Izvorni kôd stranice Denticija

[[datoteka:Upper Jaw Dentition.jpeg|thumb|thumb|335px|Zubalo gornje vilice čovjeka koje prikazuje [[sjekutić]]e, [[očnjak]]e, [[pretkutnjak]]e i 2 od 3 moguća skupa [[kutnjak (zub)|kutnjaka]].]]
'''Denticija''' je termin koji označava  [[razvoj zuba]] i njihov raspored u [[usta|ustima]]. Konkretno, karakterističan je raspored, vrsta i broj zuba kod određene vrste u određenoj životnoj dobi. To se odnosi na nicanje, broj, tipu i morfo-fiziološka obilježja (to jest odnos oblika i veličine datog zuba i njegove zaključene funkcije) zuba životinje.

Životinje čiji su zubi iste vrste, kao što je većina kičmenjaka koji nisu sisari imaju ''[[homodoncija|homodontnu]]'' denticiju, dok oni čiji se zubi morfološki razlikuju, imaju ''[[heterodoncija|heterodontnu]]'' denticiju. Denticija životinja sa dva slijeda zuba ([[mliječni zubi|mliječni]], [[stalni zubi|trajni]]) naziva se  ''[[difidoncija|difiodontna]]'', dok denticija životinja sa samo jednim setom zuba tokom života je ''monofodontna ''. Denticija u kojoj se zubi kontinuirano odbacuju i zamjenjuju tokom života naziva se ''[[polifodoncija|polifodontna]]''. Denticija životinja kod kojih su zubi postavljeni u  vilične futrole naziva se [[Thecodontia|''tekodontna'']].

==Zubna formula==
Budući da su zubi svakog sisara specijalizirani za različite funkcije, mnoge njihove  skupine izgubile su zube koji nisu potrebni u njihovoj adaptaciji. Oblik zuba također je pretrpio evolucijske promjene kao rezultat prirodne selekcije za specijaliziranu ishranu ili druge prilagodbe. S vremenom su različite skupine sisara razvile različite zubne osobine, kako u broju i vrsti zuba, tako i u obliku i veličini žvačne površine.

Broj zuba svake vrste izražava se zubnom formulom za jednu stranu usta ili [[Kružni sektor|kvadrant]], pri čemu su gornji i donji zubi prikazani u zasebnim redovima. Broj zuba u ustima dvostruko je manji od navedenog jer postoje dvije strane. U svakom su setu redom navedeni sjekutići (I), očnjaci (C) drugi, pretkutnjaci (P) treći, te na kraju kutnjaci (M), što daje <big> I:C:P:M</big>. Tako, naprimjer, formula 2.1.2.3 za gornje zube označava 2 [[sjekutić]]a, 1 [[očnjak]], 2 [[pretkutnjak]]a i 3 [[kutnjak (zub)|kutnjaka]] s jedne strane gornjeg dijela usta. Linija dentalne formule označena je malim slovima ispred slova d: na primjer: di: dc: dp.
Denticija životinja koja se odnosi na opadajuće ili trajne zube može se tako izraziti zubnom formulom, ispisanom u obliku frakcije, koja se može napisati kao {{DentalFormula|gornja=I.C.P.M|donja=I.C.P.M}} ili I.C.P.M / I.C.P.M. Naprimjer, sljedeće formule prikazuju mliječnu i uobičajenu trajnu denticiju svih [[Catarrhini|uskonosnih majmuna]], uključujući i ljude:
#Mliječni: <math>(di^2-dc^1-dm^2) / (di_2-dc_1-dm_2) \times 2 =20.</math>

Ovo se može prikazati kao {{DentalFormula|gornja=di2.dc1.dm2|donja=di2.dc1.dm2}}. Nadkript i potskript označavaju gornju i donju vilicu, tj. ne označavaju matematičke operacije; brojevi su broj zuba svakog tipa. Crtice (–) formuli također nisu matematički operatori, već razmaci, što znači "do":  naprimjer, ljudska formula je {{DentalFormula|gornja=2.1.2.2-3|donja=2.1.2.2-3}}, što znači da osobe 2 ili 3 kutnjeka na svakoj strani vilice, a  'd' označava opadajuće (tj. mliječne) zube; donji niz ukazuje i na privremene zube. Još jedna napomena je {{DentalFormula|gornja=2.1.0.2|donja=2.1.0.2}}
#Stalni: <math>(I^2-C^1-P^2-M^3) / (I_2-C_1-P_2-M_3) \times 2 =32.</math>, što se može iskazati i kao {{DentalFormula|gornja=2.1.2.3|donja=2.1.2.3}}. 
Kad su formule za zube gornje i donje vilice jednake, neki tekstovi pišu formulu bez frakcije (u ovom slučaju 2.1.2.3), na implicitnu pretpostavku da će čitatelj shvatiti da se mora primjenjivati i na gornji i donji kvadrant. To se vidi na primjer u cijelom [[Cambridge]]ovom rječniku biologije i evolucije čovjeka.

