Izvorni kôd stranice Cerij

{{Infokutija hemijski element
| Hemijski element = Cerij
| Simbol = Ce
| Atomski broj = 58
| Serija = [[Lantanoidi]]
| Grupa = La
| Perioda = 6
| Blok = f
| Boja serije = Plum
| CAS registarski broj = 7440-45-1
| Slika = [[Datoteka:Ultrapure cerium under argon, 1.5 grams.jpg|180px]]
| Izgled = sivobijeli metal
| Zastupljenost = 0,0043<ref name="harry" />
| Atomska masa = 140,116(1)<ref name="iupac" />
| Atomski radijus = 181,8
| Atomski radijus izračunat = 185
| Kovalentni radijus = 204±9
| Elektronska konfiguracija = &#x5B;[[Ksenon|Xe]]&#x5D; 4f<sup>1</sup>5d<sup>1</sup>6s<sup>2</sup>&nbsp;<ref name="nistkonf"/>
| Elektroni u energetskom nivou = 2, 8, 18, 19, 9, 2
| Energija ionizacije_1 = 534,4 <ref name="nistkonf"/><ref name="worden" />
| Energija ionizacije_2 = 1050
| Energija ionizacije_3 = 1949
| Energija ionizacije_4 = 3547
| Agregatno stanje = čvrsto
| Mohsova skala tvrdoće = 2,5
| Struktura kristala = kubična plošno centrirana (γ-Ce)
| Gustoća = 6773<ref name="greenwood" />
| Gustoća_K = 298,15
| Magnetizam = paramagnetičan (<math>\chi_{m}</math> = 1,4 · 10<sup>−3</sup>)<ref name="crc" />
| Tačka topljenja_K = 1068–1072
| Tačka topljenja_C = 795<ref name="human"/>–799<ref name="rsc"/>
| Tačka ključanja_K = 3743<ref name="zhang" />
| Tačka ključanja_C = 3470
| Molarni volumen = 20,69 · 10<sup>-6</sup>
| Toplota isparavanja = 398<ref name="zhang" />
| Toplota topljenja = 5,46
| Brzina zvuka = 2100
| Brzina zvuka_K = 
| Specifična toplota = 190
| Specifična toplota_K = 
| Specifična električna provodljivost = 1,35 · 10<sup>6</sup>
| Specifična električna provodljivost_K = 
| Toplotna provodljivost = 11
| Toplotna provodljivost_K = 
| Oksidacioni broj = '''3''', 4
| Oksidi = 
| Elektrodni potencijal = -2,34 [[Volt|V]] (Ce<sup>3+</sup> + 3&nbsp;e<sup>−</sup> → Ce)
| Elektronegativnost = 1,12
| Oznaka upozorenja =''prah''<ref name="ifagestis"/> {{Oznake upozorenja|F}}
| Oznake upozorenja R = {{Oznake upozorenja R|11}}
| Oznake upozorenja S = {{Oznake upozorenja S|17}}
| Radioaktivan = Ne
| Izotopi = 
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 1
| Simbol = Ce
| Maseni broj = 134
| Rasprostranjenost u prirodi = 0
| Vrijeme poluraspada =  3,16 [[dan|d]]
| Tipraspada1ZM = [[Elektronski zahvat|ε]]
| Tipraspada1ZE = 0,500
| Tipraspada1ZP = [[Lantan|<sup>134</sup>La]]
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 1
| Simbol = Ce
| Maseni broj = 135
| Rasprostranjenost u prirodi = 0
| Vrijeme poluraspada = 17,7 [[Sat (jedinica)|h]]
| Tipraspada1ZM = [[Elektronski zahvat|ε]]
| Tipraspada1ZE = 2,026
| Tipraspada1ZP = <sup>135</sup>La
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 0
| Simbol = Ce
| Maseni broj = 136
| Rasprostranjenost u prirodi = 0,19
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 1
| Simbol = Ce
| Maseni broj = 137
| Rasprostranjenost u prirodi = 0
| Vrijeme poluraspada = 9,0 [[Sat (jedinica)|h]]
| Tipraspada1ZM = [[Elektronski zahvat|ε]]
| Tipraspada1ZE = 1,222
| Tipraspada1ZP = <sup>137</sup>La
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 0
| Simbol = Ce
| Maseni broj = 138
| Rasprostranjenost u prirodi = 0,25
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 1
| Simbol = Ce
| Maseni broj = 139
| Rasprostranjenost u prirodi = 0
| Vrijeme poluraspada = 32,501 [[dan|d]]
| Tipraspada1ZM = [[Elektronski zahvat|ε]]
| Tipraspada1ZE = 0,581
| Tipraspada1ZP = <sup>139</sup>La
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 0
| Simbol = Ce
| Maseni broj = 140
| Rasprostranjenost u prirodi = '''88,48'''
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 1
| Simbol = Ce
| Maseni broj = 141
| Rasprostranjenost u prirodi = 0
| Vrijeme poluraspada = 32,501&nbsp;[[dan|d]]
| Tipraspada1ZM = [[beta-zraci|β<sup>-</sup>]]
| Tipraspada1ZE = 0,581
| Tipraspada1ZP = [[Prazeodij|<sup>141</sup>Pr]]
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 1
| Simbol = Ce
| Maseni broj = 142
| Rasprostranjenost u prirodi = 11,08
| Vrijeme poluraspada = 5 · 10<sup>16</sup>&nbsp;[[godina|god]]
| Tipraspada1ZM = [[dvostruki beta raspad|β<sup>-</sup>β<sup>-</sup>]]
| Tipraspada1ZE = 4,505
| Tipraspada1ZP = [[Neodij|<sup>142</sup>Nd]]
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 1
| Simbol = Ce
| Maseni broj = 143
| Rasprostranjenost u prirodi = 0
| Vrijeme poluraspada = 33,039&nbsp;[[Sat (jedinica)|h]]
| Tipraspada1ZM = [[beta-zraci|β<sup>-</sup>]]
| Tipraspada1ZE = 1,462
| Tipraspada1ZP = [[Prazeodij|<sup>143</sup>Pr]]
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 1
| Simbol = Ce
| Maseni broj = 144
| Rasprostranjenost u prirodi = 0
| Vrijeme poluraspada = 284,893&nbsp;[[dan|d]]
| Tipraspada1ZM = [[beta-zraci|β<sup>-</sup>]]
| Tipraspada1ZE = 0,319
| Tipraspada1ZP = [[Prazeodij|<sup>144</sup>Pr]]
}}
|}}
'''Cerij''' ({{jez-la|cerium}}) jest [[hemijski element]] sa [[hemijski simbol|simbolom]] '''Ce''' i [[atomski broj|atomskim brojem]] 58. To je [[Tvrdoća|mehki]], [[duktilnost|duktilni]] srebreno-bijeli [[metal (hemija)|metal]] koji posivi kada se izloži djelovanju kisika iz [[zrak]]a, a mehak je tako da se može rezati [[nož]]em. Cerij je drugi element u seriji [[lantanoidi|lantanoida]], i pored toga što često iskazuje [[oksidacijsko stanje]] +3 karakteristično za tu seriju, također ima izuzetno stabilno stanje +4 u kojem ne oksidizira vodu. Tradicionalno se smatra jednim od rijetkih zemnih elemenata. Nema poznatu biološku ulogu i nije mnogo otrovan.

Iako se u prirodi uvijek javlja zajedno sa drugim rijetkim zemnim elementima, pretežno u [[mineral]]ima kao što su [[monacit]] i [[bastnesit]], cerij se vrlo lahko može izdvojiti iz svojih ruda te se može odvojiti od drugih lantanoida zbog jedinstvene sposobnosti da se oksidizira do stanja +4. On je najčešći element među lantanoidima, a slijede [[neodij]], [[lantan]] i [[prazeodij]]. Po rasprostranjenosti na Zemlji je 26. od svih hemijskih elemenata, sa udjelom od 66&nbsp;[[parts per million|ppm]] u [[Zemljina kora|Zemljinoj kori]], gotovo upola kao [[hlor]] i pet puta više od [[olovo|olova]].

