseline daje nerastvorljivi [[kalcij-sulfat]] (gips), koji se filtrira i uklanja kao [[fosfogips]]. U mokrom procesu, kiselina se može dodatno pročistiti uklanjanjem [[fluor]]a za proizvodnju životinjskog stanja fosforne kiseline ili ekstrakcijom otapala i uklanjanjem [[arsen]]a prilikom proizvodnje za hranu pogodne fosforne kiseline.

[[Proces nitrofosfata]] je sličan mokrom procesu, osim što koristi dušičnu kiselinu umjesto sumporne. Prednost ovog hemijskog procesa je da je sporedni, [[kalcij-nitrat]] također biljno gnjojivo. Ovaj metod se rijetko primjenjuje.

=== Toplinski proces ===
Vrlo čista fosforna kiselina se dobija sagorijevanjem elementarnog [[fosfor]]a za proizvodnju [[fosfor-pentoksid]]a, koji se naknadno rastvara u razblaženoj fosfornoj kiselini. Na ovaj način se proizvodi veoma čista fosforna kiselina, jer se većina prisutnih nečistoća u stijeni uklanja kada se fosfor izdvaja iz stijene u peći. Krajnji rezultat je termo fosforna kiselina koja je pogodna za hranu. Međutim, za kritične primjene može  biti potrebna dodatna obrada za uklanjanje spojeva [[arsen]]a.
Elementarni [[fosfor]] nastaje u električnoj peći. Na visokoj temperaturi, mješavina fosfatne rude, silicija i ugljikovih materijala (koks, ugalj itd.) proizvodi kalcij-silikat, fosforni plin i [[ugljen-monoksid]]. Otpušteni P i CO plinovi iz ove reakcije se hlade pod vodom i izoliraju čvrsti fosfor. Otpušteni P i CO gasovi mogu biti spaljeni sa zrakom prilikom proizvodnje [[fosfor pentoksid]]a i ugljen-dioksida.

=== Laboratorijski način ===
Proces laboratorijskog demonstriranja uključuje oksidaciju [[crveni fosfor|crvenog fosfora]] pomoću [[dušična kiselina|dušične kiseline]].<ref>Arthur Sutcliffe (1930) Practical Chemistry for Advanced Students (1949 Ed.), John Murray – London.</ref>:
:<sup>1</sup>/<sub>n</sub> P<sub>n</sub> + 5 HNO<sub>3</sub> →  H<sub>2</sub>O  +  H<sub>3</sub>PO<sub>4</sub>  + 5 NO<sub>2</sub>

== Upotreba ==
Glavna upotreba fosforne kiseline je kod proizvodnje vještački [[Đubrivo|đubriva]], gdje se troši oko 90% od cjelokupne proizvodnje.<ref name=Ullmann>Klaus Schrödter, Gerhard Bettermann, Thomas Staffel, Friedrich Wahl, Thomas Klein, Thomas Hofmann "Phosphoric Acid and Phosphates" in ''Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry'' 2008, Wiley-VCH, Weinheim. {{doi|10.1002/14356007.a19_465.pub3}}</ref>

{| class="wikitable"
|-
|style="text-align:center;"|Primjena
|style="text-align:center;"|Potražnja (2006.) u hiljadama tona
|style="text-align:center;"|Glavni fosfatni derivat
|-
| [[Sapun]]i i [[deterdžent]]i  ||style="text-align:center;"|1836	|| [[Natrij-trifosfat|STPP]]
|-
| [[Hrana|Industrija hrane]]|| style="text-align:center;"|309 || [[Natrij-trifosfat|STPP]] (Na<sub>5</sub>P<sub>3</sub>O<sub>10</sub>), [[Natrij-heksametafosphat|SHMP]], [[Trisodium phosphate|TSP]], [[Disodium pyrophosphate|SAPP]], [[Natrij-aluminij fosfat|SAlP]] (NaA, [[Monokalcij-fosfat|MCP]], [[Dinatrij-fosfat|DSP]] (Na<sub>2</sub>HPO<sub>4</sub>), H<sub>3</sub>PO<sub>4</sub>
|-
| [[Vodeni tretman]] || style="text-align:center;"|164 ||SHMP, [[Natrij-trifosfat|STPP]], [[Tetranatrij-pirofosfat|TSPP]], [[Mononatrij-fosfat|MSP]] (NaH<sub>2</sub>PO<sub>4</sub>), DSP
|-
| [[Pasta za zube]] ||style="text-align:center;"| 68 || [[Dikalcij-fosfat|DCP]] (CaHPO<sub>4</sub>), IMP, SMFP
|-
| Ostale primjene || style="text-align:center;"|287 || [[Natrij-trifosfat|STPP]] (Na<sub>3</sub>P<sub>3</sub>O<sub>9</sub>), TCP, APP, DAP, [[Cink-fosfat]] (Zn<sub>3</sub>(PO<sub>4</sub>)<sub>2</sub>), [[aluminij-fosfat]] (AlPO<sub>4</sub>, H<sub>3</sub>PO<sub>4</sub>)
|}

=== Prehrambeni aditivi ===
Fosforna kiselina za prehrambene potrebe (aditive [[E broj|E338]]<ref>{{cite web|url=http://www.food.gov.uk/policy-advice/additivesbranch/enumberlist#h_7|title=Current EU approved additives and their E Numbers|date=14. 3. 2012|publisher=Foods Standards Agency|access-date=22. 7. 2012}}</ref> se koristi za zakiseljavanje hrane i pića, kao što su raznorazne [[Cola|Cole]] i džemovi. Oni daju pikantan ili kiselkast okus. Razne [[soli]] fosforne kiseline, kao što je  [[monokalcij-fosfat]], koriste se kao agensi za previranje.<ref name=Ullmann/>

== Također pogledajte ==
*[[Fosfor]]
*[[Fosfor-pentoksid]]

== Reference ==
{{refspisak}}

== Vanjski linkovi ==
{{Commonscat|Phosphoric acid}}
* http://www.food-info.net/uk/e/e-alphabet.htm Veoma dugačak spisak na engleskom jeziku
* [https://web.archive.org/web/20160316025543/http://halal.ba/site/index.php?option=com_content&view=article&id=514&Itemid=148&lang=ba *http://www.halal.ba, podaci o E-brojevima (bos.)]

{{Spojevi fosfora}}
{{Spojevi vodika}}
{{E-brojevi}}

[[Kategorija:Kiseline]]