Najveći broj zuba u bilo kojem poznatom  kopnenom sisaru sa [[placenta|placentom]] {{navedite | razlog = koji? | datum = januar 2020.}} bio je 48, s formulom {{DentalFormula|gornja=3.1.5.3|donja=3.1.5.3}}. Međutim, niti jedan živi placentalni sisar nema taj broj. Kod postojećih takvih sisara maksimalna je zubna formula je kod [[svinja]]: {{DentalFormula|gornja=3.1.4.3|donja=3.1.4.3}} . Broj zuba kod sisara obično je identičan u gornjoj i donjoj čeljusti, ali ne uvijek. Naprimjer, [[polumajmun]] [[aj-aj]] ima formulu {{DentalFormula|gornja=1.0.1.3|donja=1.0.0.3}}, demonstrirajući potrebu za gornjim i donjim kvadrantom.

=== Razlike u imenovanju zuba ===
Zubi se broje počevši od 1 u svakoj grupi. Dakle, [[ljudi|ljudski]] zubi su I1, I2, C1, P3, P4, M1, M2 i M3. U ljudi treći, molar je poznat kao [[umnjak]] ili zub mudrosti]bez obzira na to je li ili nije izbio.

Što se tiče premolara, postoji neslaganje u vezi s tim da li je treći tip mliječnih zuba pretkutnjak (opći konsenzus kod sisara) ili kutnjak  (obično se podržava u anatomiji čovjeka). Zbog toga postoji određena razlika između nomenklatura u zoologiji i stomatologiji. To je zato što pojmovi stomatologije, koji su uglavnom preovladavali s vremenom, nisu uključivali evolucijsku teoriju dentacije  sisara. Izvorno su bila četiri pretkutnjaka u svakom kvadrantu ranih oblika. Međutim, svi živi primati izgubili su barem prvi premolar. Dakle, većina [[polumajmun]]a i [[platyrrhini|širokonosnih majmuna]] imaju tri pretkutnjaka. Neki rodovi su izgubili i više od jednog. Drugi  je izgubljen kod svih [[uskonosni majmuni|uskonosnih majmuna]] . Preostali stalni premolari tada su pravilno identificirani kao P2, P3 i P4 ili P3 i P4; međutim, tradicijska stomatologija ih naziva P1 i P2.<ref name="Freeman&Genoways">{{citation |date=decembar 1998 |last1=Freeman |first1=Patricia W. |last2=Genoways |first2=Hugh H. |title=Recent northern records of the Nine-banded Armadillo (''Dasypodidae'') in Nebraska |journal=The Southwestern Naturalist |volume=43 |issue=4 |pages=491&ndash;504 |url=http://digitalcommons.unl.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1012&context=museummammalogy |jstor=30054089 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110611170542/http://digitalcommons.unl.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1012&context=museummammalogy |archive-date=11. 6. 2011 }}</ref><ref name="ShorterOEDp646">{{citation | year=2007 | edition=6th | title=Shorter Oxford English Dictionary| editor=Angus Stevenson |chapter=Dentition definition |volume=1: A–M| publisher=Oxford University Press| location=Oxford|page=646|isbn=978-0-19-920687-2}}</ref>

=== Redoslijed nicanja===
Redoslijed izlaska zuba kroz desni poznat je pod nazivom ''zubna erupcija''. Antropoidni primati koji se brzo razvijaju, kao što su [[makaki]] , [[čimpanze]] i [[australopitek|australopitecine]] imaju erupcijski niz M1 I1 I2 M2 P3 P4 C M3, dok [[anatomski moderni ljudi]] imaju niz M1 I1 I2 C P3 P4 M2 M3. Što kasnije započne nastajanje zuba, ranije se prednji zubi (I1 – P4) pojavljuju u slijedu.

