Izvorni kôd stranice Fermij

{{Infokutija hemijski element
| Hemijski element = Fermij
| Simbol = Fm
| Atomski broj = 100
| Serija = Aktinoidi
| Grupa = Ac
| Perioda = 7
| Blok = f
| Boja serije = Orchid
| Izgled = -
| Zastupljenost = 0
| Atomska masa = 257,0951
| Atomski radijus = -
| Atomski radijus izračunat = (divalentni) 198<ref name="silva" />
| Elektronska konfiguracija = &#x5B;[[Radon|Rn]]&#x5D; 5f<sup>12</sup>7s<sup>2</sup>
| Elektroni u energetskom nivou = 2, 8, 18, 32, 30, 8, 2
| Agregatno stanje = čvrsto
| Tačka topljenja_K = 1125
| Tačka topljenja_C = 852<ref name="silva" />
| Oksidacioni broj = +2, +3<ref name="silva" />
| Oksidi = 
| Elektrodni potencijal = −1,96 V(Fm<sup>3+</sup> + 3 e<sup>−</sup> → Fm)
| Elektronegativnost = 1,3<ref name="silva" />
| Oznaka upozorenja = {{Oznake upozorenja|/}}
| Oznake upozorenja R = {{Oznake upozorenja R|/}}
| Oznake upozorenja S = {{Oznake upozorenja S|/}}
| Radioaktivan = Da
| Izotopi = 
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 2
| Simbol = Fm
| Maseni broj = 252
| Rasprostranjenost u prirodi = 0
| Vrijeme poluraspada = 25,39 [[sat (jedinica)|h]]
| Tipraspada1ZM = [[Spontani raspad|SR]] (0,0023 %)
| Tipraspada1ZE = ?
| Tipraspada1ZP = ?
| Tipraspada2ZM = [[alfa-zraci|α]] (≈ 100 %)
| Tipraspada2ZE = 7,153
| Tipraspada2ZP = [[Kalifornij|<sup>248</sup>Cf]]
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 2
| Simbol = Fm
| Maseni broj = 253
| Rasprostranjenost u prirodi = 0
| Vrijeme poluraspada = 3 [[dan|d]]
| Tipraspada1ZM = [[Elektronski zahvat|ε]] (88 %)
| Tipraspada1ZE = 0,333
| Tipraspada1ZP = [[Ajnštajnij|<sup>253</sup>Es]]
| Tipraspada2ZM = [[alfa-zraci|α]] (12 %)
| Tipraspada2ZE = 7,197
| Tipraspada2ZP = [[Kalifornij|<sup>248</sup>Cf]]
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 2
| Simbol = Fm
| Maseni broj = 254
| Rasprostranjenost u prirodi = 0
| Vrijeme poluraspada = 3,24 [[sat (jedinica)|h]]
| Tipraspada1ZM = [[Spontani raspad|SR]] (0,0592 %)
| Tipraspada1ZE = ?
| Tipraspada1ZP = ?
| Tipraspada2ZM = [[alfa-zraci|α]] (≈ 100 %)
| Tipraspada2ZE = 7,037
| Tipraspada2ZP = [[Kalifornij|<sup>250</sup>Cf]]
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 2
| Simbol = Fm
| Maseni broj = 255
| Rasprostranjenost u prirodi = 0
| Vrijeme poluraspada = 20,07 [[sat (jedinica)|h]]
| Tipraspada1ZM =  [[Spontani raspad|SR]] (2,4 · 10<sup>−5</sup> %)
| Tipraspada1ZE = ?
| Tipraspada1ZP = ?
| Tipraspada2ZM = [[alfa-zraci|α]]  (100 %)
| Tipraspada2ZE = 7,241
| Tipraspada2ZP = [[Kalifornij|<sup>251</sup>Cf]]
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 2
| Simbol = Fm
| Maseni broj = 257
| Rasprostranjenost u prirodi = 0
| Vrijeme poluraspada = 100,5 [[dan|d]]
| Tipraspada1ZM = [[Spontani raspad|SR]] (0,210 %)
| Tipraspada1ZE = ?
| Tipraspada1ZP = ?
| Tipraspada2ZM = [[alfa-zraci|α]] (≈ 100 %)
| Tipraspada2ZE = 6,864
| Tipraspada2ZP = [[Kalifornij|<sup>253</sup>Cf]]
}}
|}}
'''Fermij''' je [[hemijski element]] sa simbolom '''Fm''' i [[atomski broj|atomskim brojem]] 100. To je u potpunosti vještački dobijeni element koji ne postoji u prirodi. U [[periodni sistem elemenata|periodnom sistemu]] nalazi se u grupi [[aktinoidi|aktinoida]] ([[Elementi 7. periode|7. perioda]], [[Elementi f-bloka|f-blok]]) te se ubraja u transuranijske elemente. Fermij je radioaktivni [[metal (hemija)|metal]], ali koji zbog vrlo malih dostupnih količina do danas se zvanično ne smatra metalom. Otkriven je nakon testa američke [[Vodikova bomba|hidrogenske bombe]] 1952. godine. Dobio je ime po [[Enrico Fermi|Enricu Fermiju]], mada Fermi nije učestvovao u otkriću elementa niti ga je istraživao.

