Izvorni kôd stranice Dušik

{{Infokutija hemijski element
| Hemijski element = Dušik
| Simbol = N
| Atomski broj = 7
| Serija = Nemetali
| Grupa = 15
| Perioda = 2
| Blok = p
| Boja serije = LimeGreen
| Izgled = bezbojni gas
| Zastupljenost = 0,03<ref name="binder" />
| Atomska masa = 14,0067 (14,00643 – 14,00728)<ref name="iupac" />
| Atomski radijus = 65
| Atomski radijus izračunat = 56
| Kovalentni radijus = 75
| Van der Waalsov radijus = 155
| Elektronska konfiguracija = [[Helij|He]] 2s<sup>2</sup> 2p<sup>3</sup>
| Elektroni u energetskom nivou = 2, 5
| Energija ionizacije_1 = 1402,3
| Energija ionizacije_2 = 2856
| Energija ionizacije_3 = 4578
| Energija ionizacije_4 = 7475
| Energija ionizacije_5 = 9444,9
| Agregatno stanje = gas
| Struktura kristala = heksagonalna
| Gustoća = 1,250
| Magnetizam = dijamagnetičan <math>\chi_{m}</math> = −6,7 · 10<sup>−9</sup>)<ref name="weast" />
| Tačka topljenja_K = 63,05
| Tačka topljenja_C = −210,1
| Tačka ključanja_K = 77,15<ref name="zhang" />
| Tačka ključanja_C = −196
| Molarni volumen = (čvrst) 13,54 · 10<sup>−6</sup>
| Toplota isparavanja = 5,58<ref name="zhang" />
| Toplota topljenja = 0,72<ref name="heatf" />
| Pritisak pare = 1000
| Pritisak pare_K = 53
| Brzina zvuka = 333,6
| Brzina zvuka_K = 298,15
| Specifična toplota = 1040
| Specifična toplota_K = 298
| Specifična električna provodljivost = 0
| Specifična električna provodljivost_K = 
| Toplotna provodljivost = 0,02583
| Toplotna provodljivost_K = 
| Oksidacioni broj = −3, −2, −1, 1, 2, '''3''', 4, 5
| Oksidi = N<sub>2</sub>O, NO, N<sub>2</sub>O<sub>3</sub>, NO<sub>2</sub>, N<sub>2</sub>O<sub>5</sub> (jako kiseo)
| Elektronegativnost = 3,04
| Oznaka upozorenja = {{Oznake upozorenja|-}}<br />
| Oznake upozorenja R = {{Oznake upozorenja R|-}}
| Oznake upozorenja S = {{Oznake upozorenja S|9|23}}
| Radioaktivan = Ne
| Izotopi = 
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 1
| Simbol = N
| Maseni broj = 13
| Rasprostranjenost u prirodi = 0
| Vrijeme poluraspada = 9,965 min
| Tipraspada1ZM = [[Elektronski zahvat|ε]]
| Tipraspada1ZE = 2,220
| Tipraspada1ZP = <sup>13</sup>C
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 0
| Simbol = N
| Maseni broj = 14
| Rasprostranjenost u prirodi = '''99,634'''
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 0
| Simbol = N
| Maseni broj = 15
| Rasprostranjenost u prirodi = 0,366
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 1
| Simbol = N
| Maseni broj = 16
| Rasprostranjenost u prirodi = 0
| Vrijeme poluraspada = 7,13 s
| Tipraspada1ZM = [[Beta-zraci|β<sup>-</sup>]]
| Tipraspada1ZE = 10,419
| Tipraspada1ZP = <sup>16</sup>O
}}
|}}
'''Dušik''', '''nitrogen ''' ili '''azot''' ({{jez-la|nitrogenium}}) jeste [[hemijski element]] sa atomskim brojem 7 i hemijskim simbolom '''N'''. Simbol je izveden iz njegovog latinskog naziva ''nitrogenium'' (odnosno iz starogrčkog νιτρον nitron - ''soda'', ''šalitra'', i γενος genos ''porijeklo''). Slavenski naziv ''dušik'' dobio je jer ''guši'' (''duši'') disanje i plamen, a slično porijeklo vodi i naziv ''azot'' (grč. ''azotikos'' - koji ne podržava život). U [[Periodni sistem elemenata|periodnom sistemu]] nalazi se u [[15. grupa hemijskih elemenata|petoj glavnoj grupi]] i 2. periodi. Spada u [[nemetal]]e. U elementarnom obliku dušik postoji isključivo u obliku dvoatomskih [[molekula]] (dinitrogen, N<sub>2</sub>). Sa 78% udjela je jedan od osnovnih sastojaka [[zrak]]a. U Zemljinoj kori neorganski dušik se javlja rijetko u spojevima; izuzetak su depoziti šalitre.