== Primjeri zubnih formula ==
<!-- Table -->
{|class="wikitable"
|+ '''Odabrani  primjeri zubne formule sisara'''

!Vrsta
!Zubna formula
!Komentar
|-
| '''Neplacentni sisari'''||. || Besplaceni sisari koji kao što su [[torbari]] (npr. Opossum) mogu imati više zuba od placentnih.
|-
| [[Kengur]] || {{DentalFormula|gornja=3.1.2.4|donja=1.0.2.4}}<ref>{{cite web|url=http://www.1902encyclopedia.com/K/KAN/kangaroo.html|title=Kangaroo|website=www.1902encyclopedia.com|access-date=28. 3. 2018|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170704235746/http://www.1902encyclopedia.com/K/KAN/kangaroo.html|archive-date=4. 7. 2017}}</ref> ||<br />
|-
| Ostatak porodice ''[[Potoroidae]]'' || {{DentalFormula|gornja=3.1.1.4|donja=1.0.1.4}}||Porodica [[torbari|torbara]] ''Potoroidae'' uključuje [[betong]]e, [[potorus]]e i dva [[pacovski kengur|pacovska kengura]]. Svi su zečje veličine, smeđi, skačući torbari i podsećaju na velikog [[glodar]]a ili vrlo malog [[valabi]]ja.<br />
|-
|[[Tasmanijski đavo]] || {{DentalFormula|gornja=4.1.2.4|donja=3.1.2.4}} <ref name="University Of Edinburgh Natural History Collection">{{citation | title=University Of Edinburgh Natural History Collection | url=http://www.nhc.ed.ac.uk/index.php?page=24.134.165.255.261 | url-status=live | archive-url=https://web.archive.org/web/20120301043029/http://www.nhc.ed.ac.uk/index.php?page=24.134.165.255.261 | archive-date=1. 3. 2012 }}</ref>||<br />
|-
| [[Oposum]] || {{DentalFormula|gornja=5.1.3.4|donja=4.1.3.4}} <ref name=WWT>{{citation | title=Dental formulae of mammal skulls of North America | url=http://www.wildwoodtracking.com/skulls/dentalformulae.html | publisher=Wildwood Tracking | url-status=live | archive-url=https://web.archive.org/web/20110414085135/http://www.wildwoodtracking.com/skulls/dentalformulae.html | archive-date=14. 4. 2011 }}</ref>||<br />
|-
|'''Placentni'''||.||Neki primjeri zubnih formula sisara sa [[placenta|placentom]]
|-
|[[Armadillo]]||{{DentalFormula|gornja=0.0.7.1|donja=0.0.7.1}}||<br />
|-
|[[Aj-aj]] [[polumajmuni]]||{{DentalFormula|gornja=1.0.1.3|donja=1.0.0.3}}|[[Polumajmuni]]: aj-aj ima formulu mliječnih zuba  (dI:dC:dM){{DentalFormula|gornja=2.1.2|donja=2.1.2}}.
|-
|[[Jazavac]]||{{DentalFormula|gornja=3.1.3.1|donja=3.1.3.2}}<ref name=Chunnie>{{cite web|author=Daris R. Swindler|title=The Skulls|url=http://www.geocities.ws/chunniemonster/adultsandbabies.html|work=Chunnie's British Mammal Skulls|access-date=15. 10. 2011|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20121008214845/http://www.geocities.ws/chunniemonster/adultsandbabies.html|archive-date=8. 10. 2012}}</ref> ||<br />
|-
|[[šišmiši|Veliki smeđi šišmiš]]||{{DentalFormula|gornja=2.1.1.3|donja=3.1.2.3}} ||<br />
|-
|[[Mačka]] (mliječni)||{{DentalFormula|gornja=di3.dc1.dp3.dm0|donja=di3.dc1.dp2.dm0}}||<br />
|-
|[[Mačka]] (stalni)|| {{DentalFormula|gornja=3.1.3.1|donja=3.1.2.1}}|| Posljednji gornji pretkutnjak i prvi donji kutnjak mačke, budući da je to [[mesožder]], nazivaju i karnasijski, a koriste se za rezanje mesa i kože.
