Izvorni kôd stranice Aluminij

{{Infokutija hemijski element
| Hemijski element = Aluminij
| Simbol = Al
| Atomski broj = 12
| Serija = Metal
| Grupa = 13
| Perioda = 3
| Blok = p
| Slika = [[Datoteka:Aluminium.jpg|180px]]
| Boja serije = DarkGray
| Izgled = srebrenast
| Zastupljenost = 7,57<ref name="Harry H. Binder" />
| Atomska masa = 26,9815385<ref name="IUPAC" />
| Atomski radijus = 125
| Atomski radijus izračunat = 118
| Kovalentni radijus = 121
| Van der Waalsov radijus = 184<ref name="manjeera" />
| Elektronska konfiguracija = &#x5B;[[Neon|Ne]]&#x5D; 3s<sup>2</sup> 3p<sup>1</sup>
| Izlazna energija = 4,06–4,26<ref name="crc" />
| Elektroni u energetskom nivou = 2, 8, 3
| Energija ionizacije_1 = 577,5
| Energija ionizacije_2 = 1816,7
| Energija ionizacije_3 = 2744,1<ref name="king2" />
| Energija ionizacije_4 = 11563<ref name="king2" /> - 11578<ref name="wired" />
| Agregatno stanje = čvrsto
| Mohsova skala tvrdoće = 2,75
| Struktura kristala = kubična plošno centrirana
| Gustoća = 2700
| Magnetizam = paramagnetičan (<math>\chi_{m}</math> = 2,1 · 10<sup>−5</sup>)<ref name="crc" />
| Tačka topljenja_K = 933,47
| Tačka topljenja_C = 660,32
| Tačka ključanja_K = 2743<ref name="zhang" />
| Tačka ključanja_C = 2470
| Molarni volumen = 10,00 · 10<sup>−6</sup>
| Toplota isparavanja = 284<ref name="zhang" />
| Toplota topljenja = 10,7
| Pritisak pare = 2,42 · 10<sup>−6</sup>
| Pritisak pare_K = 
| Brzina zvuka = 6250-6500
| Brzina zvuka_K = 293,15
| Specifična toplota = 897<ref name="Harry H. Binder" />
| Specifična toplota_K = 
| Specifična električna provodljivost = 37,7 · 10<sup>6</sup>
| Specifična električna provodljivost_K = 
| Toplotna provodljivost = 235
| Toplotna provodljivost_K = 
| Oksidacioni broj = 1, 2, '''3'''
| Oksidi = Al<sub>2</sub>O<sub>3</sub>
| Elektrodni potencijal = −1,66 [[Volt|V]]<ref name="king2" /> (Al<sup>3+</sup> + 3e<sup>−</sup> → Al)
| Elektronegativnost = 1,61
| Oznaka upozorenja =''prah'' {{Oznake upozorenja|F}}
| Oznake upozorenja R = {{Oznake upozorenja R|15|17}}
| Oznake upozorenja S = {{Oznake upozorenja S|(2)|7/8|43}}
| Radioaktivan = Ne
| Izotopi = 
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 1
| Simbol = Al
| Maseni broj = 25
| Rasprostranjenost u prirodi = 0
| Vrijeme poluraspada = 7,183 [[Sekunda|s]]
| Tipraspada1ZM = [[Elektronski zahvat|ε]]
| Tipraspada1ZE = 4,277
| Tipraspada1ZP = <sup>25</sup>Mg
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 1
| Simbol = Al
| Maseni broj = 26
| Rasprostranjenost u prirodi = 0
| Vrijeme poluraspada = 7,17 · 10<sup>5</sup> [[godina|a]]
| Tipraspada1ZM = [[Elektronski zahvat|ε]]
| Tipraspada1ZE = 4,004
| Tipraspada1ZP = <sup>26</sup>Mg
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 0
| Simbol = Al
| Maseni broj = 27
| Rasprostranjenost u prirodi = 100
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 1
| Simbol = Al
| Maseni broj = 28
| Rasprostranjenost u prirodi = 0
| Vrijeme poluraspada = 2,2414 [[Minuta|min]]
| Tipraspada1ZM = [[beta-zraci|β<sup>-</sup>]]
| Tipraspada1ZE = 4,642
| Tipraspada1ZP = <sup>28</sup>Si
}}
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 1
| Simbol = Al
| Maseni broj = 29
| Rasprostranjenost u prirodi = 0
| Vrijeme poluraspada = 6,56 [[Minuta|min]]
| Tipraspada1ZM = [[beta-zraci|β<sup>-</sup>]]
| Tipraspada1ZE = 3,680
| Tipraspada1ZP = <sup>29</sup>Si
}}
|}}
'''Aluminij''' ({{jez-la}} jeste [[hemijski element]] sa [[hemijski simbol|simbolom]] '''Al''' i [[atomski broj|atomskim brojem]] 13. U periodnom sistemu elemenata spada u [[13. grupa hemijskih elemenata|metale III glavne]] grupe, poznatu i kao grupu [[bor (element)|bora]], ranije zvana ''grupa zemnih metala''. Aluminij je srebrenasto-bijeli lahki metal. On je treći najzastupljeniji element i najčešći metal u [[Zemljina kora|Zemljinoj kori]]. U 2010. godini iskopano je i prerađeno oko 41 milion tona primarnog aluminija.<ref name="WAl" /> Iako on ne spada u [[Plemeniti metali|plemenite metale]], sa vodom iz zraka reagira samo površinski, izgrađujući zaštitni [[pasivizacija|pasivizirajući]] sloj na površini metala.