Tokom [[evolucija|evolucije]] u [[ekosistem]]ima se formirao ciklus dušika: kao osnovni sastojak [[Bjelančevine|bjelančevina]] i mnogih drugih prirodnih supstanci, dušik je nezamjenjiv za živa bića, a oni ga u svojim energetski intenzivnim životnim procesima (kao što je [[Fiksacija dušika|fiksiranje dušika]]) vežu i pretvaraju u bioraspoloživi dušik. To se naprimjer dešava pod uticajem [[enzim]]a u takozvanom željezo-sumpornom klasteru, koji je kofaktor enzima [[nitrogenaza|nitrogenaze]].

== Historija ==
[[Datoteka:CWScheele.jpg|thumb|lijevo|Carl Wilhelm Scheele]]
Prirodni hemijski spojevi dušika, kao što su [[nitrati]] i soli [[amonij]]a, bili su poznati se još u antičko doba kada su ih koristili uglavnom [[alhemija|alhemičari]]. Obje vrste spojeva se mogu, pored svojih prirodnih nalazišta kao [[minerali]], dobiti i iz izlučevina. Tako, naprimjer, stari Egipćani su dobijali [[amonijum hlorid]] (salmijak) iz [[deva|devinog]] [[izmet]]a i a šalitra se dugo vremena dobijala od tla sakupljenog iz [[štala]]. [[Carl Wilhelm Scheele]] je 1771. godine dokazao da je dušik osnovni sastojak [[zrak]]a. Čisti [[amonijak]] prvi put je dobio engleski [[hemičar]] [[Joseph Priestley]] 1774. godine. Sve do početka 20. vijeka šalitra je bila jedini veliki izvor dušikovih spojeva. Nakon uvođenja [[Frank-Carov proces|Frank–Carovog procesa]] (dobijanje [[kalcij cijanamid]] koji su razvili [[Adolph Frank]] i [[Nikodem Caro]]) prvi put je uspješno iskorišten dušik iz zraka. Za dobijanje [[dušična kiselina|dušične kiseline]] [[Kristian Birkeland]] i [[Sam Eyde]] razvili su proces nazvan po njim [[Birkeland-Eydeov proces]]. Ovaj proces je vrlo brzo prevaziđen, a [[Fritz Haber]] i [[Carl Bosch]] su razvili napredniji [[Haber-Boschov proces]] za sintezu amonijaka iz [[vodik]]a i dušika iz zraka. Pored ovog, razvijen je i katalitički Oswaldov proces po [[Wilhelm Ostwald]]u za pretvaranje amonijaka u dušičnu kiselinu.

== Osobine ==
Molekularni dušik je bezbojni gas bez ukusa i mirisa, koji se na veoma niskim temperaturama (−196&nbsp;°C) [[kondenzacija|kondenzira]] u bezbojnu tekućinu. Dušik nije mnogo rastvorljiv u vodi (oko 23,2&nbsp;mg dušika se rastvara u 1 litru vode na 0&nbsp;°C) i ne gori. Dušik je jedini element u svojoj grupi periodnog sistema koji se može sam sa sobom spajati preko (p-p)π veza.<ref name="riedel" /> Dužina ove trostruke veze među atomima iznosi 109,8 pm.

Pri električnom pražnjenju u spektralnoj cijevi sa gasom pri potpritisku od oko 5-10 mbar, molekulske orbitale dušika se dovode do emitiranja svjetlosti pobuđivanjem strujom [[Električni napon|visokog napona]] od 1,8 kV, jačine 18 mA i frekvencije 35&nbsp;kHz. Tako se rekombiniranjem [[ion]]iziranih molekula gasa emitira karakterističan spektar boja.<ref name="psede" /> [[Kritična temperatura|Kritična tačka]] dušika se nalazi na <ref name="roempp" /> temperaturi od −146,95&nbsp;°C (126,2 K), pri pritisku od 33,9 bar i gustoći 0,314 g/cm<sup>3</sup>.