== Historija ==
Fermij je zajedno sa [[ajnštajnij]]em otkriven nakon testa prve američke hidrogenske bombe [[Ivy Mike]] 1. novembra 1952. na [[atol]]u [[Eniwetok]]. Prvi uzroci pronađeni su na filter-papiru, koji bio stavljen na uređaje aviona pri njegovom prolasku kroz nastali oblak nakon eksplozije. Tek kasnije izolirane su veće količine elementa iz [[koral]]a. Zbog suzdržanosti i tajnovitosti tadašnjih vojnih struktura u SAD, rezultati i otkriće nisu odmah objavljeni.<ref name="Entdeckung"/>

Prva ispitivanja uzoraka nastalih eksplozijom pokazala su nastanak novog izotopa plutonija <sup>244</sup>Pu, koji je mogao nastati kada je jezgro uranija-238 primilio šest [[neutron]]a, te se raspalo u dva uzastopna β-raspada.
:<math>\mathrm{^{238}_{\ 92}U\ \xrightarrow [-2\ \beta^-]{+\ 6\ (n,\gamma)} \ ^{244}_{\ 94}Pu}</math>

Danas je pretpostavlja da je vrlo rijetka mogućnost da teška atomska jezgra apsorbiraju neutrone. Procesom identifikacije izotopa <sup>244</sup>Pu došlo se do zaključka da jezgra uranija mogu primiti veći broj neutrona, što dovodi do nastanka novih elemenata.<ref name="Entdeckung"/>

Nastanak novog elementa desio se zbog kontinuiranog zahvata neutrona: u trenutku detonacije bombe gustoća protoka neutrona bila tako velika, da se većina nastalih radioaktivnih jezgara atoma nije uspjela raspasti prije sljedećeg primanja novog neutrona. Pri tako velikom toku neutrona također raste i [[maseni broj]], a istovremeno je moguće da se atomski broj jezgre ne mijenja. Tek poslije toga nastali nestabilni nuklidi raspadaju se do stabilnih preko mnogobrojnih β-raspada uz visok atomski broj:

:<math>\mathrm{^{238}_{\ 92}U\ \xrightarrow [-8\ \beta^-]{+\ 15,\ 16,\ 17\ (n,\gamma)} \ ^{253,\ 254,\ 255}_{\ \ \ \ \ \ \ \ \ \ 100}Fm}</math>