|-
|[[Čimpanza]] || {{DentalFormula|gornja=2.1.2.3|donja=2.1.2.3}} || Svi [[veliki majmuni]] (izuzev 20–23%  [[ljudi]]) i [[majmuni Starog svijeta]] (izuzev  [[polumajmuni|polumajmuna]]) imaju istu formulu, ponekad poznatu i kao ''cerkopitekoidna zubna formula''.
|-
|[[Goveda]]||{{DentalFormula|gornja=0.0.3.3|donja=3.1.3.3}}<ref>{{cite web |url=http://www.fsis.usda.gov/ofo/tsc/bse_information.htm |title=Using Dentition to Age Cattle |access-date=6. 9. 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080916182105/http://www.fsis.usda.gov/ofo/tsc/bse_information.htm |archive-date=16. 9. 2008 |website=fsis.usda.gov }}</ref>|| Goveda nemaju gornje sjekutiće ili očnjake, rostralni dio gornje vilice koji formira zubni jastučić. Donja je inciziformna, što daje izgled četvrtog sjekutića.<br />
|-
|[[Pas]] (mliječni)||{{DentalFormula|gornja=di3.dc1.dp3.dm0|donja=di3.dc1.dp3.dm0}}<ref name="provet">{{cite web|url=http://www.provet.co.uk/health/diagnostics/dentalformulae.htm|title=Dental formulae|website=www.provet.co.uk|access-date=28. 3. 2018|archive-date=12. 6. 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160612030345/http://www.provet.co.uk/health/diagnostics/dentalformulae.htm|url-status=dead}}</ref>||<br />
|-
|[[Pas]] (stalni)||{{DentalFormula|gornja=3.1.4.2|donja=3.1.4.3}}<ref name="Chunnie"/>||<br />
|-
|''Eu[[lemur]]''||{{DentalFormula|gornja=3.1.3.3|donja=3.1.3.3}} ||[[Prosimia|Polumajmunski]] malgaški  rod   kojem pripadaju veliki ili [[lemur|pravi lemuri]], [[ogrličasti lemur]]i (rod ''Varecia''), [[patuljasti lemur]]i (rod ''Mirza'') i [[mišji lemur]]i (rod ''Microcebus'') također imaju ovu zubnu formulu , ali mišji lemuri imaju i [[zubni češalj]].
|-
|''Euoticus''|| {{DentalFormula|gornja=2.1.3.3|donja=2.1.3.3}} ||[[Polumajmun]]ski rod kojem pripadaju  igličaste „bebe grmlja“  (ili [[galago]]). Specijalizirana morfologija desni sastoji se od izbočenih zubnih češljeva i konusih gornjih prednjih pretkutnjaka.
|-
|[[Lisica]] (crvena)||{{DentalFormula|gornja=3.1.4.2|donja=3.1.4.3}}||<br />
|-
|[[Zamorci]]||{{DentalFormula|gornja=1.0.1.3|donja=1.0.1.3}}<ref>{{cite web|url=https://www.adelaide.edu.au/ANZCCART/docs/fact-sheets/TheGuineaPig_6Arch.pdf|title=The Guinea Pig (''Cavia porcellus'')|first=Denise|last=Noonan|website=ANZCCART|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20160804182551/https://www.adelaide.edu.au/ANZCCART/docs/fact-sheets/TheGuineaPig_6Arch.pdf|archive-date=4. 8. 2016|access-date=23. 6. 2020}}</ref>||<br />
|-
|[[Jež]]||{{DentalFormula|gornja=3.1.3.3|donja=2.1.2.3}}||<br />
|-
|[[Konj]] (mliječni)||{{DentalFormula|gornja=di3.dc0.dp3.dm0|donja=di3.dc0.dp3.dm0}}||<br />
|-
|Konj (stalni)|| {{DentalFormula|gornja=3.0-1.3-4.3|donja=3.0-1.3.3}} ||Stalna denticija varira u rasponu 36–42, ovisno o prisustvu/odsustvu očnjaka brojnih pretkutnjaka. Prvi pretkutnjak  ([[vučji zub]]) može nedostajati ili biti zakržljao, a uglavnom je prisutan samo u gornjoj (maksilarnoj) čeljusti. očnjaci su mali i šiljasti, a obično su prisutni samo u mužjaka. Očnjaci se pojavljuju kod 20–25% ženki i obično su manji nego kod mužjaka.