Dušik u svojim spojevima uglavnom se spaja [[kovalentna veza|kovalentnom vezom]]. U elektronskoj konfiguraciji 2s<sup>2</sup>p<sup>3</sup> spajanje tri kovalentne veze vodi ka formiranju potpunog okteta. Spojevi, u kojima se javlja ovaj vrsta veze, su naprimjer: [[amonijak]], amini, [[hidrazin]] i [[hidroksilamin]]. Sami ovi spojevi su trigonalne piramidalne strukture i posjeduju slobodni elektronski par. Preko njega ovi spojevi mogu agirati kao nukleofili i kao baze.

U prirodi rasprostranjeni molekularni dinitrogen N<sub>2</sub> je zbog trostruke veze u svojoj molekuli vrlo stabilan i inertan, a sa takvom trostrukom vezom povezana je i visoka energija disocijacije veze od 942&nbsp;kJ/mol<ref name="Holle" />. Zbog toga je po pravilu potrebno dovesti mnogo energije da bi se ove veze prekinule i da bi dušik zatim reagirao sa drugim elementima. Osim toga, također je neophodna i visoka energija aktivacije, koja se opet može smanjiti korištenjem pogodnih [[katalizator]]a.

=== Polimerni dušik ===
U augustu 2004. naučnici sa Max-Planck instituta za hemiju u [[Mainz]]u objavili su da su uspjeli dobiti novi kristalni oblik dušika, takozvani ''polimerni dušik'' sa jednostavnom vezom, pod pritiskom od preko 110 GPa pri temperaturi preko 2000 K. Ova modifikacija posjeduje jedinstvenu kubičnu strukturu, takozvanu ''cubic gauche'' strukturu (doslovno ''nezgrapna kocka''). Zbog njene izrazito velike nestabilnosti, mogućnosti primjene su joj ograničene, ali moguće je planiranje polimernog dušika naprimjer kao eksploziva ili načina skladištenja energije. U tom slučaju, polidušik bio bio daleko najjači, nenuklearni [[eksploziv]].<ref name="mpgde" />

=== Izotopi ===
Osim dva prirodna [[izotop]]a <sup>14</sup>N i <sup>15</sup>N, postoji i nekoliko vještačkih izotopa sa [[maseni broj|masenim brojevima]] 12 do 19. Njihovo [[vrijeme poluraspada]] iznosi između 9,97&nbsp;minuta i 11&nbsp;milisekundi. Izotop <sup>15</sup>N je otkriven 1929. godine, otkrio ga je Stefan Meiring Naudé a već nekoliko godina kasnije korišten je u terenskim probama 1943. godine, koje su izveli naučnici Norman i Werkman. I danas se ovaj izotop koristi na sličan način za biohemijska ispitivanja razmjene dušika u obradivom sloju zemljišta ili u biljkama, ali i za proučavanje pretvaranja bjelančevina u vidu indikatora. Prirodna koncentracija izotopa <sup>15</sup>N u atmosferi iznosi 0,3663%. Obogaćivanje dušika <sup>15</sup>N je moguće kao i kod drugih izotopa gasovitih elemenata naprimjer putem termodifuznog odvajanja.

== Rasprostranjenost ==
=== Ciklus dušika ===
Već u 19. vijeku primijećeno je da veći dio biljne materije sadrži dušik i da je on važni gradivni elemenat svih živih bića. On je jedan od osnovnih elemenata koji grade bjelančevine i bjelančevinaste materije, kao i [[dezoksiribonukleinska kiselina|DNK]]. Dušik je i osnovni sastojak svih [[enzim]]a, koji upravljaju metabolizmom kod biljaka, životinja i čovjeka. Stoga je on nezamjenjiv za cjelokupni život na Zemlji.