Cerij je prvi lantanoid koji je otkriven u [[Bastnäs]]u u Švedskoj. Otkrili su ga 1803. [[Jacob Berzelius|Jöns Jakob Berzelius]] i [[Wilhelm Hisinger]], te nezavisno od njih [[Martin Heinrich Klaproth]] u Njemačkoj. Međutim, tek 1839. [[Carl Gustaf Mosander]] je uspio dobiti metalni cerij. Danas se ovaj element i njegovi spojevi koriste u razne svrhe: naprimjer, [[cerij(IV)-oksid]] se upotrebljava za poliranje [[staklo|stakla]] te je važan sastojak u proizvodnji automobilskih katalizatora. Metalni cerij se koristi za ferocerijske upaljače zbog svojih pirofornih osobina.

== Historija ==
[[Datoteka:Ceres - RC3 - Haulani Crater (22381131691).jpg|thumb|lijevo|120px|Patuljasta planeta [[Cerera (patuljasta planeta)|Cerera]], po kojoj je cerij dobio naziv]]
Cerij su otkrili [[Jacob Berzelius]] i [[Wilhelm Hisinger]] 1803. godine u rudniku [[Bastnäs]] u [[Švedska|Švedskoj]], a nezavisno od njih u Njemačkoj ga je otkrio [[Martin Heinrich Klaproth]].<ref name=rsc/> Naziv elementu dao je Berzelius po [[patuljasta planeta|patuljastoj planeti]] [[Cerera (patuljasta planeta)|Cereri]], otkrivenoj dvije godine prije toga.<ref name=rsc/><ref name="Emsley" /> Sama Cerera dobila je ime po [[Cerera (mitologija)|rimskoj boginji]] poljoprivrede (naročito žita), plodnosti i majčinske ljubavi.<ref name=rsc/>

Cerij je najprije dobijen u obliku svog oksida, koji se zvao ''cerija''; pojam koji se i danas koristi kao drugo ime za [[cerij(IV)-oksid]]. Metal sam po sebi je isuviše [[elektronegativnost|elektropozitivan]] da bi se mogao izdvojiti iz oksida koristeći tadašnju tehnologiju topljenja, što je općenito karakteristika svih rijetkih zemnih metala. Nakon otkrića [[elektrohemija|elektrohemije]] i razvoja njenih tehnika i metoda, [[Humphry Davy]] je pet godina kasnije započeo izdvajati metale koji su bili sadržani u rijetkim zemljama. Cerija, izdvojena 1803. godine, je sadržavala sve lantanoide prisutne u rudama cerita iz švedskog rudnika Bastnäs, pa je tako sadržavao samo oko 45% onog što je danas poznato kao čista ''cerija''. Tek krajem 1830-ih [[Carl Gustaf Mosander|Carlu Gustafu Mosanderu]] uspjelo je odvojiti "lantanu" ([[lantan]]-oksid) i "didimiju", te mu je preostala čista "cerija". Wilhelm Hisinger je bio bogati vlasnik rudnika i amaterski naučnik, ali je sponzorirao rad Berzeliusa. Hisinger je kontrolirao rudnik Bastnäs, te je godinama pokušavao otkriti sastav vrlo rasprostranjene, teške stijene odnosno šljake iz svog rudnika (nazvane "volfram iz Bastnäsa", koja i pored svog imena nije sadržavala [[volfram]]), a koja je danas poznata kao [[cerit]].<ref name="Emsley" /> Mosander i njegova porodica živjeli su dugi niz godina u istoj kući gdje je živio i Berzelius, a Berzelius je nesumnjivo poticao Mosandera da dalje nastavi rad na istraživanju "cerije".<ref name="Weeks"/>

== Osobine ==
=== Fizičke ===
Cerij je drugi element u seriji [[lantanoidi|lantanoida]]. U [[periodni sistem elemenata|periodnom sistemu]], smješten je između lantanoida [[lantan]]a s lijeve i [[prazeodij]]a sa svoje desne strane, te iznad aktinoida [[torij]]a. Cerij je duktilni metal, relativno mehak, približno kao i [[srebro]].<ref name=CRC/> Njegovih 58 elektrona razmješteno je u [[elektronska konfiguracija|konfiguraciji]] [Xe]4f<sup>1</sup>5d<sup>1</sup>6s<sup>2</sup>, od kojih četiri krajnja vanjska elektrona su [[valencija (hemija)|valentna]].

Neposredno nakon lantana, ''4f'' orbitale iznenada se kontraktiraju te imaju niže energije do tačke gdje vrlo lahko učestvuju u hemijskim reakcijama. Ipak, taj efekat još uvijek ne dolazi do izražaja kod cerija pa je njegova ''5d'' podljuska još uvijek zauzeta.<ref name=Greenwood1232>{{harvnb|Greenwood|1997|p=1232–5}}</ref> Većina lantanoida koristi samo tri elektrona kao valentne elektrone, jer su nakon toga preostali ''4f'' elektroni isuviše snažno vezani; cerij je izuzetak zbog stabilnosti prazne ''f'' ljuske u Ce<sup>4+</sup> kao i činjenice da se nalazi na samom početku serije lantanoida, gdje je naboj jezgra još uvijek dovoljno nizak, idući desno u PSE sve do [[neodij]]a, tako da i dalje omogućava uklanjanje četvrtog valentnog elektrona.<ref name=Holleman/>

[[Datoteka:Cerium_phase_diagram_bs.svg|300px|centar|thumb|Fazni dijagram cerija]]

Poznate su četiri [[alotropske modifikacije]] cerija koje postoje pri standardnom pritisku, a kojima su dodijeljene uobičajene oznake od α do δ:<ref name=KGP />
* Visokotemperaturni oblik, δ-cerij, ima ''bcc'' (kubičnu prostorno centriranu) kristalnu strukturu a postoji pri temperaturi iznad 726&nbsp;°C.
* Stabilni oblik na temperaturi ispod 726&nbsp;°C do približno sobne temperature jeste γ-cerij, sa ''fcc'' (kubičnom plošno centriranom) [[kristalna struktura|kristalnom strukturom]].
* ''dhcp'' (dvostruki heksagonalni gusto pakovani) oblik β-cerija jeste ravnotežna struktura koja se javlja od približno sobne temperature do −150&nbsp;°C.
* ''fcc'' α-cerij postoji na temperaturi ispod −150&nbsp;°C; a ima gustoću od 8,16&nbsp;g/cm<sup>3</sup>.
* Ostale čvrste alotropske modifikacije postoje samo pri visokom pritisku i prikazane su na faznom dijagramu (gore).
* Obje forme γ i β su relativno stabilne pri sobnoj temperaturi, mada je temperatura ravnotežne transformacije oko 75&nbsp;°C.<ref name=KGP />

Cerij ima varijabilnu elektronsku strukturu. Energija ''4f'' elektrona je gotovo ista kao ona vanjskih elektrona u ''5d'' i ''6s'' ljuskama koji su delokalizirani u metalnom stanju elementa, a vrlo mala količina energije je potrebna da bi se promijenila relativna zauzetost ovih elektronskih nivoa. Iz tog razloga nastaju dualna valentna stanja. Naprimjer, obim promjene od oko 10% javlja se kada se cerij izloži visokom pritisku ili vrlo niskim temperaturama. Dešava se da se [[Valencija (hemija)|valencija]] promijeni sa tri na četiri kada se on znatno ohladi ili izloži pritisku.<ref name="Johansson"/>

Pri nižim temperaturama, ponašanje cerija je složen zbog spore brzine transformacije. Temperature transformacije podložna je [[histereza|histerezi]] a vrijednosti ovdje navedene su približne. Nakon hlađenja ispod −15&nbsp;°C, γ modifikacija cerija počinje prelaziti u β modifikaciju, a transformacija uključuje povećanje zapremine te kako nastaje više β modifikacije, povećava se unutrašnje naprezanje zbog čega se daljnja transformacija usporava.<ref name=KGP /> Daljnjim hlađenjem na oko −160&nbsp;°C započinje nastanak α modifikacije cerija ali ona nastaje samo od preostale γ modifikacije. β modifikacija značajno se ne transformira u α-cerij osim ako nije izložena naprezanju ili deformaciji.<ref name=KGP /> Pri atmosferskom pritisku, tečni cerij je gušći nego kada je u čvrstom stanju pri tački topljenja.<ref name=CRC /><ref name="Stassis"/><ref name=patnaik/>