Otkriće elementa fermija (''Z'' = 100) zahtijevalo je mnogo materijala, tako da se smatra, da bi prinos trebao biti niži od prinosa elementa 99 najmanje za jedan red veličine. Zbog toga, kontaminirani korali sa atoma Eniwetok (gdje je izvršen test bombe) preneseni su u Radijacijsku laboratoriju [[Univerzitet Kalifornije (Berkeley)|Univerziteta Kalifornije]] u Berkeleyu (Kalifornija), radi prerade i analize. Odvajanje rastvorenih iona aktinoida vršeno je u prisustvu [[Puferi|pufera]] limunske kiseline i [[Amonij-citrat|amonij-citrata]] u slabo kiselom mediju ([[pH]] ≈ 3,5) sa ionskim izmjenjivačima pri povišenoj temperaturi. Tek dva mjeseca kasnije izolirana je nova komponenta. Bio je to visokoenergetski α-emiter (7,1 MeV) sa vremenom poluraspada od oko jednog dana. Sa tako kratkim vremenom raspada moglo se možda raditi samo od nekom izotopu ajštajnija koji nastaje β-raspadom, pa su pretpostavili da se radi o izotopu elementa 100. Vrlo brzo on je identificiran kao izotop <sup>255</sup>Fm (t<sub>½</sub> = 20,07 sati).<ref name="Entdeckung"/>

U septembru 1953. nije bilo poznato kada će naučni timovi iz [[Nacionalna laboratorija Lawrence (Berkeley)|Berkeleya]], [[Nacionalna laboratorija Argonne|Argonne]] i [[Nacionalna laboratorija Los Alamos|Los Alamosa]] moći objaviti svoja otkrića. Odlučeno je da se novi elementi pokušaju sintetizirati pomoću eksperimenata bombardovanja teških atomskih jezgara lakšim; istovremeno osiguravajući da takvi rezultati neće potpadati pod vojnu tajnu kao raniji pa bi se mogli nesmetano objaviti.<ref name="Entdeckung"/> Vrlo brzo napravljen je izotop ajnštajnija u Radijacijskoj laboratoriju Univerziteta Kalifornije putem bombardiranja [[Uranij|uranija]] (<sup>238</sup>U) sa [[Dušik|dušikom]] (<sup>14</sup>N). Tada je zapaženo da radi o elementu čije je istraživanje i dalje stajalo pod vojnom tajnom.<ref name="Cyclotron"/><ref name="Entdeckung"/> Izotopi oba novootkrivena elementa nastali su zračenjem izotopa plutonija <sup>239</sup>Pu, a rezultati su objavljeni u pet publikacija objavljivanih zaredom u kratkim razmacima.<ref name="Rev93908"/><ref name="Further"/><ref name="Pile"/><ref name="Additional"/><ref name="PhysRev941080"/> U posljednjim reakcijama počev od [[kalifornij]]a nastali su:

:<math>\mathrm{^{252}_{\ 98}Cf\ \xrightarrow {(n,\gamma)} \ ^{253}_{\ 98}Cf\ \xrightarrow [17,81 \ d]{\beta^-} \ ^{253}_{\ 99}Es\ \xrightarrow {(n,\gamma)} \ ^{254}_{\ 99}Es\ \xrightarrow []{\beta^-} \ ^{254}_{100}Fm}</math>

Tim u Berkeleyju bio je zabrinut da bi neko drugi mogao otkriti lakše izotope elementa 100 putem bombardovanja ionima te takvo otkriće objaviti prije nego što bi se sa njihovih istraživanja mogla "skinuti" oznaka vojne tajne.<ref name="Entdeckung"/> Krajem 1953. i početkom 1954. radna grupa Nobelovog instituta za fiziku u [[Stockholm]]u vršila je eksperimente bombardiranja uranijevih jezgara jezgrima atoma kisika, čime je nastao izotop elementa 100 sa masenim brojem 205 (<sup>250</sup>Fm).<ref name="atterling"/> Nesumnjiv dokaz o nastanku novog elementa dobijen je zbog karakteristične energije α-čestica nastalih raspadom.