|-
| Čovjek  ([[mliječni zubi]]) || {{DentalFormula|gornja=di2.dc1.dp2|donja=di2.dc1.dp2}} ||<br />
|-
| Čovjek ([[stalni zubi]]) || {{DentalFormula|gornja=2.1.2.2-3|donja=2.1.2.2-3}} ||U 20–23% ljudske populacije, kongenitalno nema [[umnjak]]a; udio ageneze umnjaka znatno se razlikuje među [[populacija]]ma, u rasponu od skoro 0% stope incidencije ([[tasmanijski urođenici]]) do gotovo 100% ([[autohtoni Meksikanci]].<ref>{{cite journal |pmid=11220165 |year=1999 |last1=Rozkovcová |first1=E. |last2=Marková |first2=M. |last3=Dolejší |first3=J. |title=Studies on agenesis of third molars amongst populations of different origin |volume=100 |issue=2 |pages=71–84 |journal=Sborník Lékařský}}</ref>
|-
|[[Indri]]||Vidi komentar||[[Polumajmun]]: zubla  formula upitna. U obje vilice {{DentalFormula|gornja=2.1.2.3|donja=2.0.2.3}} ili {{DentalFormula|gornja=2.1.2.3|donja=1.1.2.3}}. Pristalice obje formule slažu se da ima 30 zuba i da u zubnom češlju postoje samo četiri zuba.
|-
|[[Lepilemur|Vitki lemur]]||{{DentalFormula|gornja=0.1.3.3|donja=2.1.3.3}}||Polumajmun:  odrasli namaju gornje očnjake, koji se javljaju u prvoj denticiji.
|-
|[[Lav]] || {{DentalFormula|gornja=3.1.3.1|donja=3.1.2.1}}<ref>{{cite web|url=http://www.geocities.ws/chunniemonster/dental_formula.html|title=Dental Formula|website=www.geocities.ws|access-date=28. 3. 2018|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170228224107/http://www.geocities.ws/chunniemonster/dental_formula.html|archive-date=28. 2. 2017}}</ref> ||<br />
|-
|[[Krtica]]||{{DentalFormula|gornja=3.1.4.3|donja=3.1.4.3}}||<br />
|-
|[[Miš]] (kućni)||{{DentalFormula|gornja=1.0.0.3|donja=1.0.0.3}}||[[Poljska vuluharica]] (''Perognathus flavescens'') ima zubnu formulu {{DentalFormula|gornja=1.0.1.3|donja=1.0.1.3}}.<ref>{{cite web|url=http://www.nsrl.ttu.edu/tmot1/perflave.htm|title=Plains Pocket Mouse (Perognathus flavescens)|website=www.nsrl.ttu.edu|access-date=28. 3. 2018|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20171007075006/http://www.nsrl.ttu.edu/tmot1/perflave.htm|archive-date=7. 10. 2017}}</ref>
|-
|[[Majmuni Novog svijeta]]||Vidi komentar||Svi [[majmuni Novog svijeta]] imaju zubnu formulu {{DentalFormula|gornja=2.1.3.3|donja=2.1.3.3}} or {{DentalFormula|gornja=2.1.3.2|donja=2.1.3.2}}.
|-
|[[Svinja]] (mliječni)||{{DentalFormula|gornja=di3.dc1.dp4.dm0|donja=di3.dc1.dp4.dm0}}||<br />
|-
|[[Svinja]] (stalni)||{{DentalFormula|gornja=3.1.4.3|donja=3.1.4.3}}||<br />
|-
|[[Kunić]] || {{DentalFormula|gornja=2.0.3.3|donja=1.0.2.3}}||<br />
|-
| [[Rakun]] || {{DentalFormula|gornja=3.1.4.2|donja=3.1.4.2}} ||<br />
|-
|[[Pacov]]||{{DentalFormula|gornja=1.0.0.3|donja=1.0.0.3}}<ref name="Chunnie"/>||<br />
|-
|[[Ovca]] (mliječni)||{{DentalFormula|gornja=di0.dc0.dp3.dm0|donja=di4.dc0.dp3.dm0}}<ref name="provet"/>||<br />
|-
|[[Ovca]] (stalni)||{{DentalFormula|gornja=0.0.3.3|donja=3.1.3.3}}||<br />
|-
|[[Verirovka]]||{{DentalFormula|gornja=3.1.3.3|donja=3.1.3.3}}||