== Historija ==
[[Datoteka:Humphry Davy by Turner crop.jpg|thumb|lijevo|200px|Engleski hemičar Humphry Davy]]
U usporedbi sa drugim metalima, aluminij nije poznat dugo u historiji. Tek ga je 1808. godine opisao [[Humphry Davy]] kao ''aluminium'' kada je pokušao da ga izdvoji kao metal. Međutim, to je uspio [[Hans Christian Ørsted]] tek 1825. godine putem reakcije [[aluminij-hlorid]]a (AlCl<sub>3</sub>) sa kalij-[[Amalgam (hemija)|amalgamom]], pri čemu je [[kalij]] služio kao redukciono sredstvo:<ref name="norman" />

:<math>\mathrm{4\ AlCl_3 + 3\ K \rightarrow Al + 3\ KAlCl_4}</math>

[[Datoteka:HC Ørsted.jpg|thumb|lijevo|200px|[[Hans Christian Ørsted]] je prvi izdvojio čisti aluminij]]
[[Friedrich Wöhler]] je koristio istu metodu 1827. godine, ali je za redukciju koristio metalni kalij te je tako dobio čišći aluminij. U to vrijeme aluminij je vrijedio više od [[zlato|zlata]]. [[Henri Étienne Sainte-Claire Deville]] je unaprijedio Wöhlerov proces 1846. godine te ga je objavio u knjizi 1859. godine. Tim poboljšanim procesom povećan je prinos aluminija iz rude, što je dovelo da cijena aluminija za deset godina opadne za 90%. Godine 1886. [[Charles Martin Hall]] i [[Paul Héroult]], nezavisno jedan od drugog, razvili su proces za proizvodnju aluminija putem [[elektroliza|elektrolize]], koji je danas nazvan po njima [[Hall-Héroultov proces]]. Tri godine kasnije, 1889. [[Carl Josef Bayer]] je razvio proces koji se po njemu zove [[Bayerov proces]] kojim se i danas u velikoj mjeri dobija aluminij u industrijskim količinama. U tom vremenu, aluminij je bio u centru pažnje nauke i javnosti općenito, da je po njemu nazvan i jedan brod izrađen 1894. godine.

=== Etimologija ===
Ime elementa je izvedeno iz latinske riječi ''alumen'' što znači [[alaun]] (stipsa). Na germanskom govornom području koriste se dva imena za element: ''aluminium'' i ''aluminum''. U gotovo svim jezicima svijeta prva varijanta je više zastupljena, dok se druga varijanta ''aluminum'' koristi više u SAD.<ref name="norman2" /> [[IUPAC]] je 1990. godine odlučio da zvanični naziv elementa bude ''aluminium'' ali je tri godine kasnije prihvatio ''aluminum'' kao moguću varijantu imena.