=== U zraku ===
[[Zemljina atmosfera]] se sastoji iz 78,09% dušika (po zapreminskom udjelu) odnosno 75,53% po masenom udjelu. Međutim, postoji vrlo malehni broj [[mikroorganizam]]a koji ga mogu direktno koristiti iz zraka, ugraditi ga u svoju tjelesnu supstancu ili ga prenijeti na biljke. Koliko je poznato, [[biljke]] ne mogu direktno koristiti gasoviti dušik iz zraka.<ref name="ehow" /> Prevođenje dušika u oblik u kojem ga biljke mogu iskorištavati dešava se na neki od sljedećih načina:

* Pomoću bakterija koje fiksiraju dušik, a žive u korijenju biljaka iz grupe mahunarki (''leguminoza''). Te bakterije se hrane biljnim asimilatima. Kao ''protivuslugu'' daju biljci-domaćinu amonij. On se dobija djelovanjem jednog posebnog enzima, nitrogenaze, trošenjem dosta energije, reduciranjem dušika iz zraka. Takva životna zajednica je [[simbioza]]. Omogućava mahunarkama naseljavanje i slabije kvalitetnih zemljišta, što čovjek iskorištava naročito ekološkim načinom poljoprivredne proizvodnje za obogaćivanje tla neophodnim dušikom. Ovdje leguminoze predstavljaju osnovni izvor dušika.
* Slobodni mikroorganizmi, koji ne žive u simbiozi, daju nesimbiotičke spojeve dušika. Oslanjaju se na sposobnost da takvi mikroorganizmi (naprimjer neke vrste bakterija ''Azotobacter'' i [[cijanobakterije]]) uzimaju dušik iz atmosfere i grade bjelančevine u vlastitom organizmu. U poljoprivredne svrhe uzima se kalkulativni red veličine stvaranja spojeva iz atmosferskog dušika koje daju nesimbiotski mikroorganizmi od 5–15&nbsp;kg/ha na godišnjem nivou.
* Električno pražnjenje pri [[munja]]ma: U područjima bogatim padavinama, u tlo godišnje može dospjeti 20–25&nbsp;kg N/ha putem [[padavina]]. To se dešava što se pri električnim pražnjenjima tokom munja u zraku spajaju kisik i dušik dajući okside dušika. Oksidi dušika kasnije reagiraju sa vodom dajući dušičnu kiselinu koja zajedno sa kišom pada na tlo. U njemu ona u spoju sa drugim elementima daje nitrate.
* Sinteza [[amonijak]]a: Hemičari  [[Fritz Haber]] i [[Carl Bosch]] razvili su početkom 20. vijeka proces kojim se može dobiti amonijak iz vodika i dušika iz zraka. Po njima nazvan, [[Haber-Boschov proces]] omogućio je korištenje neiscrpnih zaliha dušika iz Zemljine atmosfere te je u narednim dekadama taj proces znatno pomogao povećanju prinosa i ekonomičnosti u poljoprivrednoj proizvodnji. Time je također i povećana opskrba hranom stalno rastućeg broja svjetskog stanovništva. Biljke iz apsorbiranog amonijaka proizvode biljne bjelančevine, koje dalje jedući biljnu hranu koriste [[životinje]] i čovjek, a služe im za izgradnju vlastitih bjelančevina. U životinjskom i ljudskom organizmu bjelančevine se najvećim dijelom ponovno razgrađuju te se izlučuju izmetom i [[mokraća|mokraćom]]. Procjenjuje se da je do danas u prosjeku gotovo svaki treći atom dušika u biosferi barem jedan put prerađen u industriji vještačkih đubriva.<ref name="schlosser" />
* Ispusni gasovi vozila: Sagorijevanjem fosilnih goriva (benzina, [[diesel gorivo|diesela]] i slično), korištenjem motornih vozila u atmosferu se ispuštaju spojevi dušika. Pri procesu sagorijevanja goriva u motorima nastaje dušikovi oksidi (NO<sub>x</sub>, najviše [[Dušik-dioksid|dušik(IV) oksid]], ''dušik-dioksid'' NO<sub>2</sub>, ali i [[dušik(II) oksid]], ''dušik monoksid'', NO u drugi spojevi opće formule NO<sub>x</sub>). U prošlosti su ti spojevi direktno otpuštani u okolinu, međutim danas većina motornih vozila imaju ugrađene [[katalizator]]e, koji reduciraju ove spojeve: NO<sub>x</sub> se u katalizatorima reducira do amonijaka, koji se dalje u prisustvu vode pretvara u amonij (hemijska ravnoteža amonijaka i amonija u zakiseljenom rastvoru: NH<sub>3</sub> + H<sub>3</sub>O<sup>+</sup> ⇔ NH<sub>4</sub><sup>+</sup> + H<sub>2</sub>O). Oksidirani spojevi dušika, kao i reducirani spojevi, prenose se zrakom i u značajnoj mjeri utiču na [[eutrofikacija|eutrofikaciju]] okolnih ekosistema.