:<math>\mathrm{^{238}_{\ 92}U\ +\ ^{16}_{\ 8}O\ \longrightarrow \ ^{250}_{100}Fm\ +\ 4\ ^{1}_{0}n}</math>&nbsp;&nbsp; &nbsp;&nbsp;<math>\mathrm{(^{250}_{100}Fm\ \longrightarrow \ ^{246}_{\ 98}Cf\ +\ ^{4}_{2}He)}</math>

Ipak, tim iz Berkeleya već ranije je objavio neke rezultate hemijskih osobina oba elementa.<ref name="Properties_1"/><ref name="Properties_2"/> Najzad, sa rezultata termonuklearne eksplozije je skinuta vojna tajna pa su napokon 1955. i objavljeni.<ref name="ES_FM"/><ref name="Thermonucleard"/> Prioritet davanju imena novom elementu općenito je priznat naučnicima iz Berkeleya, jer je njihovih pet radova prethodilo švedskim istraživanjima, a zbog prethodnog držanja otkrića u tajnosti zbog vojnih propisa, ona su bila u saglasnosti sa rezultatima termonuklearne eksplozije iz 1952. godine. Oni su odlučiti dati imena po poznatim, tada već preminulim naučnicima. Vrlo brzo su došli do imena [[Albert Einstein|Alberta Einsteina]] i Enrica Fermija, koji su umrli neposredno prije objave:<ref name="Entdeckung"/> "''Sugeriramo da novo ime elementa sa atomskim brojem 99 bude ajnštajnim (simbol E) po Albertu Einsteinu, a ime za element sa atomskim brojem 100 bude fermij (simbol Fm) po Enricu Fermiju''".<ref name="ES_FM"/> Čast zvaničnog objavljivanja oba novootkrivena elementa ajnštajnija i fermija pripala je Albertu Ghiorsu koji je to učinio na 1. ženevskoj atomskoj konferenciji održanoj od 8. do 20. augusta 1955. godine.<ref name="Entdeckung"/>

Kasnije, fermij je privremeno dobio sistematsko ime ''unnilnilij''.<ref name="davidlide"/>

== Osobine ==
[[Datoteka:Fermium-Ytterbium Alloy.jpg|thumb|180px|desno|Legura fermija i iterbija]]
U [[Periodni sistem elemenata|periodnom sistemu]], fermij sa atomskim brojem 100 nalazi se u redu [[Aktinoidi|aktinoida]]. Njegov prethodnik je [[ajnštajnij]], a nakon njega slijedi [[mendelevij]]. Njegov analog u redu lantanoida je [[erbij]].

=== Fizičke ===
Do danas ovaj metal nije dobijen u količinama dovoljnim za proučavanje. Ipak, uspjelo se doći do određenih mjerenja njegovih [[legura]] sa [[lantanoidi]]ma, a osim njih postoje brojni izračuni i pretpostavke. [[Entalpija]] [[Sublimacija (fizika)|sublimacije]] povezana je direktno sa strukturom valentnih elektrona u metalu. Ona je kod fermija određena direktnim mjerenjima parcijalnog pritiska fermija preko legura Fm-[[Samarij|Sm]] i Fm/Es-[[Iterbij|Yb]] u temperaturnom rasponu od 642 do 905 K. Dobijena je vrijednost od 142(13) kJ·mol<sup>−1</sup>. Entalpija sublimacije fermija približna je onoj kod dvovalentnih ajnštajnija, [[europij]]a i [[iterbij]]a, pa je iz toga izveden zaključak da je i fermij dvovalentan u metalnom stanju. Usporedba radijusa i tačaka topljenja metala europija, iterbija i ajnštajnija dovela je do pretpostavljenih vrijednosti za fermij od 198 pikometara (atomski radijus) i 1125 K (tačka topljenja).<ref name="silva"/>

[[Elektrodni potencijal]] bi trebao biti sličan kao kod iterbija par Yb<sup>3+</sup>/Yb<sup>2+</sup>, dakle oko 1,15 V u odnosu na standardnu vodikovu elektrodu.<ref name="Determination"/>, što predstavlja vrijednost koja je u saglasnosti sa teoretskim izračunima.<ref name="Nugent"/> Na osnovu [[polarografija|polarografskih]] mjerenja utvrđen je elektrodni potencijal para Fm<sup>2+</sup>/Fm<sup>0</sup> od −2,37 V.<ref name="FM_2plus"/> Fm<sup>3+</sup> bi mogao relativno lahko reducirati Fm<sup>2+</sup>,<ref name="Jaromír"/> naprimjer sa [[samarij(II)-hlorid]]om koji bi se istaložio zajedno sa fermijem.<ref name="Reduction"/><ref name="Lougheed"/>