=== Hemijske ===
Stajanjem na zraku, cerij gradi na površini sloj oksida koji se lahko ljušti, slično hrđi na [[željezo|željezu]]. Uzorak metalnog cerija veličine jednog kubnog centimetra može u potpunosti korodirati za približno jednu godinu.<ref name="elementsales"/> Cerij vrlo lahko sagorijeva pri temperaturi od 150&nbsp;°C gradeći svijetložuti [[cerij(IV)-oksid]], također poznat kao ''cerija'':<ref name=webelements/>
:Ce + O<sub>2</sub> → CeO<sub>2</sub>
Ovaj oksid se može dalje reducirati do [[cerij(III)-oksid]]a plinovitim vodikom.<ref name="greenwood"/> Metalni cerij je izuzetno piroforan, što znači da ako se zagrebe ili odlomi komadić, takva strugotina metala se vrlo lahko može zapaliti.<ref name="The Elements"/> Takva reakcija u skladu je sa periodičnim trendovima, jer je cerij jedan od prvih, a ujedno jedan od najčešćih lantanoida.<ref name="greenwood"/> Cerij(IV)-oksid ima strukturu [[fluorit]]a, kao i dosta sličnosti dioksidima prazeodija i [[terbij]]a. Poznati su i mnogi njegovi nestehiometrijski halkogenidi, kao i trovalentni Ce<sub>2</sub>Z<sub>3</sub> (Z = [[sumpor|S]], [[selen|Se]], [[telur|Te]]). Monohalkogenidi tipa CeZ dobro provode elektricitet a mogli bi se bolje formulirati u obliku Ce<sup>3+</sup>Z<sup>2−</sup>e<sup>−</sup>. Iako su poznati i spojevi CeZ<sub>2</sub>, oni su zapravo polihalkogenidi sa cerijem(III): dok halkogenidi cerija(IV) još uvijek nisu otkriveni.<ref name="greenwood"/>

[[Datoteka:Cerium(IV) oxide.jpg|thumb|desno|180px|Cerij(IV)-oksid]]
Cerij je izuzetno snažno [[elektronegativnost|elektropozitivan]] metal i reagira burno s [[voda|vodom]]. Reakcija s vodom je znatno sporija u hladnoj vodi, ali se ubrzava povišenjem temperature, pri čemu nastaje [[cerij(III)-hidroksid]] i otpušta se plinoviti [[vodik]]:<ref name=webelements />
:2 Ce (č) + 6 H<sub>2</sub>O (t) → 2 Ce(OH)<sub>3</sub> (aq) + 3 H<sub>2</sub> (g)

Metali cerij reagira sa svim halogenim elementima gradeći trihalide:<ref name=webelements />
:2 Ce (č) + 3 F<sub>2</sub> (g) → 2 CeF<sub>3</sub> (č) [bijel]
:2 Ce (č) + 3 Cl<sub>2</sub> (g) → 2 CeCl<sub>3</sub> (č) [bijel]
:2 Ce (č) + 3 Br<sub>2</sub> (g) → 2 CeBr<sub>3</sub> (č) [bijel]
:2 Ce (č) + 3 I<sub>2</sub> (g) → 2 CeI<sub>3</sub> (č) [žut]

Reakcija sa suviškom [[fluor]]a daje stabilni bijeli tetrafluorid CeF<sub>4</sub>; njegovi drugi tetrahalidi nisu poznati. Među dihalidima, poznat je samo bronzani dijodid CeI<sub>2</sub>; kao i dijodidi lantana, prazeodija i [[gadolinij]]a, ovo je također [[elektrid]]ni spoj cerija(III).<ref name="greenwood"/> Pravi spojevi cerija(II) ograničeni su na nekoliko neobičnih organocerijskih kompleksa.<ref name="Bochkarev"/><ref name="Cassani"/>

Cerij se lahko rastvara u razblaženoj [[sumporna kiselina|sumpornoj kiselini]] gradeći rastvore koji sadrže bezbojne ione Ce<sup>3+</sup>, a koji postoje u vidu kompleksa [Ce(H<sub>2</sub>O)<sub>9</sub>]<sup>3+</sup>:<ref name=webelements />
:2 Ce (č) + 3 H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub> (aq) → 2 Ce<sup>3+</sup> (aq) + 3 {{chem|SO|4|2-}} (aq) + 3 H<sub>2</sub> (g)

Rastvorljivost cerija je mnogo veća u [[metansulfonska kiselina|metansulfonskoj kiselini]].<ref name=Kreh/> Ioni cerija(III) i terbija(III) imaju [[Ultraljubičasto zračenje|ultraljubičaste]] apsorpcijske vrpce znatno višeg intenziteta u odnosu na druge lantanoide, pošto je njihova konfiguracija (jedan elektron u ''f'' podljusci više nego u cerija (prazna) i terbija (polupopunjena)) omogućava da jedan ''f'' elektron viša lakše načini ''f''-''d'' tranziciju nego zabranjenu ''f''-''f'' tranziciju kao kod drugih lantanoida.<ref name=Greenwood1242>{{harvnb|Greenwood|1997|p=1242-4}}</ref> [[Cerij(III)-sulfat]] je jedna od malobrojnih soli čija se rastvorljivost u vodi smanjuje porastom temperature.<ref name="RegerGoode2009"/>

[[Datoteka:Ceric ammonium nitrate.jpg|thumb|desno|180px|Cerni amonij-nitrat]]
Vodeni rastvori cerija(IV) mogu se dobiti reakcijom rastvora cerija(III) sa snažnim oksidativnim sredstvima peroksodisulfatima ili bizmutatima. Vrijednost ''E''<sup>⦵</sup>(Ce<sup>4+</sup>/Ce<sup>3+</sup>) jako varira u zavisnosti od uslova zbog relativno lahkog nastajanja kompleksa i [[hidroliza|hidrolizom]] sa raznim anionima, iako je 1,72&nbsp;V obično reprezentativna vrijednost, ona za ''E''<sup>⦵</sup>(Ce<sup>3+</sup>/Ce) iznosi −2,34&nbsp;V. Cerij je jedini lantanoid koji ima vrlo važnu koordinacionu i hemiju rastvora u [[oksidacijsko stanje|oksidacijskom stanju]] +4.<ref name=Greenwood1244>{{harvnb|Greenwood|1997|p=1244-48}}</ref> Zbog transfera naboja sa liganda na metal, vodeni rastvori iona cerija(IV) su naradžasto-žuti.<ref name="SroorEdelmann2012"/> Vodeni cerij(IV) je metastabilan u [[voda|vodi]]<ref name="mcgill"/> i dosta je snažno oksidativno sredstvo koje može oksidirati [[hlorovodična kiselina|hlorovodičnu kiselinu]] do gasovitog [[hlor]]a.<ref name=Greenwood1244/> Naprimjer, cerni amonij-nitrat je uobičajeno oksidativno sredstvo u [[organska hemija|organskoj hemiji]], otpuštajući organske ligande iz metalnih karbonila.<ref name="Brener"/> U [[Belousov–Žabotinski reakcija|Belousov–Žabotinski reakciji]], cerij oscilira između +3 i +4 oksidacijskih stanja čime [[katalizator|katalizira]] reakciju.<ref name="Belousov"/> Soli cerija(IV), naročito [[cerij(IV)-sulfat]], često se koriste kao standardni reagensi za [[volumetrijska analiza|volumetrijske analize]] u cerimetrijskim titracijama.<ref name="GschneidnerKA"/>

Nitratni kompleks [Ce(NO<sub>3</sub>)<sub>6</sub>]<sup>2−</sup> je najčešći kompleks cerija koji nastaje upotrebom cerija(IV) kao oksidirajuće sredstvo: on i njegov analog cerija(III) [Ce(NO<sub>3</sub>)<sub>6</sub>]<sup>3−</sup> imaju 12-koordiniranu ikosaedralnu molekularnu geometriju, dok [Ce(NO<sub>3</sub>)<sub>5</sub>]<sup>2−</sup> ima 10-koordiniranu dvovrhu dodekadeltaedarsku molekularnu geometriju. Cerij-nitrati također grade komplekse 4:3 i 1:1 sa spojem [[18-kruna-6]] (odnos se zasniva između cerija i kruna-etera). Poznati su i kompleksni ioni koji sadržavaju halogen poput {{chem|CeF|8|4-}}, {{chem|CeF|6|2-}}, kao i narandžasti {{chem|CeCl|6|2-}}.<ref name=Greenwood1244 /> Organocerijska hemija slična je onoj kod drugih lantanoida, uglavnom zasnovana na ciklopentadienilnim i ciklooktatetraenilnim spojevima. Spoj cerij(III)-ciklooktatetraenil ima strukturu [[uranocen]]a.<ref name=Greenwood1248>{{harvnb|Greenwood|1997|p=1248-49}}</ref>