|-
|[[Sifaka]]||Vidi komentar||Polumajmuni_ zubna formuka upitna. {{DentalFormula|gornja=2.1.2.3|donja=2.0.2.3}} ili {{DentalFormula|gornja=2.1.2.3|donja=1.1.2.3}}. Ima zubnu kandžu kao četiri zuba
|-
|[[Lori|Vitki lori]]<br />[[Slow loris]]||{{DentalFormula|gornja=2.1.3.3|donja=2.1.3.3}}||[[Polumajmuni]]: Donji sjekutići i očnjaci tvore zubni češalj; gornji prednji zub je peglast i kratak.
|-
|[[Vjeverica]]||{{DentalFormula|gornja=1.0.2.3|donja=1.0.1.3}}||<br />
|-
|[[Avetnjaci]]||{{DentalFormula|gornja=2.1.3.3|donja=1.1.3.3}}||[[Polumajmuni]].
|-
|[[Voluharica]] (poljska)||{{DentalFormula|gornja=1.0.0.3|donja=1.0.0.3}}||<br />
|-
|[[Lasica]]||{{DentalFormula|gornja=3.1.3.1|donja=3.1.3.2}}||<br />
|}
<!-- End of table -->

== Upotreba denticije u arheologiji ==
Stomatologija, odnosno proučavanje zuba, važno je područje u arheologiji, posebno specijaliziranih argeologa za proučavanje starijih ostataka.<ref>{{Cite journal|last=Towle|first=Ian|last2=Irish|first2=Joel D.|last3=Groote|first3=Isabelle De|date=2017|title=Behavioral inferences from the high levels of dental chipping in Homo naledi|journal=American Journal of Physical Anthropology|language=en|volume=164|issue=1|pages=184–192|doi=10.1002/ajpa.23250|pmid=28542710|issn=1096-8644|url=http://researchonline.ljmu.ac.uk/id/eprint/6367/3/Towle%20et%20al%20Homo%20naledi%20chipping%20%282%29.pdf}}</ref> Denticija nudi brojne prednosti u odnosu na proučavanje ostatka samog [[kostur]]a ([[osteometrija]]). Struktura i raspored zuba je konstanta i iako se nasljeđuje, ne podliježe velikim promjenama tiom promjene okoliša, prehrambene specijalizacije ili promjene u obrascima upotrebe. Ostatak kostura će mnogo vjerovatnije pokazati promjene zbog adaptacije. Zubi se također čuvaju bolje od kostiju, pa je tako uzorak zuba dostupan arheolozima mnogo opsežniji i stoga reprezentativniji.

Stomatologija je posebno korisna u praćenju kretanja drevnih [[populacija]], jer postoje razlike u oblicima sjekutića, broju utora na kutnjacima, prisutnosti/odsutnosti [[umnjak]]a i dodatnim kvržicama na pojedinim zubima. Te se razlike ne mogu povezati samo s različitim populacijama širom prostora, već se i vremenom mijenjaju, tako da bi proučavanje karakteristika zuba moglo ukazati o kojoj populaciji se radi  i u kojem periodu u historiji te populacije.

== Dinosauri ==
Zubi dinosaura uključivali su  sve zube u viličnim kostima, koji se sastoje od samih [[zub]]s, [[msksila|gornje vilice]], a u nekim slučajevima i kostiju [[premaksila]]. Maksila je glavna kost gornje vilicea premaksila je manja kost koja tvori prednju stranu gornje čeljusti životinje. Zub je glavna kost koja formira donju vilicu ([[mandibule]]). Predzubna je manja kost koja tvori prednji kraj donje čeljusti kod ornitishijskih (letećih) dinosaura; uvijek je poduprt rožnatim kljunom.

Za razliku od modernih [[gušter]]a, [[dinosauri|dinosaurski]] zubi rasli su pojedinačno u futrolama vilice, poznatih kao [[zubna alveola|alveole]]. Razlikuju se od zuba drugih kičmenjaka, koji su direktno spojeni sa kostima vilice. Zubi koji su izgubljeni zamijenili su zube ispod korijena u svakoj zubnoj alveoli. Okluzija (grizna površina) odnosi se na zatvaranje usta dinosaura, gdje se susreću zubi iz gornjeg i donjeg dijela vilica. Ako okluzija uzrokuje da zubi iz maksilarnih ili premaksilalarnih kostiju prekrivaju zube izrasle i preksinoćne, kaže se da dinosaurus ima prekomernu preobilnost, što je najčešće stanje u ovoj grupi. Suprotno stanje se smatra podmuklom, što je rijetkost u [[theropoda|teropodnim]] dinosaurima.