=== Hemijske ===
Do danas hemijske osobine fermija su se mogle proučavati samo u rastvorima pomoću tehnike trejsera, a njegovi čvrsti spojevi do danas nisu dobijeni. U normalnim uslovima fermij se u rastvorima nalazi u obliku [[ion]]a Fm<sup>3+</sup>, koji ima hidracijski broj 16,9 te konstantu kiselosti 1,6 · 10<sup>−4</sup> (pK<sub>s</sub> = 3,8).<ref name="Electromigration"/><ref name="Boussieres"/> Ovaj ion gradi komplekse brojnih organskih liganada sa donorskim atomima poput kisika. Ovakvih kompleksi su po pravilu stabilniji od nekih lakših aktinoida.<ref name="silva"/> Također gradi anionske komplekse sa ligandima poput hlorida i nitrata, a i ovi kompleksi bi mogli biti stabilniji od onih kod ajnštajnija ili kalifornija.<ref name="Properties_1"/><ref name="Properties_2"/> Pretpostavlja se, da su veze u kompleksima kod viših aktinoida većinom ionskog karaktera. Prema očekivanjima, ion Fm<sup>3+</sup> je manji nego ioni prethodnog elementa Es<sup>3+</sup>, zbog višeg efektivnog naboja jezgra fermija, pa bi fermij vjerovatno trebao graditi kraće i snažnije veze između liganda i metala.<ref name="silva"/>

=== Izotopi ===
Do danas je poznato 19 [[izotop]]a i tri [[nuklearni izomer|nuklearna izomera]] fermija, i svi su radioaktivni i veoma nestabilni.<ref name="knk"/> Njihovi maseni brojevi kreću se od 242 do 260. Izotop sa ubjedljivo najdužim vremenom poluraspada je <sup>257</sup>Fm, a koje iznosi 100,5 dana, što znači da se na [[Zemlja (planeta)|Zemlji]] ne može naći u prirodi. Izotop <sup>253</sup>Fm ima [[vrijeme poluraspada]] od 3 dana, a slijede izotopi <sup>251</sup>Fm sa 5,3 sata, <sup>252</sup>Fm sa 25,4 sati, <sup>254</sup>Fm sa 3,2 sata, <sup>255</sup>Fm sa 20,1 sati i <sup>256</sup>Fm sa 2,6 sata. Svi ostali izotopi imaju vremena poluraspada od 30 minuta do manje od jedne milisekunde.<ref name="nubase"/>

Ako se posmatra raspad najduže živućeg izotopa <sup>257</sup>Fm, njegovim α-raspadom nastaje izotop kalifornija <sup>253</sup>Cf, dok s druge strane njegovim β-raspadom, on prelazi u ajnštajnij <sup>253</sup>Es. Daljnji tok raspada zatim vodi preko izotopa <sup>249</sup>Bk, <sup>249</sup>Cf, <sup>245</sup>Cm, <sup>243</sup>Am, <sup>241</sup>Pu, <sup>241</sup>Am sve do neptunija <sup>237</sup>Np, koji predstavlja početak neptunijevog niza (4 n + 1).

:<math>\mathrm{^{257}_{100}Fm\ \xrightarrow[100,5 \ d]{\alpha} \ ^{253}_{\ 98}Cf\ \xrightarrow[17,81 \ d]{\beta^-} \ ^{253}_{\ 99}Es\ \xrightarrow [20,47 \ d]{\alpha} \ ^{249}_{\ 97}Bk  \rightarrow \ ... \rightarrow \ ^{237}_{\ 93}Np}</math>

:<small>Navedena vremena predstavljaju vremena poluraspada.</small>

:[[Datoteka:Fermium-257 Zerfall bis zur Neptunium-Reihe.gif|lijevo|mini|360px|Raspad izotopa fermija-257 do neptunijevog niza.]]
{{raščistiti}}