== Osobine ==
=== Fizičke ===
Aluminij je relativno mehki i žilav metal. Otpornost izvlačenja čistog aluminija iznosi oko 49&nbsp;[[paskal (jedinica)|MPa]], dok kod njegovih legura iznosi od 300 do 700 MPa. Njegov modul elastičnosti iznosi, u zavisnosti od legure, oko 70.000 MPa. Lahko se izvlači te se valjanjem može preraditi u veoma tanke folije. Takozvane aluminijske gnječene legure se mogu dobro obrađivati, savijati, presati i [[kovanje|kovati]] čak i na nižim temperaturama. Napetosti nastale hladnom obradom aluminija mogu se ukloniti procesom mehkog zagrijavanja (do 250&nbsp;°C). Na ovim temperaturama može se oblikovati i [[duraluminij]]. Legure aluminija sa 3% [[magnezij]]a ili [[silicij]]a se dobro izlijevaju (aluminijski tlačni gus) te se dalje mogu mašinski obrađivati. Na temperaturama od oko 1,2 K, čisti aluminij pokazuje [[superprovodnik|superprovodničke]] osobine. Tačka topljenja aluminija iznosi  660,4&nbsp;°C, a vrelište na 2470&nbsp;°C. Sa gustoćom od 2,7&nbsp;g/cm<sup>3</sup>, aluminij iskazuje osobine lahkih metala.

=== Hemijske ===
[[oksidacijsko stanje|Oksidacioni broj]] aluminija je +3. Čist aluminij na [[zrak]]u polahko se [[Redoks reakcija|oksidira]], prekrivajući se slojem [[aluminij-oksid|oksida]] Al<sub>2</sub>O<sub>3</sub>, koji od [[korozija|korozije]] štiti [[Metal (hemija)|metal]] koji se nalazi ispod površine. Rastvara se u neoksidirajućim [[kiseline|kiselinama]], pri čemu nastaje hidratizirani Al<sup>3+</sup> [[ion]]. Aluminij se lahko rastvara u jakim [[baza (hemija)|bazama]] (npr., [[natrij-hidroksid]] - NaOH ili [[kalij-hidroksid]] - KOH), istiskujući [[vodik]] i prelazeći u 2Na[Al(OH)<sub>4</sub>]

:<math>\mathrm{Al + 2\ NaOH + 6\ H_2O \longrightarrow 2\ Na[Al(OH)_4] + 3\ H_2}</math>

Koncentrirana [[dušična kiselina]] pasivizira aluminij.

=== Izotopi ===
Aluminij ima mnogo poznatih [[izotop]]a, čiji se maseni brojevi kreću između 21 i 42. Međutim, jedini stabilni [[izotop]] mu je<sup>27</sup>Al. Izotop <sup>26</sup>Al mu je radioaktivan, ali se može naći u prirodi. Vrijeme poluraspada izotopa <sup>26</sup>Al iznosi oko 716.000 godina,<ref name="norris" /> ali se u prirodi javlja samo u tragovima. Stvara se iz [[argon]]a u Zemljinoj atmosferi putem spalacije uzrokovane [[proton]]ima iz kosmičkih zraka. Izotopi aluminija su naši praktičnu primjenu u brojnim oblastima kao što su određivanje starosti [[okean]]skih sedimenata, [[mangan]]ovih nakupina, [[Lednik|glečerskog]] leda, [[kvarc]]a u stijenama i [[meteorit]]a. Odnos između <sup>26</sup>Al i izotopa <sup>10</sup>[[berilij|Be]] se koristi za izučavanje uloge transporta, odlaganja, erozije i nastajanja sedimenata u vremenskim periodima od 100.000 do milion godina.<ref name="Dickin" />

Kosmogeni <sup>26</sup>Al je prvi put primijenjen u proučavanju mjeseca i [[meteorit]]a. Fragmenti meteoroida, nakon što su se odvojili od svog matičnog objekta, bili su izloženi intenzivnom djelovanju kosmičkih zraka tokom svog putovanja kroz svemir, što je uzrokovalo stalno nastajanje <sup>26</sup>Al. Nakon što fragmenti padnu na Zemlju, djelovanjem atmosfere značajno se smanjuje proizvodnja <sup>26</sup>Al, a mjerenjem njegovog [[vrijeme poluraspada|vremena poluraspada]] moguće je izračunati životni vijek meteorita. Istraživanjem meteorita na taj način došlo se do podatka da je izotop <sup>26</sup>Al bio relativno dosta rasprostranjen u vrijeme nastanka [[Sunčev sistem|Sunčevog sistema]]. Mnogi naučnici smatraju da je energija otpuštena raspadom <sup>26</sup>Al odgovorna za topljenje i diferencijaciju nekih [[asteroidi|asteroida]] nakon njihovog nastanka prije 4,55 milijarde godina.<ref name="dodd" />