==== Cerij(IV) ====
Uprkos čestim i uobičajenim imenima spojeva cerija(IV), [[japan]]ski spektroskopist [[Akio Kotani]] napisao je da "nema izvornih i pravih primjera cerija(IV)". Razlog za to može se vidjeti u strukturi cerije, koja uvijek sadrži određene oktaedarske šupljine u kojima bi se očekivalo da se nalaze atomi [[kisik|oksigena]], te bi se takvi spojevi mogli preciznije opisati kao nestehiometrijski spojevi sa hemijskom formulom CeO<sub>2−''x''</sub>. Osim toga, svaki atom cerija u cerij-oksidu ne gubi sve svoja četiri valentna elektrona, već djelimično zadržava barem jedan, što kao rezultat daje da [[oksidacijsko stanje]] varira između +3 i +4.<ref name="Sella"/><ref name=nature /> Čak i pretpostavljeni čisti četverovalentni spojevi kao što su CeRh<sub>3</sub>, CeCo<sub>5</sub>, ili sama cerija imaju spektre fotoemisije i apsorpcije x-zraka dosta sličnije spojevima sa međuvalencijom.<ref name="Krill"/> Elektron ''4f'' u [[cerocen]]u, Ce(C<sub>8</sub>H<sub>8</sub>)<sub>2</sub>, postavljen je dvosmisleno između lokaliziranog i delokaliziranog stanja pa se i ovaj spoj također smatra međuvalentnim.<ref name=nature />

=== Izotopi ===
Cerij koji se javlja u prirodi sastavljen je iz četiri [[izotop]]a: <sup>136</sup>Ce (udio 0,19%), <sup>138</sup>Ce (udio 0,25%), <sup>140</sup>Ce (udio 88,4%) i <sup>142</sup>Ce (udio 11,1%). Sva četiri izotopa su opservacijski stabilna, mada se za lakše izotope <sup>136</sup>Ce i <sup>138</sup>Ce teoretski smatra da bi mogli biti podložni inverznom dvostrukom beta raspadu do izotopa [[barij]]a, dok se za najteži stabilni izotop <sup>142</sup>Ce očekuje da bi se raspadao dvostrukim beta raspadom do <sup>142</sup>N ili alfa raspadom do <sup>138</sup>Ba. Osim toga, izotop <sup>140</sup>Ce bi mogao otpuštati energiju pri spontanoj fisiji. Međutim, niti jedan od ovih raspada nije eksperimentalno dokazan, mada su istraživani dokazi o dvostrukom beta raspadu za izotope <sup>136</sup>Ce, <sup>138</sup>Ce i <sup>142</sup>Ce. Trenutne eksperimentalne granice njihovih [[Vrijeme poluraspada|vremena poluraspada]] su sljedeće:<ref name="Audi"/>
:<sup>136</sup>Ce: &gt;3,8×10<sup>16</sup> god.
:<sup>138</sup>Ce: &gt;1,5×10<sup>14</sup> god.
:<sup>142</sup>Ce: &gt;5×10<sup>16</sup> god.

Svi ostali izotopi cerija su vještački i [[radioaktivnost|radioaktivni]]. Najstabilniji među njima su <sup>144</sup>Ce sa vremenom poluraspada od 284,9&nbsp;dana, zatim <sup>139</sup>Ce sa vremenom poluraspada od 137,6&nbsp;dana, <sup>143</sup>Ce sa 33,04&nbsp;dana te izotop <sup>141</sup>Ce sa 32,5&nbsp;dana. Ostali radioaktivni izotopi imaju vremena poluraspada kraća od četiri dana, od čega se većina raspada za kraće od deset minuta.<ref name=Audi /> Izotopi između <sup>140</sup>Ce i <sup>144</sup>Ce (uključujući) javljaju se kao proizvod fisije [[uranij]]a.<ref name=Audi /> Osnovni način raspada izotopa lakših od <sup>140</sup>Ce je inverzni beta raspad ili [[elektronski zahvat]] do izotopa [[lantan]]a, dok se teži izotopi raspadaju beta raspadom do izotopa [[prazeodij]]a.<ref name=Audi />

Velika rijetkost izotopa bogatih protonima <sup>136</sup>Ce i <sup>138</sup>Ce objašnjava se činjenicom da oni ne mogu nastati tokom najčešćih procesa zvjezdane nukleosinteze kao elementi teži od željeza, kao ni ''s''-procesom (zahvatom sporih neutrona) niti ''r''-procesom (zahvatom brzih neutrona). To se dešava zbog toga što se oni "zaobilaze" u toku reakcije ''s''-procesa, a nuklidi ''r''-procesa ne raspadaju se na njih iz stabilnijih nuklida bogatih neutronima. Takva atomska jezgra nazivaju se ''p''-jezgra, a njihovo porijeklo do danas nije u potpunosti razjašnjeno. Neke teorije navode da mehanizmi njihovog nastanka uključuju zahvat protona kao i [[fotodezintegracija|fotodezintegraciju]].<ref name="Cameron"/> Izotop <sup>140</sup>Ce je najčešći izotop cerija, te on može nastati i u ''s''- i u ''p''-procesima, dok izotop <sup>142</sup>Ce može nastati samo u ''r''-procesu. Drugi razlog velike rasprostranjenosti izotopa <sup>140</sup>Ce jeste što ima magični broj u jezgru, odnosno ima zatvorenu neutronsku ljusku (82 neutrona) pa prema tome i veoma mali poprečni presjek za hvatanje dodatnih neutrona. Mada broj protona u jezgru cerija (58) nije magični broj, on daje dodatnu stabilnost jezgru, jer osam dodatnih protona pored magičnog broja 50 ulaze i kompletiraju 1&nbsp;g<sub>7/2</sub> protonsku orbitalu.<ref name=Cameron /> Udjeli izotopa cerija mogu u određenoj mjeri odstupati u raznim prirodnim izvorima, jer su izotopi <sup>138</sup>Ce i <sup>140</sup>Ce "kćerke" dugoživućih primordijalnih radionuklida <sup>138</sup>La i <sup>144</sup>Nd, respektivno.<ref name=Audi />

== Rasprostranjenost ==
Cerij je najrasprostranjeniji od svih lantanoida, čineći oko 66&nbsp;[[parts per million|ppm]] [[Zemljina kora|Zemljine kore]]; po ovim vrijednostima on je neznatno manje rasprostranjen od [[bakar|bakra]] (68&nbsp;ppm), a ima ga više od nekih uobičajenih metala kao što su [[olovo]] (13&nbsp;pm) i [[kalaj]] (2,1&nbsp;ppm). Međutim, i pored svrstavanja kao jednog od takozvanih rijetkih zemnih metala, cerij zapravo i nije uopće toliko rijedak element.<ref name=Greenwood1294>{{harvnb|Greenwood|1997|p=1294}}</ref> Udio cerija u zemljištu varira između 2 i 150&nbsp;ppm, pri čemu je prosjek oko 50&nbsp;ppm; dok morska voda sadrži 1,5 dijelova cerija na trilion (ppt).<ref name="Emsley" /> Cerij se javlja u sastavu mnogih [[mineral]]a, a među njegovim najvažnijim komercijalnim izvorima su minerali [[monacit]] i  [[bastnesit]], u kojima on sačinjava oko polovine sadržaja lantanoida. Cerij je lantanoid koji se najlakše može izdvojiti iz svojih minerala jer je jedini koji može dosegnuti stabilno oksidacijsko stanje +4 u vodenim rastvorima.<ref name=Greenwood1229>{{harvnb|Greenwood|1997|p=1229-32}}</ref> Zbog smanjenja rastvorljivosti cerija u oksidacijskom stanju +4, cerij je ponekad osiromašen u stijenama u odnosu na druge rijetke zemne elemente a inkorporiran je i u [[cirkon]] jer ioni Ce<sup>4+</sup> i [[cirkonij|Zr]]<sup>4+</sup> imaju isti naboj i dosta slične ionske radijuse.<ref name="Shimizu"/> U ektremnim slučajevima, cerij(IV) može graditi i vlastite minerale za razliku od drugih rijetkih zemnih elemenata, a primjer takvih minerala je [[cerijanit]], (Ce,Th)O<sub>2</sub>.<ref name="Graham"/><ref name="nrmima"/><ref name="mindat"/>