== Fermijska barijera ==
Pod pojmom ''fermijska barijera'' ili ''fermijska granica'' označava se pojava da se izotopi fermija <sup>258</sup>Fm, <sup>259</sup>Fm i <sup>260</sup>Fm jednim dijelom već nakon djelića sekunde raspadaju spontanim raspadom (t<sub>½</sub> = 370 µs; 1,5 s odnosno 4 ms, respektivno). Izotop <sup>257</sup>Fm je α-emiter i raspada se na <sup>253</sup>Cf. Pri tome niti jedan poznati izotop fermija ne pokazuje β-raspad, što onemogućava nastanak [[mendelevij]]a putem raspada fermija.<ref name="nubase"/> Ova činjenica poništava praktično sva nastojanja da se pomoću radijacije neutronima, naprimjer unutar nuklearnog reaktora, dobiju elementi sa atomskim brojevima iznad 100 odnosno sa masenim brojevima iznad 257. Prema tome, fermij je posljednji element koji je moguće dobiti zahvatom neutrona.<ref name="silva"/> Svaki pokušaj dodavanja dodatnih neutrona u jezgro fermija vodi do spontanog raspada.

== Reference ==
{{refspisak|2|refs=
<ref name="Boussieres">H. Hussonnois, S. Hubert, L. Aubin, R. Guillaumont, G. Boussieres: ''Radiochem. Radioanal. Lett.'', '''1972''', ''10'', str. 231–238.</ref>
<ref name="Electromigration">{{Cite journal|author=Robert Lundqvist, E. K. Hulet, T. A. Baisden|title=Electromigration Method in Tracer Studies of Complex Chemistry. II. Hydrated Radii and Hydration Numbers of Trivalent Actinides|journal=Acta Chem. Scand., Ser. A|year=1981|volume=35|pages=653–661|doi=10.3891/acta.chem.scand.35a-0653}}</ref>
<ref name="Lougheed">{{Cite journal|author=E. K. Hulet, R. W. Lougheed, P. A. Baisden, J. H. Landrum, J. F. Wild, R. F. Lundqvist|title=Non-observance of monovalent Md|journal=J. Inorg. Nucl. Chem.|year=1979|volume=41|number=12|pages=1743–1747|doi=10.1016/0022-1902(79)80116-5}}</ref>
<ref name="Reduction">{{Cite journal|author=N. B. Mikheev, V. I. Spitsyn, A. N. Kamenskaya, B. A. Gvozdec, V. A. Druin, I. A. Rumer, R. A. Dyachkova, N. A. Rozenkevitch, L. N. Auerman|title=Reduction of fermium to divalent state in chloride aqueous ethanolic solutions|journal=Inorg. Nucl. Chem. Lett.|year=1972|volume=8|number=11|pages=929–936|doi=10.1016/0020-1650(72)80202-2}}</ref>
<ref name="Jaromír">{{Cite journal|author=Jaromír Malý|title=The amalgamation behaviour of heavy elements 1. Observation of anomalous preference in formation of amalgams of californium, einsteinium, and fermium|journal=Inorg. Nucl. Chem. Lett.|year=1967|volume=3|number=9|pages=373–381|doi=10.1016/0020-1650(67)80046-1}}</ref>
<ref name="FM_2plus">{{Cite journal|author=K. Samhoun, F. David, R. L. Hahn, G. D. O'Kelley, J. R. Tarrant, D. E. Hobart|title=Electrochemical study of mendelevium in aqueous solution: No evidence for monovalent ions|journal=J. Inorg. Nucl. Chem.|year=1979|volume=41|number=12|pages=1749–1754|doi=10.1016/0022-1902(79)80117-7}}</ref>
<ref name="Nugent">{{Cite journal|author=L. J. Nugent|title=Lanthanide and Actinides|journal=MTP Int. Rev. Sci.: Inorg. Chem., Ser. One|year=1975|volume=7|pages=195–219}}</ref>
<ref name="Determination">{{Cite journal|author=N. B. Mikheev, V. I. Spitsyn, A. N. Kamenskaya, N. A. Konovalova, I. A. Rumer, L. N. Auerman, A. M. Podorozhnyi|title=Determination of oxidation potential of the pair Fm<sup>2+</sup>/Fm<sup>3+</sup>|journal=Inorg. Nucl. Chem. Lett.|year=1977|volume=13|number=12|pages=651–656|doi=10.1016/0020-1650(77)80074-3}}</ref>