== Rasprostranjenost ==
Aluminij je uz maseni udio od 7,57%, poslije [[kisik]]a i [[silicij]]a, treći najrasprostranjeniji element na površini [[Zemlja (planeta)|Zemlje]], kao i najčešći [[metal (hemija)|metal]]. Često dolazi sa [[silicij]]em i [[kisik]]om u sastavu alumosilikata, u čijoj kristalnoj strukturi zauzima [[tetraedar]]ski oblik sa kisikom i silicijem. Ovi silikati su sastavni dijelovi [[gnajs]]a i [[granit]]a. Rjeđe se može naći [[aluminij-oksid]] u obliku minerala [[korund]]a i njegovih varijanti poput [[rubin]]a (crven) i [[safir]]a (različitih boja ili bezbojan). Boje ovih [[kristal]]a zavise od nečistoća i primjesa drugih metalnih oksida. Korund ima najveći udio aluminija od oko 53%. Osim njega, i mineral [[akdalait]] ima visok udio aluminija od oko 51%, kao i [[diaoyudaoit]] oko 50%. Ukupno do 2010. godine otkriveno je 1.156 [[mineral]]a koji sadrže aluminij.<ref name="minerals" /> Aluminij se pojavljuje kao i [[mineral]] [[kriolit]] Na<sub>3</sub>AlF<sub>6</sub>, a njegova najvažnija ruda je [[boksit]] Al<sub>2</sub>O<sub>3</sub> ·xH<sub>2</sub>O. Sadržaj [[aluminij-hidroksid]]a (Al(OH)<sub>3</sub> i AlO(OH)) u boksitu iznosi oko 60%, a 30% otpada na okside željeza i [[silicij-oksid]] (SiO<sub>2</sub>).

Najveći depoziti boksita nalaze u južnoj [[Francuska|Francuskoj]] ([[Les Baux]]), [[Gvineja|Gvineji]], [[Mađarska|Mađarskoj]], Rusiji, Indiji, Jamajki, Australiji, [[Brazil]]u i SAD. U [[Bosna i Hercegovina|Bosni i Hercegovini]] nalaze se izuzetno velike količine [[boksit]]a. Procjenjuje se da rezerve boksita u BiH iznose oko 30 miliona tona.<ref name="bih1" /> Boksita u Bosni najviše ima u blizini [[Milići|Milića]], [[Bosanska Krupa|Bosanske Krupe]], [[Jajce|Jajca]] i [[Srebrenica|Srebrenice]], te u [[Hercegovina|Hercegovini]] kod [[Mostar]]a i [[Ljubuški|Ljubuškog]].

Kod proizvodnje aluminija razlikuju se ''primarni'', koji se dobija iz boksita i ''sekundarni'' koji se dobija iz aluminijskog otpada. [[Recikliranje]]m aluminijskog otpada moguće je uštediti i do 95% energije koja je neophodna za proizvodnju primarnog aluminija.

Iako ima potpuno neplemenite osobine, aluminij vrlo rijetko se u prirodi može naći [[samorodni elementi|samorodan]], uglavnom u obliku zrnastih ili masivnih mineralnih agregata, a u vrlo rijetkim slučajevima može se razviti u obliku pločastih [[kristal]]a veličine do jednog centrimetra.<ref name="anthony" /> [[Međunarodna mineraloška organizacija]] (IMA) je zbog toga priznala takav aluminij u minerale te ga je uvela u sistematiku minerala po Strunzu pod sistemskim brojem 1.AA.05, a po starijom sistematici (8. izdanje po Strunzu) pod brojem I/A.03-05. Samorodni aluminij je do 2010. godine pronađen na samo 20 nalazišta na Zemlji: u [[Azerbejdžan]]u, [[Bugarska|Bugarskoj]], [[Kina|Kini]] (Guangdong, Guizhou i [[Tibet]]), [[Italija|Italiji]], [[Rusija|Rusiji]] (istočni [[Sibir]] i [[Ural (regija)|Ural]]) i [[Uzbekistan]]u. Čak i na [[Mjesec (satelit)|Mjesecu]] su pronađeni tragovi samorodnog aluminija.<ref name="mindat" /> Zbog svoje izuzetne rijetkosti, samorodni aluminij nema značaja kao sirovina.