[[Datoteka:Bastnaesite crystal structure.png|thumb|desno|180px|Kristalna struktura bastnesita-(Ce). Legenda boja: ugljik, C, plavo-siv; fluor, F, zelen; cerij, Ce, bijel; kisik, O, crven.]]
Mineral bastnesit, Ln<sup>III</sup>CO<sub>3</sub>F, obično u svom sastavu nema [[torij]]a niti teških lantanoida težih od [[samarij]]a i [[europij]]a, pa je izdvajanje cerija iz njega vrlo jednostavno. Najprije se bastnesit pročisti, korištenjem razblažene [[hlorovodična kiselina|hlorovodične kiseline]] kako bi se odstranile nečistoće [[kalcij-karbonat]]a. Zatim se ruda prži u prisustvu [[zrak]]a kako bi se oksidirala do lantanoidnih oksida: i dok se većina lantanoida oksidira do seskvioksida Ln<sub>2</sub>O<sub>3</sub>, cerij se oksidira do dioksida CeO<sub>2</sub>. Taj oksid nije rastvorljiv u vodi te se može istaložiti pomoću 0,5 mola hlorovodične kiseline, a u rastvoru ostaju oksidi drugih lantanoida.<ref name=Greenwood1229 />

Procedura za izdvajanje cerija iz monacita, (Ln,Th)PO<sub>4</sub>, koji obično sadrži sve rijetke zemlje, kao i torij, znatno je kompliciranija. [[Monacit]], zbog svojih magnetnih osobina, može se prerađivati ponavljanjem elektromagnetne separacije. Nakon odvajanja, on se tretira vrelom koncentriranom [[sumporna kiselina|sumpornom kiselinom]] kako bi nastali sulfati rijetkih zemnih elemenata, rastvorljivi u vodi. Kiseli filtrati djelimično se neutraliziraju [[natrij-hidroksid]]om do [[pH|pH vrijednosti]] 3 do 4. Torij se istaloži iz rastvora u vidu hidroksida i uklanja se. Nakon toga, rastvor se obrađuje [[amonij-oksalat]]om pri čemu se rijetki zemni metali prevode u njihove nerastvorljive [[oksalat]]e. Okalati se prevode u okside putem žarenja. Poslije toga se oksidi rastvaraju u dušičnoj kiselini, a pošto je cerij-oksid nerastvorljiv u njoj, on se istaloži.<ref name=patnaik /> Pri rukovanju sa ostacima preostalim nakon izdvajanja cerija mora se pridavati posebna pažnja, jer oni mogu sadržavati izotop [[radij|<sup>228</sup>Ra]], kao "kćerku" izotop torija <sup>232</sup>Th, kao jednog vrlo snažnog emitera gama zračenja.<ref name=Greenwood1229 />

== Spojevi ==
=== Oksidi ===
* [[Cerij(III)-oksid]] Ce<sub>2</sub>O<sub>3</sub>, keramička supstanca, zlatnih nijansi
* [[Cerij(IV)-oksid]] CeO<sub>2</sub>
* [[Cerij(III,IV)-oksid]] Ce<sub>3</sub>O<sub>4</sub>, plava keramička supstanca

=== Halogenidi ===
* [[Cerij(III)-fluorid]] CeF<sub>3</sub>
* [[Cerij(IV)-fluorid]] CeF<sub>4</sub>
* [[Cerij(III)-hlorid]] CeCl<sub>3</sub>&nbsp;·&nbsp;7&nbsp;H<sub>2</sub>O, bijela, jako higroskopna supstanca
* [[Cerij(III)-bromid]] CeBr<sub>3</sub>
* [[Cerij(III)-jodid]] CeI<sub>3</sub>

=== Ostali ===
* [[Cerij(III)-sulfat]] Ce<sub>2</sub>(SO<sub>4</sub>)<sub>3</sub>&nbsp;·&nbsp;8&nbsp;H<sub>2</sub>O, bezbojan
* [[Cerij(IV)-sulfat]] Ce(SO<sub>4</sub>)<sub>2</sub>, žuta supstanca
* [[Cerij(III)-nitrat]] Ce(NO<sub>3</sub>)<sub>3</sub>&nbsp;·&nbsp;6&nbsp;H<sub>2</sub>O
* [[Cerij(III)-oksalat]] Ce<sub>2</sub>(C<sub>2</sub>O<sub>4</sub>)<sub>3</sub>&nbsp;·&nbsp;10&nbsp;H<sub>2</sub>O
* [[Ammonij cerij(IV)-nitrat]] (CAN) (NH<sub>4</sub>)<sub>2</sub>Ce(NO<sub>3</sub>)<sub>6</sub>, narandžasto-crveni spoj
* [[Ammonij cerij(IV)-sulfat]] (NH<sub>4</sub>)<sub>4</sub>Ce(SO<sub>4</sub>)<sub>4</sub>·&nbsp;H<sub>2</sub>O
* [[Cerij(IV)-perhlorat]] Ce(ClO<sub>4</sub>)<sub>4</sub>

== Upotreba ==
[[Datoteka:Auer von Welsbach.jpg|thumb|desno|180px|Carl Auer von Welsbach otkrio je mnoge načine upotrebe za cerij]]
Cerij se najprije upotrebljavao u sastavu gasnih mrežica koje je izumio [[Austrija|austrijski]] hemičar [[Carl Auer von Welsbach]] (kasnije nazvanih po njemu [[Auerova mrežica|Auerove mrežice]]). Godine 1885, on je već eksperimentirao mješavinom [[magnezij]]a, [[lantan]]a i oksida [[itrij]]a, ali je takva mješavina davala svjetlost zelenih nijansi, a bila je i neefikasna.<ref name="1911encyclopedia"/> Šest godina kasnije, Auer je otkrio da čisti [[torij-oksid]] proizvodi mnogo bolje svjetlo, mada neznatno plavih nijansi, te da se dodavanjem cerij-dioksida u torij-oksid dobijala bijela [[svjetlost]].<ref name="Wickleder"/> Osim toga, cerij-dioksid također je služio i kao katalizator za sagorijevanje torij-oksida. Rezultat tih istraživanja bio je veliki komercijalni uspjeh von Welsbacha i njegovih izuma, čime je započeo ogromni rast potražnje za torijem. Jedna od posljedica povećanja proizvodnje torija bila je, između ostalog, dobijanje ogromnih količina lantanoida kao nusproizvod.<ref name=Greenwood1228>{{harvnb|Greenwood|1997|p=1228}}</ref> Za mnoge od tih lantanoida uskoro su pronađeni razni vidovi upotrebe lantanoida, naročito za piroforne [[legura|legure]], poznate pod nazivom "mišmetal", sa sadržajem od oko 50% cerija, 25% lantana a ostatak su sačinjavali ostali lantanoidi. Mišmetal se dosta koristio za izradu kremena za upaljače.<ref name=Greenwood1228 /> Obično se dodavalo i [[željezo]] čime se dobijala legura poznata kao [[ferocerij]], koju je također izumio von Welsbach.<ref name=Ullmann/> Zbog velike hemijske sličnosti među lantanoidima, za većinu načina upotrebe nije bilo potrebno hemijsko izdvajanje pojedinih elemenata, jer je dodavanje mišmetala u [[čelik]] poboljšavalo njegovu čvrstoću i obradivost, ili naprimjer pri katalizi krekiranja [[nafta|nafte]].<ref name=Greenwood1229 /> Ove osobine cerija "spasile" su život italijansko-jevrejskog pisca [[Primo Levi|Prima Levija]] u [[Koncentracijski logor Auschwitz|koncentracijskom kampu Auschwitz]], gdje je Levi pronašao dosta legure [[ferocerij]]a te ga prodavao za hranu.<ref name="Wilkinson"/>