=== U tlu ===
U površinskom obradivom sloju zemljišta nalazi se više od 95% ukupnog dušika u vidu organski vezanog dušika u živoj korijenskoj masi, uginuloj biljnoj masi, humusnim materijama i živim bićima u tlu. Ostatak od manje od 5% je neorganski dušik u obliku [[amonij]]a ili nitrata i u veoma malehnoj količini kao nitriti. Ovaj mineralni udio dušika se određuje u proljeće prije đubrenja N<sub>min</sub> metodom. Ukupna količina dušika u tlu dosta zavisi od udjela [[ugljik]]a. Na njega može uticati klima, vegetacija, vrsta tla, konfiguracija terena i mjere koje poduzimaju poljoprivrednici, kao što je obrada zemljišta.

=== U biljkama ===
Dušik se ugrađuje u proizvode fotosinteze, između ostalog za sintezu bjelančevina i tako omogućava i podržava rast. Među najvažnijim ulogama dušika je ta što je on nezamjenjivi sastojak u građi [[molekula]] dezoksiribonukleinske kiseline i [[hlorofil]]a. U zavisnosti od vrsta, udio dušika u suhoj supstanci iznosi 2-6% odnosno u prosjeku 1,5%.<ref name="taiz" /> Uzimanje dušika u biljke dešava se u najvećoj mjeri u obliku soli amonija ili nitrata. Nedostatak dušika i dušikovih spojeva u biljaka izaziva simptome kao što su usporeni rast, svijetlozelena boja listova (stariji listovi postaju [[hloroza|hlorotični]] i opadaju prije vremena), preuranjeno cvjetanje i požutjelo lišće. Međutim i prekomjerne količine također izazivaju određene simptome: prekomjerni rast, tamnozeleno lišće, zakasnjelo cvjetanje, biljke su slabije otporne na bolesti i [[mraz]], biljna tkiva postaju spužvasta i mehka i slično.

== Dobijanje ==
[[Datoteka:Flux distribution inside the fiber.jpg|thumb|Shematski prikaz membranskog procesa]]
Dušik se danas primarno dobija frakcijskom [[destilacija|destilacijom]] tečnog [[zrak]]a u postrojenjima za razlaganje zraka po Lindeovom postupku, čime se može dobiti dušik čistoće 99,9999%. Dušik koji sadrži nečistoće ispod 1:10<sup>9</sup> (1 ppb) zahtijeva dodatne korake za prečišćavanje. Da bi se uklonio zaostali kisik postoje biološke metode koristeći klice riže. Dušik stepena čistoće oko 99% može se dobiti dosta troškovno povoljnije putem višestepene [[Apsorpcija (hemija)|apsorpcije]]/desorpcije [[zeolit]]ima. Također postoji metoda decentraliziranog dobijanja dušika putem membranskog procesa. Kod ovog procesa uvodi se zrak pod pritiskom od 5 do 13&nbsp;bara i propušta se kroz membranu od vještačkih materijala. Difuzijska brzina dušika i [[argon]]a kroz ovu membranu je mnogo manja od brzina kisika, [[voda|vode]] i [[ugljik dioksid]]a, te se time struja gasova na unutrašnjoj strani membrane obogaćuje dušikom. Precizno podešavajući brzinu prolaska zraka može se i podešavati čistoća dušika (do 99,995% u manjim količinama, a 99% u industrijskom obimu proizvodnje).

Jedna nešto starija metoda je vezivanje kisika iz zraka zagrijavanjem [[ugalj|uglja]] i nakon toga ispiranjem i uklanjanjem ugljik dioksida koji time nastaje. Kisik iz zraka se također može izdvojiti tako što se zrak pušta preko usijanog [[bakar|bakra]] ili kroz [[baza (hemija)|alkalni]] rastvor pirogalola odnosno natrij ditionita.