== Dobijanje ==
[[Datoteka:Aluminium - Trend Förderung.svg|thumb|desno|200px|Kretanje svjetske godišnje proizvodnje primarnog aluminija]]
Pošto se aluminij ne može izdvojiti iz aluminosilikata zbog načina i vrste hemijskih veza, [[ekonomija|ekonomski]] opravdan i industrijski najefikasniji način proizvodnje aluminija je prerada rude [[boksit]]a. Smjesa aluminij oksida i aluminij hidroksida se oslobađa iz rude boksita od stranih primjesa poput željeznih oksida i silicij oksida, djelovanjem [[natrij-hidroksid|natron-sode]] (Bayerov proces) te se prži u rotirajućim pećima do [[aluminij-oksid]]a (Al<sub>2</sub>O<sub>3</sub>).

Takozvana suha prerada (Devilleov proces po francuskom hemičaru [[Henri Étienne Sainte-Claire Deville|Devilleu]]) se danas gotovo nikako ne koristi. Pri tom procesu se dobro isitnjenom, samljevenom, sirovom boksitu dodaju [[natrij-karbonat]] (soda) i [[koks]], te se ta smjesa kalcinira u rotirajućoj peći na temperaturi od oko 1200&nbsp;°C, a pri tome nastali natrij-aluminat se otapa u natron-sodi (NaOH). Proizvodnja čistog aluminija se dovršava isključivo elektrolizom aluminij oksida u istopljenim solima, što predstavlja takozvani [[Hall-Héroultov proces]]. Da bi se snizila neophodna temperatura za topljenje aluminij-oksida, dodaje mu se [[kriolit]], čime se eutektična tačka snižava na 963&nbsp;°C.<ref name="kryolith" />

== Upotreba ==
=== Kao građevinski materijal ===
[[Datoteka:Aldruckguss.jpg|thumb|desno|200px|Tipični dio izrađen od aluminijskog gusa (dio usisivača)]]
[[Datoteka:Kurzschlussl.jpg|thumb|desno|200px|Aluminijsko kućište (cilindrični dio u sredini) jednog asinhronog elektromotora.]]
Svoje svoje male gustoće, aluminij se često upotrebljava tamo gdje je neophodno smanjiti težinu, naprimjer kod transportnih mašina da bi se smanjila njihova težina a samim time i potrošnja goriva. To se naročito odnosi na [[Svemirska letjelica|svemirske letjelice]] i [[avion]]e. Osim njih, značaj aluminija je porastao i u industriji [[automobil]]a. U prošlosti, automobilska industrija je malo koristila aluminij, jer su s njim bili povezani problemi njegove visoke cijene, slabog zavarivanja dijelova od aluminija kao i problematične otpornosti na [[zamor materijala]] i osobine deformacije. Već 1930tih godina neke američke kompanije su koristile aluminij da bi smanjile težinu vojnih amfibijskih vozila.  Pri gradnji manjih i srednjih [[jahta|jahti]], mnogo se cijenila otpornost aluminija prema koroziji u slanoj morskoj vodi, jer se on ''štitio'' od korozije stvarajući tanki zaštitni sloj oksida na površini.<ref name="jahta" /> Godine 2010. oko 35% svjetske proizvodnje aluminija je trošila industrija transportnih sredstava.<ref name="WAl" />

U [[legura]]ma sa magnezijem, [[silicij]]em i drugim metalima, aluminiju se može povećati čvrstoća, koja se može porediti sa [[čelik]]om. Zbog toga, upotreba aluminija radi smanjenja težine se uglavnom primjenjuje u aplikacijama gdje cijena materijala ne igra veliku ulogu. Naročito je upotreba aluminija i njegove legure [[duraluminij]]a (legura aluminija sa bakrom i [[molibden]]om) raširena u industriji aviona i svemirskih letjelica. Veći dio strukture današnjih komercijalnih aviona sastoji se iz aluminijskih limova različitih čvrstoća i legura, međusobno spojenih. Kod novijih modela aviona ([[Boeing 787]], [[Airbus A350]]) aluminij je zamijenjen još lakšim umjetnim materijalima načinjenim od karbonskih vlakana.