Cerija (cerij-oksid) najviše je korišteni spoj elementa. Osnovna upotreba cerije ogleda se u njenom korištenju kao sredstvo za poliranje, naprimjer pri hemijsko-mehaničkom poliranju (HMP). U tom procesu, cerija zamjenjuje druge metalne okside pri proizvodnji visokokvalitetnih optičkih površina.<ref name=Ullmann /> Jedna od najviše korištenih aplikacija u industriji [[automobil]]a za niže seskviokside cerija su katalitički pretvarači (konverteri, "katalizatori") koji oksidiranjem [[ugljik-monoksid]]a i reduciranjem dušikovih oksida NO<sub>''x''</sub> smanjuju emisiju štetnih gasova iz motornih vozila.<ref name="Bleiwas"/><ref name="anl"/> Cerij-oksid se također koristio i kao zamjena za njegov radioaktivni kongener ''toriju'' ([[torij-dioksid]]), naprimjer u proizvodnji elektrodi za [[TIG zavarivanje]]  (elektrode od [[volfram]]a u atmosferi inertnog gasa), gdje cerija kao legirajući element poboljšava stabilnost luka i olakšava početak zavarivanja dok istovremeno smanjuje sagorijevanje elektroda.<ref name="Welding"/> [[Cerij(IV)-sulfat]] koristi se kao oksidirajuće sredstvo u kvantitativnim analizama. Cerij(IV) u rastvoru metansulfonske kiseline primjenjuje se u elektrosintezi u industrijskom obimu kao oksidant koji se lahko reciklira.<ref name="Arenas"/> Cerni amonij-nitrat koristi se kao oksidant u [[organska hemija|organskoj hemiji]] i za [[jetkanje]] elektronskih komponenti, te kao primarni standard za kvantitativne analize.<ref name=CRC /><ref name=appl/>

Fotostabilnost pigmenata može se poboljšati dodavanjem cerija u njih. On pigmentima daje postojanost svjetlosti i onemogućava tamnjenje providnih polimera izloženih sunčevom svjetlu. Staklene ploče televizora trpe stalno bombardiranje elektronima, a koji imaju sposobnost postepenog tamnjenja ekrana tako što prave [[F-centar|F-centre]] unutar centara boje. Ovaj efekat se može spriječiti dodavanjem cerij-oksida. Cerij je također neophodna komponenta u fosforescentnim materijalima korištenim za TV ekrane i fluorescente svjetiljke.<ref name=r1/><ref name=cerium/> [[Cerij-sulfid]] gradi crvene pigmente koji mogu ostati stabilni do temperature od oko 350&nbsp;°C. Takvi pigmenti su neotrovna zamjena za pigmente na bazi [[kadmij-sulfid]]a.<ref name="Emsley" />

== Biološki značaj ==
Nije poznata niti jedna biološka uloga cerija u ljudskom organizmu, a također nije ni isuviše otrovan. Ne akumulira se u lancu ishrane do nekog značajnijeg nivoa. Pošto se vrlo često javlja zajedno sa [[kalcij]]em u fosfatnim mineralima, a kosti u svom sastavu imaju značajnu količinu [[kalcij-fosfat]]a, cerij se može bioakumulirati u [[kost]]ima u malim količinama koje se ne smatraju opasnim. Kao i drugi lantanoidi, za cerij je poznato da utiče na ljudski [[metabolizam]], smanjuje nivo [[holesterol]]a, snižava krvni pritisak, apetit i rizik od [[Koagulacija (krv)|koagulacije]] [[krv]]i. [[Cerij-nitrat]] je efektivan lokalni antimikrobni preparat protiv opekotina trećeg stepena,<ref name=Emsley /><ref name="Tianhong"/> mada veće doze ovog sredstva mogu dovesti do trovanja cerijem i [[Methemoglobinemija|methemoglobinemije]].<ref name="Attof"/> Lakši lantanoidi djeluju kao esencijalni kofaktori za dehidrogenazu [[metanol]]a kod metanotrofske bakterije ''[[Methylacidiphilum fumariolicum]]'' SolV, pri čemu su [[lantan]], cerij, [[prazeodij]] i [[neodij]] otprilike podjednako efektivni.<ref name="Barends"/>

Kao i svi rijetki zemni metali, cerij ima vrlo slabu do umjerenu otrovnost. Kao snažno reducirajuće sredstvo, prah cerija se može spontano zapaliti u prisustvu zraka pri temperaturama od 65 do 80&nbsp;°C. Kada se zapali, gasovi zapaljenog cerija su otrovni. Pri njegovom gašenju, ne bi se smjela koristiti [[voda]], jer s njom cerij reagira istiskujući iz nje gasoviti [[vodik]]. Radnici koji su pri radu izloženi ceriju, osjećaju svrab, imaju preosjetljivost na vrućinu i javljaju se promjene na koži. Međutim, ako se proguta, cerij nije otrovan. Tokom eksperimenata provedenim na životinjama, pri kojima im je ubrizgana veća doza cerija, životinje su uginule zbog kolapsa kardiovaskularnog sistema.<ref name="Emsley" /> Cerij je znatno otrovniji za vodene organizme, a smatra se da im cerij oštećuje ćelijske membrane, mada taj rizik nije prevelik jer cerij nije isuviše rastvorljiv u vodi.<ref name=Emsley />