Većina dinosaura imala je zube koji su bili sličnih oblika širom čeljusti, ali varirali su u veličini. Oblici zuba dinosaura bili su cilindrični, nalik na klinove, u obliku suze, listova, dijamanta i oštrice. Za dinosaura koji ima različite oblike zuba kažu da ima heterodontsko zubalo. Primjer za to su dinosauri iz skupine [[Heterodontosauridae]] i enigmatični rani dinosaur, ''[[Eoraptor]]''. Dok je većina dinosaura imala po jedan zub na svakoj strani čeljusti, drugi su imali zubne serije gdje su zubi u predjelu obraza spojeni tako da tvore složene zube. Pojedinačno ti zubi nisu bili pogodni za mljevenje hrane, ali kada bi se spojili s ostalim zubima, formirali bi veliku površinu za mehaničku probavu živih biljnih materijala. Ova vrsta zubne strategije je promatrana kod ornitopopa i ceratopskih dinosaura, kao i kod patkastih [[hadrosaur]]a koji su imali više od stotinu zuba u svakoj zubnoj bateriji. Zubi mesožderskih dinosaura, zvani zifodontni, obično su bili oštri ili konusni, zakrivljeni, s nazubljenim ivicama. Ovaj zub bio je prilagođen za zahvat i rezanje mesa. U nekim slučajevima, kao što je to opaženo kod zuba ''[[Tyrannosaurus rex]]'', oblikovani tako da probiju i drobe kost. Neki dinosauri imali su izbočene zube koji su se pružali prema naprijed u ustima.<ref>Martin, A. J. (2006). Introduction to the Study of Dinosaurs. Second Edition. Oxford, Blackwell Publishing. 560 pp. {{ISBN|1-4051-3413-5}}.</ref>

==Također pogledajte==
*[[Zub]]
*[[Gornja vilica]]
*[[Donja vilica]]
*[[Usta]]
*[[Stomatologija]]

==Napomene==
{{reflist|2|refs=
<ref name=noteb>Što se tiče konjskih zuba, {{harvtxt|Pence|2002|p=7}}   daje pogrešne podatke za opseg gornjih i donjih zubea, od 40 do 44. Iz ovih podataka nije moguće doći do tog raspona. Podaci iz {{harvnb | Cirelli}} i {{harvnb | Ultimate Ungulates}} su pouzdaniji, mada postoji očigledna greška Cirellijevog izračuna gornjeg  raspona za ženke od 40, što nije mo guće iz brojki koje je daje. Može se doći samo do  broja u gornjoj vilici od 38, bez očnjaka, što je  za ženke Cirelli prikazuje kao 0/0. Čini se da se očnjaci ponekad pojavljuju i kod ženki, pa otuda i rečenica u da su kod kopitara da su očnjaci "obično prisutni samo kod mužjaka". Međutim, Penceove i Cirellijeve reference očito su inače korisne, pa  i uključivane, ali s upozorenjem ove fusnote.
<ref name=Harris1988p34>{{citation |year=1988 |author=Marvin Harris |title=Culture, People, Nature: An Introduction to General Anthropology |edition=5th |place=New York |publisher=Harper & Row |isbn=978-0-06-042697-2}}</ref>
Korisnost zubnih formula u identifikaciji vrsta navedena je u ovom rječniku. Zubne formule navedene su kod mnogih vrsta, i postojećih i izumrlih, a tamo gdje je nepoznato (kod nekih izumrlih vrsta) to se nqapominje.</ref>
}}