<ref name="knk">G. Pfennig, H. Klewe-Nebenius, W. Seelmann-Eggebert (izd.): ''Karlsruher Nuklidkarte'', 7. izd., 2006.</ref>
<ref name="nubase">{{cite journal|author=G. Audi, O. Bersillon, J. Blachot, A. H. Wapstra|title=The NUBASE evaluation of nuclear and decay properties|journal=Nuclear Physics A|volume=729|year=2003|pages=3–128|url=http://amdc.in2p3.fr/nubase/Nubase2003.pdf|format=pdf|date=|access-date=20. 4. 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20110720233206/http://amdc.in2p3.fr/nubase/Nubase2003.pdf|archive-date=20. 7. 2011|url-status=dead}}</ref>
<ref name="davidlide">{{Cite book|author=David R. Lide|url=https://books.google.de/books?id=WDll8hA006AC|title=CRC Handbook of Chemistry and Physics|edition=85|publisher=CRC Press|year=2004|isbn=978-0-8493-0485-9|pages=sek. 4, 4-10}}, u 90. izdanju ovaj dio je izostavljen (str. 4-12 do 4-13).</ref>
<ref name="Thermonucleard">{{cite journal|author=P. R. Fields, M. H. Studier, H. Diamond, J. F. Mech, M. G. Inghram, G. L. Pyle, C. M. Stevens, S. Fried, W. M. Manning (''Argonne National Laboratory, Lemont, Illinois''); A. Ghiorso, S. G. Thompson, G. H. Higgins, G. T. Seaborg (''University of California, Berkeley, California'')|title=Transplutonium Elements in Thermonuclear Test Debris|url=https://archive.org/details/sim_physical-review_1956-04-01_102_1/page/n180|journal=Physical Review|year=1956|volume=102|number=1|pages=180–182|doi=10.1103/PhysRev.102.180}}</ref>
<ref name="ES_FM">{{Cite journal|author=A. Ghiorso, S. G. Thompson, G. H. Higgins, G. T. Seaborg (''Radiation Laboratory and Department of Chemistry, University of California, Berkeley, California''), M. H. Studier, P. R. Fields, S. M. Fried, H. Diamond, J. F. Mech, G. L. Pyle, J. R. Huizenga, A. Hirsch, W. M. Manning (''Argonne National Laboratory, Lemont, Illinois''), C. I. Browne, H. L. Smith, R. W. Spence (''Los Alamos Scientific Laboratory, Los Alamos, New Mexico'')|title=New Elements Einsteinium and Fermium, Atomic Numbers 99 and 100|journal=Physical Review|year=1955|volume=99|number=3|pages=1048–1049|doi=10.1103/PhysRev.99.1048|url=http://repositories.cdlib.org/lbnl/UCRL-3036}} (9. juni 1955), Lawrence Berkeley National Laboratory. Paper UCRL-3036.</ref>
<ref name="Properties_2">{{Cite journal|author=S. G. Thompson, B. G. Harvey, G. R. Choppin, G. T. Seaborg|title=Chemical Properties of Elements 99 and 100|journal=J. Am. Chem. Soc.|year=1954|volume=76|number=24|pages=6229–6236|doi=10.1021/ja01653a004}}</ref>
<ref name="Properties_1">G. T. Seaborg, S. G. Thompson, B. G. Harvey, G. R. Choppin: ''Chemical Properties of Elements 99 and 100''; [http://www.osti.gov/scitech/biblio/4405197 sažetak]; [http://www.osti.gov/scitech/servlets/purl/4405197/4405197.pdf mašinoskript (23. juli 1954), Radijacijska laboratorija, Univerzitet Kalifornije, Berkeley, UCRL-2591 (Rev.)] (PDF).</ref>