== Reference ==
{{refspisak|refs=
<ref name="Shimizu">{{cite journal|author=Thomas J. B.; Bodnar R. J.; Shimizu N.; Chesner C. A.|year=2003|title=Melt inclusions in zircon|url =|journal=Reviews in Mineralogy and Geochemistry|volume=53|issue=1|pages=63–87|doi=10.2113/0530063| bibcode = 2003RvMG...53...63T}}</ref>
<ref name="nrmima">{{Cite web|url=http://nrmima.nrm.se/IMA_Master_List_%282017-11%29.pdf|publisher=nrmima.nrm.se|language=en|title=The New IMA List of Minerals|format=pdf|page=34|access-date=21. 4. 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180417165338/http://nrmima.nrm.se/IMA_Master_List_(2017-11).pdf|archive-date=17. 4. 2018|url-status=dead}}</ref>
<ref name="mindat">{{Cite web|url=https://www.mindat.org/min-929.html|publisher=mindat.org|access-date=21. 4. 2018|language=en|title=Cerianite-(Ce)}}</ref>
<ref name="1911encyclopedia">{{cite web |url=http://www.1911encyclopedia.org/Lighting |publisher=Encyclopædia Britannica (1911) |edition=11 |title=Lighting |access-date=6. 6. 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090321091620/http://www.1911encyclopedia.org/Lighting |archive-date=21. 3. 2009}}</ref>
<ref name="Wickleder">{{cite book|author= Wickleder Mathias S.; Blandine Fourest; Peter K. Dorhout|ref = Wickleder et al.|contribution = Thorium|title = The Chemistry of the Actinide and Transactinide Elements|editor= Lester R. Morss; Norman M. Edelstein; Jean Fuger|edition = 3|year = 2006|volume = 3|publisher = Springer|location = Dordrecht, Holandija|pages = 52–160|url = http://radchem.nevada.edu/classes/rdch710/files/thorium.pdf|doi = 10.1007/1-4020-3598-5_3|archive-url = https://web.archive.org/web/20160307160941/http://radchem.nevada.edu/classes/rdch710/files/Thorium.pdf|archive-date =7. 3. 2016}}</ref>
<ref name=Ullmann>{{Ullmann|volume=31|page=190|last1=Klaus Reinhardt|first1=Herwig Winkler|contribution=Cerium Mischmetal, Cerium Alloys, and Cerium Compounds|doi=10.1002/14356007.a06_139}}</ref>
<ref name="Wilkinson">{{cite news |author=Wilkinson Tom |date=6. 11. 2009 |title=Book Of A Lifetime: The Periodic Table, By Primo Levi |url=https://www.independent.co.uk/arts-entertainment/books/reviews/book-of-a-lifetime-the-periodic-table-by-primo-levi-1815315.html |newspaper=The Independent |access-date=25. 10. 2016 |archive-date=25. 10. 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161025235906/http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/books/reviews/book-of-a-lifetime-the-periodic-table-by-primo-levi-1815315.html |url-status=dead }}</ref>
<ref name="Bleiwas">Bleiwas, D.I. (2013). [https://purl.fdlp.gov/GPO/gpo36871 Potential for Recovery of Cerium Contained in Automotive Catalytic Converters.] Reston, Va.: United States Department of the Interior, United States Geological Survey.</ref>
<ref name="anl">{{cite web|url=http://www.transportation.anl.gov/engines/cerium-oxide_catalyst.html|title=Argonne's deNOx Catalyst Begins Extensive Diesel Engine Exhaust Testing|publisher=Argonne National Laboratory|access-date=23. 4. 2018|archive-date=7. 9. 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150907191148/http://www.transportation.anl.gov/engines/cerium-oxide_catalyst.html|url-status=dead}}</ref>
<ref name="Welding">{{cite book|title=AWS D10.11M/D10.11 - An American National Standard - Guide for Root Pass Welding of Pipe Without Backing|year=2007|publisher=American Welding Society}}</ref>
<ref name="Arenas">{{cite journal|author=Arenas L.F.; Ponce de León C.; Walsh F.C.|title=Electrochemical redox processes involving soluble cerium species|journal=Electrochimica Acta|year=2016|volume=205|pages=226–247|doi=10.1016/j.electacta.2016.04.062}}</ref>
<ref name=appl>{{cite book| page = 30| url = https://books.google.com/?id=F0Bte_XhzoAC&pg=PA30| title = Extractive metallurgy of rare earths| author = Gupta, C. K.; Krishnamurthy, Nagaiyar| publisher =CRC Press|year= 2004| isbn =0-415-33340-7}}</ref>
<ref name=r1>{{Cite web|url=http://www.nanopartikel.info/cms/lang/en/Wissensbasis/Cerdioxid|date=2. 3. 2013|title=Cerium dioxide|access-date=24. 4. 2018|archive-date=2. 3. 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130302081012/http://www.nanopartikel.info/cms/lang/en/Wissensbasis/Cerdioxid|url-status=bot: unknown}}. nanopartikel.info (2. februar 2011)</ref>
<ref name=cerium>{{cite book| url =https://books.google.com/?id=X2z9WdN3-WgC| title =Catalysis by ceria and related materials| author= Trovarelli, Alessandro| publisher =Imperial College Press|year= 2002| isbn =978-1-86094-299-0| pages = 6–11}}</ref>
<ref name="Tianhong">{{cite journal |author=Dai Tianhong; Huang Ying-Ying; Sharma Sulbha K. ''et al.''|year=2010 |title=Topical Antimicrobials for Burn Wound Infections |journal=Recent Pat Antiinfect Drug Discov. |volume=5 |issue=2 |pages=124–151 |pmid=20429870 |pmc=2935806 |doi=10.2174/157489110791233522}}</ref>
<ref name="Attof">{{cite journal |author=Attof Rachid; Magnin Christophe; Bertin-Maghit Marc ''et al.''|year=2007|title=Methemoglobinemia by cerium nitrate poisoning |journal=Burns |volume=32 |issue=8 |pages=1060–1 |doi=10.1016/j.burns.2006.04.005|pmid=17027160}}</ref>
<ref name="Barends">{{cite journal |doi=10.1111/1462-2920.12249 |pmid=24034209 |title=Rare earth metals are essential for methanotrophic life in volcanic mudpots |year=2013|author=Pol Arjan; Barends Thomas R. M.; Dietl Andreas; Khadem Ahmad F. ''et al.''|journal=Environmental Microbiology |volume=16 |issue=1 |pages=255–64}}</ref>
<ref name="Graham">{{cite journal|author=Graham A. R.|year=1955|title=Cerianite CeO<sub>2</sub>: a new rare-earth oxide mineral|journal=American Mineralogist|volume= 40|issue=|pages=560–564|osti=4390731}}</ref>
<ref name="Sella">{{cite web|url=http://www.rsc.org/periodic-table/podcast/58/cerium |title=Chemistry in its element: cerium |author=Sella Andrea|year=2016 |access-date=25. 7. 2016}}</ref>
<ref name="Krill">{{cite journal|author=Krill G.; Kappler J. P.; A. Meyer ''et al.''|year=1981|title=Surface and bulk properties of cerium atoms in several cerium intermetallic compounds: XPS and X-ray absorption measurements |url=http://iopscience.iop.org/article/10.1088/0305-4608/11/8/024/meta;jsessionid=DF8C34B9A8AF8E333C3F605305C18E56.c4.iopscience.cld.iop.org |journal=Journal of Physics F: Metal Physics |volume= 11|issue=8 |pages=1713–1725 |doi=10.1088/0305-4608/11/8/024 |access-date=25. 7. 2016|bibcode=1981JPhF...11.1713K}}</ref>
<ref name="GschneidnerKA">{{cite book|title=Handbook on the Physics and Chemistry of Rare Earths, Volume 36|year=2006|publisher=Elsevier|location=Holandija|isbn=978-0-444-52142-2|pages=286–288|editor=Gschneidner K.A.|url=https://books.google.com/books?id=_Ro3Fqtz4xgC&pg=PA286&lpg=PA286&dq=cerimetry#v=onepage&q=cerimetry&f=false|chapter=Chapter 229: Applications of tetravalent cerium compounds}}</ref>
<ref name=nature>{{cite journal|author=Schelter Eric J.|date=20. 3. 2013|title=Cerium under the lens |url=http://www.nature.com/nchem/journal/v5/n4/full/nchem.1602.html|journal=Nature Chemistry|volume=5|issue=4|pages=348|doi=10.1038/nchem.1602 |pmid=23511425|access-date=25. 7. 2016|bibcode=2013NatCh...5..348S}}</ref>
<ref name="Brener">{{cite journal|author=Brener L.; McKennis J. S.; Pettit R.|year=1976|title=Cyclobutadiene in Synthesis: endo-Tricyclo[4.4.0.02,5]deca-3,8-diene-7,10-dione|journal=Org. Synth|volume=55|issue=|page=43|doi=10.15227/orgsyn.055.0043}}</ref>
<ref name="Belousov">{{cite journal|author=B. P. Belousov|title=Периодически действующая реакция и ее механизм|journal=Сборник рефератов по радиационной медицине|year = 1959|volume=147|page=145|language=ru}}</ref>
<ref name="SroorEdelmann2012">{{cite book|title=Encyclopedia of Inorganic and Bioinorganic Chemistry|author=Sroor Farid M.A.; Edelmann Frank T.|year=2012|doi=10.1002/9781119951438.eibc2033|chapter=Lanthanides: Tetravalent Inorganic|isbn=978-1-119-95143-8}}</ref>
<ref name="mcgill">{{Ullmann|volume=31|page=190|last1=McGill|first1=Ian|contribution=Rare Earth Elements|doi=10.1002/14356007.a22_607}}</ref>