U laboratoriji čisti dušik se može dobiti zagrijavanjem vodenog rastvora [[amonij-nitrit]]a ili rastvora mješavine [[amonij-hlorid]]a i [[natrij-nitrit]]a na oko 70&nbsp;°C:

:<math>\mathrm{NH_4NO_2\ }\mathrm{\stackrel{\Delta T}{\longrightarrow} \ 2 \ H_2O + N_2}</math>

Alternativno, moguća je i [[termoliza]] [[natrij azid]]a, koja se koristi za dobijanje spektroskopski čistog dušika.<ref name="brauer" />

:<math>\mathrm{2 \ NaN_3\  }\mathrm{\stackrel{\Delta T}{\longrightarrow} \ 2 \ Na + 3 \ N_2}</math>

== Upotreba ==
=== Spojevi dušika ===
Dušik se koristi za [[Sinteza|sintezu]] [[amonijak]]a (Haber-Boschov postupak) i kalcij cijanamida. Osim toga, spojevi dušika su našli raznoliku primjenu u oblasti organske hemije i služe za proizvodnju vještačkih đubriva.

[[Datoteka:40mm table tennis ball Celluloid.jpg|thumb|360px|[[Stoni tenis|Stonoteniska lopta]] od celuloida]]
Mnogi [[eksploziv]]i su spojevi dušika. Oni su zapravo nitro spojevi ili esteri dušične kiseline. Ukoliko u molekulu nekog spoja ima dovoljan broj nitro grupa kao naprimjer u [[pikrinska kiselina|pikrinskoj kiselini]], atomi kisika u nitro grupama mogu egzotermno reagirati sa atomima ugljika ili vodika iz iste molekule pobuđivanjem putem udarca ili povećanjem temperature. Time čvrsta supstanca za veoma kratko vrijeme prelazi u gas vrlo visoke temperature, snažno se šireći, rušeći sve oko sebe. Eksplozivi se dakle nalaze u takozvanom metastabilnom stanju. Kod nekih nitro grupa umjesto eksplozije nastaje brzo i nepotpuno sagorijevanje naprimjer kao kod nitroceluloza (među njima i [[celuloid]]).

=== Kao gas ===
[[Datoteka:Nitrogen discharge tube.jpg|thumb|lijevo|Dušik u cijevi za pražnjenje]]
Dušik se koristi za punjenje avionskih guma kod velikih [[avion]]a. Čisti dušik sprječava da se avionske gume zapale tokom slijetanja ili polijetanja jer se u tim trenucima razvija ogromna toplota.

Dušik služi i kao zaštitni gas pri zavarivanju i kao gas za punjenje lampi. Njegove osobine inertne supstance su od izuzetne važnosti za ovu svrhu. Kao pokretački gas,<ref name="ebroj" /> gas za pakovanje, gas za istiskivanje [[šlag]]a, vrhnja i drugih namirnica iz boca, dozvoljen je za upotrebu u prehrambenoj industriji, a označava se E-brojem '''E941'''.<ref name="zzuiv" />

Dušik je našao primjenu i u uređajima za točenje pića i sličnih tekućina, kada je zbog građevinskih okolnosti (dugačak transportni put, velika visinska razlika) neophodno povećati pritisak isticanja tekućina. Dušik se u tu svrhu koristi u mješavini sa ugljik dioksidom. Pošto se dušik ne rastvara u piću, piće se može točiti odnosno crpiti pod višim pritiskom bez stvaranja pjene (tj. da se karbonizira). Korištenje dušika za punjenje automobilskih guma je, i pored čestog reklamiranja proizvođača, dosta diskutabilno, jer nije dokazano nikakvo značajnije poboljšanje performansi u odnosu na gume sa običnim zrakom.

=== Tečni dušik ===
Zbog svoje niske [[Tačka ključanja|tačke ključanja]] tečni dušik ({{jez-en|liquid nitrogen}} LN) koristi se kao sredstvo za hlađenje u [[kriotehnologija]]ma. Dušik pri tome hlađenom predmetu oduzima njegovu [[toplota isparavanja|toplotu isparavanja]] te ga održava hladnim sve dok god u potpunosti ne ispari. Za razliku od tečnog [[kisik]]a, koji isparava na −183&nbsp;°C (90 K), tačka isparavanja tečnog dušika je daljnjih 13 K niža, jer on ključa na -196&nbsp;°C (77 K) te kisik i druge gasove iz zraka može kondenzirati, što se uglavnom koristi za odvajanje ovih gasova.