<ref name="atterling">{{cite journal|author=Hugo Atterling, Wilhelm Forsling, Lennart W. Holm, Lars Melander, Björn Åström|title=Element 100 Produced by Means of Cyclotron-Accelerated Oxygen Ions|url=https://archive.org/details/sim_physical-review_1954-07-15_95_2/page/n275|journal=Physical Review|year=1954|volume=95|number=2|pages=585–586|doi=10.1103/PhysRev.95.585.2}}</ref>
<ref name="PhysRev941080">{{Cite journal|author=G. R. Choppin, S. G. Thompson, A. Ghiorso, B. G. Harvey|title=Nuclear Properties of Some Isotopes of Californium, Elements 99 and 100|url=https://archive.org/details/sim_physical-review_1954-05-15_94_4/page/n266|journal=Physical Review|year=1954|volume=94|number=4|pages=1080–1081|doi=10.1103/PhysRev.94.1080}}</ref>
<ref name="Pile">{{Cite journal|author=M. H. Studier, P. R. Fields, H. Diamond, J. F. Mech, A. M. Friedman, P. A. Sellers, G. Pyle, C. M. Stevens, L. B. Magnusson, J. R. Huizenga|title=Elements 99 and 100 from Pile-Irradiated Plutonium|url=https://archive.org/details/sim_physical-review_1954-03-15_93_6/page/n298|journal=Physical Review|year=1954|pages=1428–1428|volume=93|number=6|doi=10.1103/PhysRev.93.1428}}</ref>
<ref name="Additional">{{Cite journal|author=P. R. Fields, M. H. Studier, J. F. Mech, H. Diamond, A. M. Friedman, L. B. Magnusson, J. R. Huizenga|title=Additional Properties of Isotopes of Elements 99 and 100|url=https://archive.org/details/sim_physical-review_1954-04-01_94_1/page/n209|journal=Physical Review|year=1954|volume=94|number=1|pages=209–210|doi=10.1103/PhysRev.94.209}}</ref>
<ref name="Further">{{Cite journal|author=B. G. Harvey, S. G. Thompson, A. Ghiorso, G. R. Choppin|title=Further Production of Transcurium Nuclides by Neutron Irradiation|url=https://archive.org/details/sim_physical-review_1954-03-01_93_5/page/n175|journal=Physical Review|year=1954|volume=93|number=5|pages=1129–1129|doi=10.1103/PhysRev.93.1129}}</ref>
<ref name="Rev93908">{{Cite journal|author=S. G. Thompson, A. Ghiorso, B. G. Harvey, G. R. Choppin|title=Transcurium Isotopes Produced in the Neutron Irradiation of Plutonium|url=https://archive.org/details/sim_physical-review_1954-02-15_93_4/page/n254|journal=Physical Review|year=1954|volume=93|number=4|pages=908–908|doi=10.1103/PhysRev.93.908}}</ref>
<ref name="Cyclotron">{{Cite journal|author=Albert Ghiorso, G. Bernard Rossi, Bernard G. Harvey, Stanley G. Thompson|title=Reactions of U<sup>238</sup> with Cyclotron-Produced Nitrogen Ions|url=https://archive.org/details/sim_physical-review_1954-01-01_93_1/page/n257|journal=Physical Review|year=1954|volume=93|number=1|pages=257–257|doi=10.1103/PhysRev.93.257}}</ref>
<ref name="Entdeckung">Albert Ghiorso: [http://pubs.acs.org/cen/80th/einsteiniumfermium.html ''Einsteinium and Fermium''], Chemical & Engineering News, 2003.</ref>
<ref name="silva">{{Cite book|author=Robert J. Silva|chapter=Fermium, Mendelevium, Nobelium, and Lawrencium|editor=Lester R. Morss, Norman M. Edelstein, Jean Fuger|title=The Chemistry of the Actinide and Transactinide Elements|url=https://archive.org/details/chemistryactinid00katz|publisher=Springer|location=Dordrecht|year=2006|isbn=1-4020-3555-1|pages=[https://archive.org/details/chemistryactinid00katz/page/n1972 1621]–1651}}</ref>
}}

{{Commonscat|Fermium}}
{{PSE}}
{{Hemijski elementi nazvani po naučnicima}}
[[Kategorija:Hemijski elementi]]