<ref name=Kreh>{{cite journal|author=Kreh Robert P.; Spotnitz Robert M.; Lundquist Joseph T.|title=Mediated electrochemical synthesis of aromatic aldehydes, ketones, and quinones using ceric methanesulfonate|journal=The Journal of Organic Chemistry|year=1989|volume=54|issue=7|pages=1526–1531|doi=10.1021/jo00268a010}}</ref>
<ref name="RegerGoode2009">{{cite book|author=Daniel L. Reger; Scott R. Goode; David Warren Ball|title=Chemistry: Principles and Practice|url=https://books.google.com/books?id=OUIaM1V3ThsC&pg=PA482|access-date=23. 3. 2013|date=2. 1. 2009|publisher=Cengage Learning|isbn=978-0-534-42012-3|page=482}}</ref>
<ref name="Bochkarev">{{cite journal|title=Molecular compounds of "new" divalent lanthanides|author=Mikhail N. Bochkarev|journal=Coordination Chemistry Reviews|volume=248|issue=9–10|year=2004|pages=835–851|doi=10.1016/j.ccr.2004.04.004}}</ref>
<ref name="Cassani">{{cite journal|title=Aspects of non-classical organolanthanide chemistry|url=https://archive.org/details/sim_journal-of-organometallic-chemistry_2002-03-15_647_1-2_0/page/n84|author=M. Cristina Cassani; Yurii K. Gun'ko; Peter B. Hitchcock; Alexander G. Hulkes; Alexei V. Khvostov; Michael F. Lappert; Andrey V. Protchenko|journal=Journal of Organometallic Chemistry|volume=647|year=2002|pages=71–83|doi=10.1016/s0022-328x(01)01484-x}}</ref>
<ref name=webelements>{{cite web| url =https://www.webelements.com/cerium/chemistry.html| title =Chemical reactions of Cerium| publisher=Webelements|access-date=9. 7. 2016}}</ref>
<ref name="The Elements">{{cite book |author=Gray Theodore |title=The Elements |year=2010 |isbn=1-57912-895-5 |publisher=Black Dog & Leventhal Pub}}</ref>
<ref name="elementsales">{{cite web|url=http://www.elementsales.com/re_exp/index.htm |title = Rare-Earth Metal Long Term Air Exposure Test|access-date=8. 8. 2009}}</ref>
<ref name="Cameron">{{cite journal |author= Cameron A. G. W. | year = 1973 | title = Abundance of the Elements in the Solar System | url = https://pubs.giss.nasa.gov/docs/1973/1973_Cameron_ca06310p.pdf | journal = Space Science Reviews | volume = 15 | pages = 121–146 | doi = 10.1007/BF00172440 | bibcode = 1973SSRv...15..121C}}</ref>
<ref name=patnaik>{{cite book|author=Patnaik Pradyot|year=2003|title=Handbook of Inorganic Chemical Compounds|publisher=McGraw-Hill|pages=199–200|isbn =0-07-049439-8|url=https://books.google.com/?id=Xqj-TTzkvTEC&pg=PA200}}</ref>
<ref name="Audi">{{cite journal|author=Audi Georges; Bersillon O.; Blachot J.; Wapstra A. H.|title = The NUBASE Evaluation of Nuclear and Decay Properties | journal = Nuclear Physics A | volume = 729 | pages = 3–128 | publisher = Atomic Mass Data Center|year= 2003|doi=10.1016/j.nuclphysa.2003.11.001 | bibcode=2003NuPhA.729....3A}}</ref>
<ref name="Johansson">{{cite journal |author=Johansson Börje; Luo Wei; Sa Li; Rajeev Ahuja |date=17. 9. 2014 |title=Cerium; Crystal Structure and Position in The Periodic Table |url=http://www.nature.com/articles/srep06398 |journal=Scientific Reports |volume=4 |doi=10.1038/srep06398 |access-date=9. 7. 2016 |pages=6398|bibcode=2014NatSR...4E6398J |pmid=25227991 |pmc=4165975}}</ref>
<ref name="Stassis">{{cite journal|doi=10.1103/PhysRevB.19.5746|title=Lattice and spin dynamics of γ-Ce|year=1979|author=Stassis, C.; Gould T.; McMasters O.; Gschneidner K.; Nicklow R.|journal=Physical Review B|volume=19|issue=11|pages=5746–5753|bibcode = 1979PhRvB..19.5746S}}</ref>
<ref name=Holleman>{{cite book |author=Holleman Arnold Frederik; Wiberg Egon|editor=Wiberg Nils |title=Inorganic Chemistry |publisher=Academic Press/De Gruyter |location=San Diego/Berlin |year=2001 |isbn=0-12-352651-5|pages=1703–5}}</ref>
<ref name=KGP>{{Cite journal | doi = 10.1016/0022-0248(74)90098-0| title = Preparation of single phase β and α cerium samples for low temperature measurements| journal = Journal of Crystal Growth| volume = 22| issue = 3| pages = 225–229| year = 1974| author= Koskimaki D. C.; Gschneidner K. A.; Panousis N. T. |bibcode = 1974JCrGr..22..225K}}</ref>
<ref name="Weeks">{{cite journal | doi = 10.1021/ed009p1231 |author= Weeks Mary Elvira| title = The Discovery of the Elements: XI. Some Elements Isolated with the Aid of Potassium and Sodium:Zirconium, Titanium, Cerium and Thorium | journal = The Journal of Chemical Education |year= 1932 |volume = 9|issue = 7|pages = 1231–1243|bibcode = 1932JChEd...9.1231W}}</ref>
<ref name=CRC>{{cite book|editor = Lide, D. R.|title = CRC Handbook of Chemistry and Physics|url = https://archive.org/details/crchandbookofche0000unse_86ed|edition = 86|location = Boca Raton (FL)|publisher = CRC Press|year = 2005|isbn = 0-8493-0486-5}}</ref>
<ref name="ifagestis">{{Cite web|url=http://gestis.itrust.de/nxt/gateway.dll/gestis_de/008430.xml?f=templates$fn=default-doc.htm$3.0|title=GESTIS-Stoffdatenbank; Cer, Späne|language=de|access-date=8. 4. 2018|archive-date=3. 6. 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200603173540/http://gestis.itrust.de/nxt/gateway.dll/gestis_de/008430.xml?f=templates$fn=default-doc.htm$3.0|url-status=dead}}</ref>
<ref name="Emsley">{{cite book|author=Emsley, John |title=Nature's Building Blocks: An A-Z Guide to the Elements|url=https://books.google.com/books?id=4BAg769RfKoC&pg=PA123|year=2011|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-960563-7|pages=120–125}}</ref>
<ref name="human">{{cite web|url=http://www.hmdb.ca/metabolites/HMDB0013672|title=Metabocard for Cerium (HMDB0013672)|access-date=8. 4. 2018|publisher=Human Metabolome Database|language=en}}</ref>
<ref name="rsc">{{Cite web|url=http://www.rsc.org/periodic-table/element/58/cerium|title=Cerium, element information, properties and uses|access-date=8. 4. 2018|publisher=Royal Society of Chemistry|language=en}}</ref>
<ref name="nistkonf">{{Cite web|url=http://physics.nist.gov:80/PhysRefData/IonEnergy/tblNew.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20130312233305/http://physics.nist.gov/PhysRefData/IonEnergy/tblNew.html|archive-date=12. 3. 2013|title=Ground levels and ionization energies for the neutral atoms|language=en|author=NIST|access-date=15. 10. 2019|url-status=dead}}</ref>
<ref name="worden">{{Cite journal|author=E. F. Worden, R. W. Solarz, J. A. Paisner, J. G. Conway|title=First ionization potentials of lanthanides by laser spectroscopy|journal=J. Opt. Soc. Am.|volume=68|issue=1|page=52-61|year=1978|doi=10.1364/JOSA.68.000052}}, u navedenom radu vrijednost energije ionizacije je izražena u [[Elektronvolt|eV]], što se množi sa 96,48534 kJ/(eV·mol) da bi se dobila vrijednost u kJ/mol</ref>
<ref name="harry">{{Cite book|author=Harry H. Binder|title=Lexikon der chemischen Elemente|publisher=S. Hirzel Verlag|location=Stuttgart|year=1999|isbn=3-7776-0736-3}}</ref>
<ref name="iupac">[http://www.ciaaw.org/atomic-weights.htm CIAAW, Standard Atomic Weights Revised 2013]</ref>
<ref name="greenwood">{{Cite book|author=N. N. Greenwood, A. Earnshaw|title=Chemie der Elemente|edition=1|publisher=VCH |location=Weinheim|year=1988|isbn=3-527-26169-9|page=1235-1240, 1242, 1579}}</ref>
<ref name="crc">{{Cite book|editor=Weast, Robert C.|title=CRC Handbook of Chemistry and Physics|url=https://archive.org/details/crchandbookofche70edunse|publisher=CRC (Chemical Rubber Publishing Company)|location=Boca Raton|year=1990|pages=E-129 – E-145|isbn=0-8493-0470-9}}</ref>
<ref name="zhang">{{Cite journal|author=Yiming Zhang, Julian R. G. Evans, Shoufeng Yang|title=Corrected Values for Boiling Points and Enthalpies of Vaporization of Elements in Handbooks|journal=Journal of Chemical & Engineering Data|volume=56|year=2011|pages=328–337|doi=10.1021/je1011086}}</ref>
}}

== Literatura ==
{{Commonscat|Cerium}}
*{{cite book|author=Greenwood Norman  N.; Earnshaw Alan|year=1997|title=Chemistry of the Elements|edition=2|publisher=Butterworth-Heinemann|isbn=0-08-037941-9|ref=CITEREFGreenwood1997}}

{{PSE}}

[[Kategorija:Hemijski elementi]]