Na svjetskom tržištu, cijena sirovog aluminija se kretala oko 1.500 [[Američki dolar|US dolara]] po [[tona|toni]]. (stanje: april 2016.)<ref name="lmex" />

=== Legure ===
[[Datoteka:Moka2.jpg|thumb|lijevo|200px|Tipično italijansko kuhalo za pripremanje espresso kahve]]
U istopljenom tečnom stanju, aluminij se može legirati sa bakrom, [[magnezij]]em, [[mangan]]om, silicijem, [[željezo]]m, [[titanij]]em, [[berilij]]em, [[litij]]em, [[hrom]]om, [[cink]]om, cirkonijem i [[molibden]]om. Time se mogu dobiti željene osobine aluminija i ukloniti ili umanjiti neželjene. Kod većine legura, najveći problem leži u stvaranju zaštitnog sloja oksida ([[pasivizacija|pasivizaciji]]), zbog čega su gotovi elementi načinjeni od tih legura ugroženi od širenja korozije. Gotovo sve visokočvrste legure su ugrožene zbog tog problema.

=== Elektrotehnika ===
Aluminij je dobar električni provodnik. Po jednom [[gram]]u mase, bolje provodi [[Električna struja|električnu struju]] od bakra, ali zauzima veću zapreminu od njega, te je po kvadratnom centimetru poprečnog presjeka vodiča bakar bolji [[provodnik]]. Dok je bakar manje reaktivan i može se lakše obrađivati od aluminija, provodnici od aluminija se koriste samo u slučajevima gdje je neophodno smanjiti težinu provodnika.

Aluminij se naročito koristi kao električni provodnik za struju u električnoj mreži, kada se radi o velikim i debelim provodnicima kao što su strujne šine i kablovi za uzemljenje. U ovom pogledu aluminij se pokazao jeftinijim za razliku od bakra.

Kod kontakata od aluminija je problematično, jer se zbog pritiska unutar kontakta dolazi do plastične deformacije (''puzanja'') materijala. Osim toga, tokom vremena se pasivizira stajanjem na zraku. Nakon dužeg skladištenja ili intenzivnijeg dodira sa vodom, taj pasivni sloj oksida zadeblja, onemogućavajući rad kontakata. Tokom 1960ih aluminijski kontakti su se koristili u električnim prekidačima u građevinskim objektima, što je ponekad dovodilo da zbog neodgovarajućih spojeva dođe do kratkih spojeva ili čak požara.

== Spojevi ==
Najvažniji spojevi aluminija su [[Amfoternost|amfoterni]] aluminij-oksid, i aluminij(III)-hidroksid. Litij-aluminijhidrid (LiAlH<sub>4</sub>) često se koristi u [[organska hemija|organskoj hemiji]]. Veliki industrijski značaj imaju aluminosilikati, a posebno MAO (metalni aluminosilikat). [[Glina]] i [[Ilovača (tlo)|ilovača]] koje se koriste u produkciji [[keramika|keramike]] složene su mješavine aluminija i K[AlSi<sub>3</sub>O<sub>8</sub>] ili aluminija i Na[AlSi<sub>3</sub>O<sub>8</sub>]. Aluminij(III)-hidroksid koristi se za prečišćavanje vode za piće, mada se u novije vrijeme njegova upotreba izbjegava zbog dokazane povezanosti Al<sup>3+</sup> [[ion]]a s nastankom [[Alzheimerova bolest|Alzheimerove bolesti]].<ref name="oxfordjour" />

== Biološki značaj ==
I pored velike rasprostranjenosti u prirodi, aluminij nema do danas poznatu ulogu u biologiji. Nije otrovan čak ni u izuzetno velikim dozama. Aluminij sulfat ima otrovnost kod [[miš]]eva [[LD50]] od 6207&nbsp;mg/kg, što otprilike odgovara dozi od 500 grama za osobu od 80&nbsp;kg.<ref name="Ullmann" /> I pored izuzetno male akutne otrovnosti, efekti aluminija na zdravlje su u stalnom fokusu javnosti zbog njegovog masovnog korištenja i distribucije u okolini i privredi.