==Reference==
{{refbegin}}
* {{citation |last1=Adovasio |first1=J. M. |first2=David |last2=Pedler |contribution=The peopling of North America |title=North American Archaeology |editor1-first=Timothy R. |editor1-last=Pauketat |editor2-first=Diana DiPaolo |editor2-last=Loren |publisher=Blackwell Publishing |year=2005 |pages=35&ndash;36 |isbn=978-0-631-23184-4}}
* {{citation |date= |last=Cirelli |first=Al |title=Equine Dentition |place=Nevada |publisher=University of Nevada |url=http://www.unce.unr.edu/publications/files/ag/2000/sp0008.pdf |access-date=7. 6. 2010 }}
* {{citation |year=2005 |first1=Larry L. |last1=Mai |first2=Marcus |last2=Young Owl |first3=M. Patricia |last3=Kersting |title=The Cambridge Dictionary of Human Biology and Evolution |place=Cambridge & New York |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-66486-8 |url-access=registration |url=https://archive.org/details/cambridgediction00mail }}
* {{citation |year=1983 |first1=E. A. |last1=Martin |title=Macmillan Dictionary of Life Sciences |edition=2nd revised |place=London |publisher=Macmillan Press |isbn=978-0-333-34867-3}}
* {{citation |year=2002 |first=Patricia |last=Pence |title=Equine Dentistry: A Practical Guide |place=Baltimore |publisher=Lippincott Williams & Wilkins |isbn=978-0-683-30403-9 |url=https://books.google.com/books?id=o4KVGceXBNIC }}
* {{citation |year=2002 |first=Daris R. |title=Primate Dentition: An Introduction to the Teeth of Non-human Primates |place=Cambridge |publisher=Cambridge University Press |url=http://catdir.loc.gov/catdir/samples/cam031/2001037356.pdf |isbn=978-0-521-65289-6 |access-date=23. 6. 2020 |archive-date=21. 7. 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110721050011/http://catdir.loc.gov/catdir/samples/cam031/2001037356.pdf |url-status=dead }}
* {{citation|author=Ultimate Ungulates|date=|title=Family Equidae: Horses, asses, and zebras|publisher=Ultimate Unqulate.com|url=http://www.ultimateungulate.com/Perissodactyla/Equidae.html|access-date=7. 6. 2010}}
* {{citation|year=1985 |last1=Weiss |first1=M. L. |last2=Mann |first2=A. E. |title=Human Biology and Behaviour: An Anthropological Perspective |edition=4th |place= Boston |publisher= Little Brown |isbn=978-0-673-39013-4}}
{{refend}}

==Dopunska literatura==
*{{citation |year=2002 |author=Daris R. Swindler |chapter=Chapter 1: Introduction (pp.&nbsp;1–11) and Chapter 2: Dental anatomy (pp.&nbsp;12–20). |title=Primate Dentition: An Introduction to the Teeth of Non-human Primates |place=Cambridge |publisher=Cambridge University Press |chapter-url=http://catdir.loc.gov/catdir/samples/cam031/2001037356.pdf |isbn=978-0-521-65289-6 |access-date=23. 6. 2020 |archive-date=21. 7. 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110721050011/http://catdir.loc.gov/catdir/samples/cam031/2001037356.pdf |url-status=dead }} [https://books.google.com/books?hl=en&lr=&id=Nu1j1EnKbscC&oi=fnd&pg=PP15&dq=%22primate+dentition%22&ots=SAyZgpFvG_&sig=oSlxJFPqJQMjW0kuYCMRzQlD-SI#v=onepage&q&f=false See also preview pages in Google books]
*{{citation |year=2007 |author1=Feldhamer, George A. |author2=Lee C. Drickhamer |author3=Stephen H. Vessey |author4=Joseph F. Merritt |author5=Carey Krajewski |chapter=4: Evolution and Dental Characteristics |title=Mammalogy: Adaptation, Diversity, Ecology |pages=[https://archive.org/details/mammalogyadaptat03edunse/page/48 48–67] |place=Baltimore, Maryland |publisher=Johns Hopkins University Press |isbn=978-0-8018-8695-9 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=udCnKce9hfoC |access-date=7. 6. 2010 |url=https://archive.org/details/mammalogyadaptat03edunse/page/48 }} (link provided to title page to give reader choice of scrolling straight to relevant chapter or perusing other material).

== Vanjski linkovi==
{{Commons category|Dentition}}
* [https://web.archive.org/web/20060824022120/http://arbl.cvmbs.colostate.edu/hbooks/pathphys/digestion/pregastric/dentalanat.html Colorado State's Dental Anatomy Page]
* [http://www.geocities.ws/chunniemonster/adultsandbabies.html For image of skulls and more information on dental formula of mammals.]

[[Kategorija:Anatomija sisara]]
[[Kategorija:Zubi]]
[[Kategorija:Usta]]
[[Kategorija:Anatomija životinja]]