Tečni dušik (gustoća 0,8085&nbsp;kg/L pri −195,8&nbsp;°C<ref name="roempp" />) između ostalog se koristi i kod visokotemperaturnih superprovodnika za postizanje superprovodničkog stanja. Također, on se koristi i za skladištenje bioloških i medicinskih uzoraka poput jajnih ćelija i [[sperma|sperme]], kao i za trenutno zamrzavanje biološkog materijala. Jedan od primjera je i hlađenje infracrvenih fotoreceptora, radi smanjenja termičkog "šuma" ili uopće da se oni dovedu do nekog poluprovodničkog stanja.

== Spojevi ==
Dušik ulazi u sastav mnogih spojeva kao što su naprimjer: amonijak, dušična kiselina, [[nitrati]], [[nitriti]] kao i mnogi važni [[organski spojevi]]. Spojevi u kojima se nalazi dušik su:
* [[amonijak]] NH<sub>3</sub>, spojevi [[amonij]]a</b>
* [[hidrazin]] N<sub>2</sub>H<sub>4</sub>
* nitridi
** kovalentni nitridi poput [[bor-nitrid]]a BN i [[silicij-nitrid]]a Si<sub>3</sub>N<sub>4</sub>
** metalni nitridi kao [[titanij-nitrid]] TiN i [[hrom-nitrid]] CrN
** nitridi u obliku soli kao [[litij-nitrid]] Li<sub>3</sub>N i [[magnezij-nitrid]] Mg<sub>3</sub>N<sub>2</sub>
* azidi i trinitrogenski spojevi
* [[oksidi]]:
** [[dušik-monoksid]] NO
** [[dušik-dioksid]] NO<sub>2</sub>
** [[dušik-suboksid]] N<sub>2</sub>O (dinitrogen-monoksid, ''gas za smijanje'')
** [[didušik-tetroksid]] N<sub>2</sub>O<sub>4</sub>
** [[didušik-pentoksid]] N<sub>2</sub>O<sub>5</sub>
* dušikovi halogenidi
** [[dušik(III)-fluorid]] NF<sub>3</sub>
** [[dušik-jodid]] NI<sub>3</sub>
* Kiseline i njihove soli koje sadrže dušik:
** [[dušičasta kiselina]] (''nitritna kiselina'') HNO<sub>2</sub> i nitriti
** [[dušična kiselina]] (''nitratna kiselina'') HNO<sub>3</sub> i nitrati
** [[ortodušična kiselina]] (nestabilna) H<sub>3</sub>NO<sub>4</sub> i ortonitrati (stabilni samo u čvrstim materijama)
** [[hipodušičasta kiselina]] (''hiponitritna kiselina'') H<sub>2</sub>N<sub>2</sub>O<sub>2</sub> i hiponitriti
* cijanovodik, [[cijanidna kiselina]] HCN, i njeni derivati
** cijanidi u obliku soli poput [[kalcij-cijanid]]a i [[natrij-cijanid]]a
** kovalentni i organski cijanidi ([[nitril]]) kao što su [[brom-cijanid]] BrCN ili [[acetonitril]] H<sub>3</sub>C-CN
* organski amino spojevi
** amini kao što je [[spermin]]
** aminokiseline, peptidi i bjelančevine
* azo spojevi
** azobenzol, azo boje kao što je [[rezorcin žuta]]
* organski nitro spojevi i esteri nitratne kiseline
** [[nitrometan]]
** [[eksploziv]]i kao što su [[nitroglicerin]], TNT i oktanitrokuban
* heterociklični spojevi koji sadrže dušik poput [[piridin]]a i [[indigo|indiga]]
** baze nukleinskih kiselina kao što su [[adenin]], [[timin]] ili [[uracil]]
** alkaloidi poput [[morfin]]a i [[kofein]]a