Vrlo mali broj osoba je alergično na aluminij i kod njih se nakon kontakta ili oralnog uzimanja aluminija i proizvoda od aluminija javlja [[dermatitis]], promjene u metabolizmu, povraćanje i drugi simptomi. Kod uzimanja vrlo velikih količina aluminija, on može dovesti do neutrotoksičnosti a povezan je i sa promjenama u funkcioniranju krvno-moždane barijere.<ref name="kastin" />

== Također pogledajte ==
* [[Spisak država po proizvodnji aluminija]]

== Reference ==
{{refspisak|2|refs=
<ref name="Harry H. Binder">{{Cite book|author=Harry H. Binder|title=Lexikon der chemischen Elemente|publisher=S. Hirzel Verlag|location=Stuttgart|year=1999|isbn=3-7776-0736-3}}</ref>
<ref name="IUPAC">{{Cite web |url=http://www.iupac.org/news/news-detail/article/standard-atomic-weights-revised-v2.html |title=IUPAC, Standard Atomic Weights Revised v2 |access-date=21. 1. 2014 |archive-date=8. 1. 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160108142215/http://www.iupac.org/news/news-detail/article/standard-atomic-weights-revised-v2.html |url-status=dead }}</ref>
<ref name="manjeera">Manjeera Mantina, Adam C. Chamberlin, Rosendo Valero, Christopher J. Cramer, Donald G. Truhlar: ''Consistent van der Waals Radii for the Whole Main Group.'' u: ''The Journal of Physical Chemistry A.'' 113, 2009, str. 5806–5812 {{doi|10.1021/jp8111556}}</ref>
<ref name="crc">{{Cite book|author=David R. Lide|title=CRC Handbook of Chemistry and Physics|url=https://archive.org/details/handbookofchemis79edunse|publisher=CRC Press LLC|year=1998|isbn=0-8493-0479-2}}</ref>
<ref name="king2">{{Cite book|author=Allen W. Apblett|year=2005|title=Encyclopedia of Inorganic Chemistry|url=https://archive.org/details/encyclopediainor00king_660|chapter=Aluminum: Inorganic Chemistry|editor=R. Bruce King|edition=2|publisher=Wiley|page=[https://archive.org/details/encyclopediainor00king_660/page/n2227 132]|isbn=978-0-470-86078-6}}</ref>
<ref name="wired">[http://www.wiredchemist.com/chemistry/data/ionization Ionization Energies of Gaseous Atoms (kJ/mol)]; također i: C.E. Moore, ''National Standard Reference Data Series,'' National Bureau of Standards, No. 34, Washington, DC, 1970; W.C. Martin, L. Hagan, J. Reader, and J. Sugar, J. Phys. Chem. Ref. Data, 3, 771-9 (1974)</ref>
<ref name="zhang">Yiming Zhang, Julian R. G. Evans, Shoufeng Yang: ''Corrected Values for Boiling Points and Enthalpies of Vaporization of Elements in Handbooks''. u: Journal of Chemical & Engineering Data. 56, 2011, str. 328–337 {{doi|10.1021/je1011086}}</ref>
<ref name="WAl">world-aluminium.org: [http://www.world-aluminium.org/media/filer_public/2013/02/25/an_outlook_of_the_global_aluminium_industry_1972_-_present_day.pdf The Global Aluminium Industry 40 years from 1972] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150501074732/http://www.world-aluminium.org/media/filer_public/2013/02/25/an_outlook_of_the_global_aluminium_industry_1972_-_present_day.pdf |date=1. 5. 2015 }} (PDF), pristupljeno 17. novembra 2013.</ref>
<ref name="norman">{{Cite book|author=Norman N. Greenwood, Alan Earnshaw|title=Chemie der Elemente|publisher=Wiley-VCH|location=Weinheim|year=1988|isbn=3-527-26169-9}}</ref>
<ref name="norman2">{{Cite book|author=Norman N. Greenwood, Alan Earnshaw|title=Chemistry of the Elements|url=https://archive.org/details/chemistryelement00earn_612|edition=2|publisher=Butterworth–Heinemann|year=1997|page=[https://archive.org/details/chemistryelement00earn_612/page/n237 217]|isbn=0-08-037941-9}}</ref>