== Reference ==
{{refspisak|2|refs=
<ref name="binder">{{Cite book|author=Harry H. Binder|title=Lexikon der chemischen Elemente|publisher=S. Hirzel Verlag|location=Stuttgart|year=1999|isbn=3-7776-0736-3}}</ref>
<ref name="iupac">{{Cite journal|author=Michael E. Wieser, Tyler B. Coplen|title=Atomic weights of the elements 2009 (IUPAC Technical Report)|journal=Pure and Applied Chemistry|year=2010|page=1|doi=10.1351/PAC-REP-10-09-14}}</ref>
<ref name="weast">{{Cite book|editor=Weast, Robert C.|title=CRC Handbook of Chemistry and Physics|url=https://archive.org/details/crchandbookofche70edunse|publisher=CRC (Chemical Rubber Publishing Company)|location=Boca Raton|year=1990|pages=E-129 do E-145|isbn=0-8493-0470-9}}</ref>
<ref name="zhang">{{Cite journal|author=Yiming Zhang, Julian R. G. Evans, Shoufeng Yang|title=Corrected Values for Boiling Points and Enthalpies of Vaporization of Elements in Handbooks|journal=Journal of Chemical & Engineering Data|volume=56|year=2011|pages=328–337|doi=10.1021/je1011086}}</ref>
<ref name="heatf">{{Cite web |url=http://www.ddbst.com/en/EED/PCP/HFS_C1056.php |title=Heat of Fusion of Nitrogen |access-date=9. 4. 2014 |archive-date=12. 9. 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150912085002/http://www.ddbst.com/en/EED/PCP/HFS_C1056.php |url-status=dead }}</ref>
<ref name="riedel">{{Cite book | author=E. Riedel, C. Janiak | title=Anorganische Chemie|edition= 8| publisher=de Gruyter | year=2011 | ISBN= 3110225662| pages=464}}</ref>
<ref name="psede">{{Cite web |url=http://www.pse-mendelejew.de/bilder/n.jpg |title=Dušik u spektralnoj cijevi |access-date=12. 4. 2014 |archive-date=5. 3. 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160305201442/http://www.pse-mendelejew.de/bilder/n.jpg |url-status=dead }}</ref>
<ref name="roempp">J. Falbe, M. Regitz (ur.): ''Römpp Chemie Lexikon'', 9. izd., Georg Thieme Verlag, Stuttgart 1992.</ref>
<ref name="Holle">{{Cite book|author=Holleman, Wiberg|title=Lehrbuch der Anorganischen Chemie|year=2007|url=https://archive.org/details/lehrbuchderanorg00wibe|edition=102|publisher=de Gruyter Verlag|isbn=978-3-11-017770-1|page=[https://archive.org/details/lehrbuchderanorg00wibe/page/n692 653]}}</ref>
<ref name="mpgde">[http://www.mpg.de/bilderBerichteDokumente/dokumentation/pressemitteilungen/2004/pressemitteilung200408022/index.html Saopćenje za javnost Udruženja Max-Planck 3. august 2004.]</ref>
<ref name="ehow">[http://www.ehow.com/info_8244889_do-use-nitrogen-directly-air.html Do Plants Use Nitrogen Directly From the Air?]</ref>
<ref name="schlosser">M. Schloesser: ''[http://idw-online.de/pages/de/news354167 Mikroorganismen- die größten Chemiker]'' 4. februar 2010.</ref>
<ref name="taiz">{{Cite book|author=Lincoln Taiz, Eduardo Zeiger|title=Physiologie der Pflanzen|publisher=Spektrum, Akad. Verlag|location=Heidelberg/Berlin|year=2000|isbn=3-8274-0537-8}}</ref>
<ref name="brauer">{{Cite book|editor=G. Brauer|title=Handbook of Preparative Inorganic Chemistry|edition=2|volume=1|publisher=Academic Press|year=1963|pages=457–460}}</ref>
<ref name="ebroj">[http://www.food-info.net/uk/e/e941.htm Food-info]</ref>
<ref name="zzuiv">ZZulV: [http://bundesrecht.juris.de/zzulv_1998/BJNR023100998.html Pravilnik o dopuštenju korištenja dodataka u prehrani u tehnološke svrhe] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101009145224/http://bundesrecht.juris.de/zzulv_1998/BJNR023100998.html |date=9. 10. 2010 }}</ref>
}}
{{Commonscat|Nitrogen}}

{{PSE}}
{{E-brojevi}}

[[Kategorija:Hemijski elementi]]