<ref name="norris">T. L. NorrisA. J. GancarzD. J. RokopK. W. Thomas (1983): ''Half-life of 26Al'', Journal of Geophysical Research: Solid Earth, Vol. 88, izd.  S01, str. B331–B333 {{doi|10.1029/JB088iS01p0B331}}</ref>
<ref name="Dickin">{{cite book |author=Dickin A. P. |year=2005 |chapter=''In situ'' Cosmogenic Isotopes |url=http://www.onafarawayday.com/Radiogenic/Ch14/Ch14-6.htm |title=Radiogenic Isotope Geology |pages= |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-53017-0 |access-date=25. 1. 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081206010805/http://www.onafarawayday.com/Radiogenic/Ch14/Ch14-6.htm |archive-date=6. 12. 2008 |url-status=dead }}</ref>
<ref name="dodd">{{cite book |author=Dodd R. T. |year=1986 |title=Thunderstones and Shooting Stars |pages=89–90 |publisher=Harvard University Press |isbn=0-674-89137-6}}</ref>
<ref name="minerals">[http://webmineral.com/chem/Chem-Al.shtml Mineral Species containing Aluminum (Al)] na Webmineral {{Simboli jezika|en|engleski}}</ref>
<ref name="bih1">Prof. dr. Udo Boin, Dr. Andreas Schwarz, (2001): [http://www.esiweb.org/pdf/bridges/bosnia/GTZ_RudarstvoHemija.pdf Kratka studija: rudarstvo i hemijska industrija u Bosni i Hercegovini], str 3.</ref>
<ref name="anthony">[http://www.handbookofmineralogy.org/pdfs/aluminium.pdf ''Aluminium.''] u: John W. Anthony et al..: ''Handbook of Mineralogy.'' Mineralogical Society of America, 2010 ({{Simboli jezika|en|engleski}}, PDF)</ref>
<ref name="mindat">[http://www.mindat.org/min-107.html Aluminium] na mindat.org {{Simboli jezika|en|engleski}}</ref>
<ref name="kryolith">{{Cite web |url=http://www.mschaumann.de/cryolite/Kryolith.htm |title=Eutektikum Aluminiumoxid/Kryolith |access-date=24. 1. 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150419213942/http://www.mschaumann.de/cryolite/Kryolith.htm |archive-date=19. 4. 2015 |url-status=dead }}</ref>
<ref name="jahta">{{Cite web |url=http://www.schletter.de//files/addons/docman/solarmontage/technischeinformationen/Meerwasserbestaendigkeit%20von%20AL_I113612DE.pdf |title=Meerwasserbeständigkeit von Aluminiumknetlegierungen |author=Gesamtverband der Aluminiumindustrie e. V. |access-date=29. 3. 2013 |format=PDF |archive-url=https://web.archive.org/web/20160513155553/http://www.schletter.de//files/addons/docman/solarmontage/technischeinformationen/Meerwasserbestaendigkeit%20von%20AL_I113612DE.pdf |archive-date=13. 5. 2016 |url-status=dead }}</ref>
<ref name="lmex">[http://www.lme.com/en-gb/metals/non-ferrous/aluminium/ ''Primary Aluminium.''] na Londonskoj berzi metala</ref>
<ref name="oxfordjour">Virginie Rondeau, Daniel Commenges, Hélène Jacqmin-Gadda,  Jean-François Dartigues (2000): [http://aje.oxfordjournals.org/cgi/content/full/152/1/59 Relation between Aluminum Concentrations in Drinking Water and Alzheimer's Disease: An 8-year Follow-up Study], Am. J. Epidemiol, 152 (1): 59-66</ref>
<ref name="Ullmann">Frank, W. B. (2009). "Aluminum" u: ''Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry''. Wiley-VCH. {{doi|10.1002/14356007.a01_459.pub2}}</ref>
<ref name="kastin">Banks, W.A.; Kastin, AJ (1989). ''Aluminum-induced neurotoxicity: alterations in membrane function at the blood–brain barrier'', Neurosci Biobehav Rev 13 (1): 47–53. {{doi|10.1016/S0149-7634(89)80051-X}}</ref>
}}

== Vanjski linkovi ==
{{Commonscat|Aluminium}}
* [https://web.archive.org/web/20160601233313/http://aluminium.matter.org.uk/content/html/eng/default.asp?catid=&pageid=1 aluMATTER] {{simboli jezika|en|engleski}} {{simboli jezika|de|njemački}} {{simboli jezika|nl|holandski}} {{simboli jezika|fr|francuski}}

{{PSE}}

[[Kategorija:Hemijski elementi]]
[[Kategorija:Aluminij]]